Πώς γίνεται η γονιμοποίηση;
Πριν αναφερθούμε σε αυτό καθαυτό το σπερμοδιάγραμμα, που περιλαμβάνεται στις βασικές εξετάσεις γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια, χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.
Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.
Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα). Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.
Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.
Είναι προφανές από την παραπάνω σύντομη περιγραφή της διαδικασίας της γονιμοποίησης, πως, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σπερματοζωάρια, που θα συναντηθούν με το ωάριο. Η εξέταση, δια της οποίας αξιολογείται η «ποιότητα» του σπέρματος, ως προς την περιεκτικότητά του σε σπερματοζωάρια, είναι το σπερμοδιάγραμμα.
Λίγα λόγια για την παραγωγή του σπέρματος
Το σπέρμα απελευθερώνεται «κατά ώσεις» στην εκσπερμάτωση. Ορμόνες, που εκκρίνονται από τον εγκέφαλο και συγκεκριμένα από τον υποθάλαμο και την υπόφυση (βλ. εικόνα), δρουν πάνω στους όρχεις, όπου και παράγονται και ωριμάζουν τα σπερματοζωάρια.
Ο άνδρας παράγει συνεχώς σπερματοζωάρια καθ’ όλη τη ζωή του από την εφηβεία και μετά, καίτοι υπάρχουν υποψίες, πως η προχωρημένη ηλικία έχει επιπτώσεις στην ποιότητα των παραγόμενων σπερματοζωαρίων. Κατά την εκσπερμάτωση το σπέρμα, που περιέχει τα σπερματοζωάρια, οδηγείται μέσω κάποιων πόρων (μικρών σωλήνων δηλαδή) στην ουρήθρα και από εκεί εξέρχεται (βλ. Εικόνα).
Εικόνα: Ανατομία του Ανδρικού Αναπαραγωγικού Συστήματος (Με κόκκινο είναι σημειωμένα τα μέρη της οδού εκσπερμάτωσης)
Το σπέρμα, εκτός από τα σπερματοζωάρια, που παράγονται στους όρχεις και υπόκεινται σε επεξεργασία στην επιδιδυμίδα, περιέχει και εκκρίσεις του προστάτη, των σπερματοδόχων κύστεων, των αδένων του Cowper και των επιδιδυμίδων (Sunder & Leslie, 2022).
Ποιες είναι οι παράμετροι, που αξιολογούνται στο σπερμοδιάγραμμα;
Στον παρακάτω πίνακα (βλ. εικόνα) απεικονίζονται οι παράμετροι αξιολόγησης του σπέρματος, όπως αυτές συντάχθηκαν από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization/ WHO).
Θα παρατηρήσετε, πως υπάρχουν δύο στήλες, στην αριστερή καταγράφονται οι σχετικές τιμές, όπως αυτές υπολογίσθηκαν στην έκδοση των σχετικών κριτηρίων, που δημοσιεύθηκε το 2010 και δεξιά αυτές του 2021. Οι συγκεκριμένες τιμές είναι αυτές, που καταγράφονται για άνδρες σε ζευγάρια, που καταφέρνουν να επιτύχουν κύηση μετά από ένα έτος επαφών χωρίς αντισύλληψη (Boitrelle και συνεργάτες, 2021).
Τι σημαίνει ο χαμηλός όγκος σπέρματος;
Χαμηλός όγκος σπέρματος ενδέχεται να καταγραφεί όταν (Sunder & Leslie, 2022):
• υφίσταται παλίνδρομη εκσπερμάτωση – πρόκειται για μία κατάσταση, κατά την οποία μέρος ή το σύνολο του σπέρματος δεν ακολουθεί την «κανονική» οδό της εξόδου από την ουρήθρα, αλλά κατευθύνεται προς την ουροδόχο κύστη. Σε τέτοιες περιπτώσεις ενίοτε ζητείται και εξέταση ούρων, προκειμένου αυτά να ελεγχθούν για την παρουσία σπέρματος. Η παλίνδρομη εκσπερμάτωση αντιμετωπίζεται κατά περίπτωσιν με τη χορήγηση της κατάλληλης φαρμακευτικής αγωγής
• έχουμε απώλεια μέρος του δείγματος
• υφίστανται ενδοκρινικά προβλήματα (σε τέτοιες περιπτώσεις συνήθως έχουμε και χαμηλό αριθμό σπερματοζωαρίων)
• απόφραξη ή συγγενής απουσία κάποιων πόρων (σωλήνων), οπότε το σπέρμα δεν φθάνει στην ουρήθρα
Τι σημαίνει χαμηλός αριθμός σπερματοζωαρίων;
Ο κατάλογος με τα αίτια χαμηλού αριθμού σπερματοζωαρίων περιλαμβάνει (Sunder & Leslie, 2022):
• ενδοκρινικά προβλήματα
• κατάχρηση ουσιών προκειμένου να αποκτηθεί μυϊκός όγκος
• συγγενής απουσία ή απόφραξη πόρων, δια των οποίων το σπέρμα φθάνει στην ουρήθρα
• θεραπείες για καρκίνο στην περιοχή της πυέλου (χημειοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία)
• τραύμα στους όρχεις
• συστροφή όρχεων
• χρωμοσωμικές ανωμαλίες
Τι σημαίνει χαμηλή κινητικότητα των σπερματοζωαρίων;
Έχει διατυπωθεί η υπόθεση, πως η χαμηλή κινητικότητα των σπερματοζωαρίων ενδεχομένως να σχετίζεται με κάποιου είδους παθολογία της επιδιδυμίδας. Η επιδιδυμίδα είναι ένα όργανο, που αποτελείται από ένα σύστημα πόρων (λεπτών σωλήνων), η οποία βρίσκεται επί των όρχεων (μία σε κάθε όρχι). Οι πόροι της επιδιδυμίδας αποτελούν τόσο έδρα ωρίμανσης των σπερματοζωαρίων, όσο και έδρα αποθήκευσής τους εν όψει της εκσπερμάτωσης. Επιστήμονες έχουν εκφράσει την άποψη, πως η επί μακρόν παραμονή των σπερματοζωαρίων στην επιδιδυμίδα ενδεχομένως να επηρεάζει αρνητικά την κινητικότητά τους. Οι επιστήμονες αυτοί παρατήρησαν μάλιστα, πως η κινητικότητα των σπερματοζωαρίων στο σπέρμα ανδρών, που χαρακτηρίζεται από χαμηλή κινητικότητα, είναι δυνατόν να αυξηθεί ακόμα και κατά 3 έως 7 φορές, αν συστηθεί αυτοί να εκσπερματώνουν δις ημερησίως επί 4 με 5 ημέρες, διότι τοιουτοτρόπως θα μειωθεί ο χρόνος παραμονής των σπερματοζωαρίων στην επιδιδυμίδα (Wilton και συνεργάτες, 1988).
Τι σημαίνει η μη φυσιολογική μορφολογία των σπερματοζωαρίων;
Το ιδιαίτερα υψηλό ποσοστό στο σπέρμα σπερματοζωαρίων με μη φυσιολογική μορφολογία ενδεχομένως να οφείλεται σε κάποιου είδους ανωμαλία στη διαδικασία της παραγωγής τους (ονομάζεται σπερματογένεση). Στις περιπτώσεις αυτές συστήνεται η καταφυγή στην εξωσωματική γονιμοποίηση με τη χρήση ενδοκυτοπλασμικής έγχυσης σπέρματος (ICSI- Intracytoplasmic sperm injection) (Sunder & Leslie, 2022).
Χρήσιμο θα ήταν εδώ να σημειωθεί, πως έχει αμφισβητηθεί το κατά πόσον το υψηλό ποσοστό σπερματοζωαρίων με μη φυσιολογική μορφολογία επηρεάζει εν τοις πράγμασι τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης (Gatimel και συνεργάτες, 2017).
Τι σημαίνει η παρουσία λευκοκυττάρων στο σπέρμα;
Τα λευκοκύτταρα είναι κύτταρα, των οποίων η παρουσία στο σπέρμα σε υψηλές συγκεντρώσεις (μεγαλύτερες από το 1 εκατομμύριο λευκοκύτταρα/ml) ονομάζεται πυοσπερμία και έχει συσχετισθεί με ενδεχόμενη φλεγμονή του γεννητικού συστήματος, η οποία επηρεάζει αρνητικά την παραγωγή του σπέρματος (Wolff, 1995).
Συχνά τέτοιες φλεγμονές οφείλονται στον εποικισμό του γεννητικού συστήματος από παθογόνους μικροοργανισμούς, η παρουσία των οποίων πιθανότατα επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα του άνδρα. Ως εκ τούτου κατά περίπτωσιν ζητείται και η καλλιέργεια σπέρματος. Με τη συγκεκριμένη εξέταση είναι δυνατόν να εντοπισθεί ο αιτιολογικός παράγων της φλεγμονής, αλλά και η κατάλληλη αντιβιοτική θεραπεία (Olana και συνεργάτες, 2023).
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Boitrelle F, Shah R, Saleh R, Henkel R, Kandil H, Chung E, Vogiatzi P, Zini A, Arafa M, Agarwal A. The Sixth Edition of the WHO Manual for Human Semen Analysis: A Critical Review and SWOT Analysis. Life (Basel). 2021 Dec 9;11(12):1368. doi: 10.3390/life11121368. PMID: 34947899; PMCID: PMC8706130.
Gatimel N, Moreau J, Parinaud J, Léandri RD. Sperm morphology: assessment, pathophysiology, clinical relevance, and state of the art in 2017. Andrology. 2017 Sep;5(5):845-862. doi: 10.1111/andr.12389. Epub 2017 Jul 10. PMID: 28692759.
Olana S, Mazzilli R, Santino I, Martinelli D, Zamponi V, Macera M, Salerno G, Mazzilli F, Faggiano A, Gianfrilli D. Sperm culture and bacterial susceptibility to antibiotics in a large andrological population: prevalence and impact on seminal parameters. Int Microbiol. 2023 Jan;26(1):69-79. doi: 10.1007/s10123-022-00273-6. Epub 2022 Aug 24. PMID: 36001166; PMCID: PMC9810678.
Sunder M, Leslie SW. Semen Analysis. [Updated 2022 Oct 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK564369/
Wilton LJ, Temple-Smith PD, Baker HW, de Kretser DM. Human male infertility caused by degeneration and death of sperm in the epididymis. Fertil Steril. 1988 Jun;49(6):1052-8. doi: 10.1016/s0015-0282(16)59960-9. PMID: 3371483.
Wolff H. The biologic significance of white blood cells in semen. Fertil Steril. 1995 Jun;63(6):1143-57. doi: 10.1016/s0015-0282(16)57588-8. PMID: 7750580.
