Είναι εξαιρετικά δύσκολη μερικές φορές η διαχείριση περιστατικών υπογονιμότητας σε ζευγάρια, στα οποία δεν μπορεί να εντοπιστεί ο λόγος της υπογονιμότητας. Με τη συνεχή επιστημονική έρευνα προσπαθούμε να εντοπίσουμε και εν συνεχεία να αντιμετωπίσουμε αίτια για την υπογονιμότητα, τα οποία είναι «κρυφά».Ένα τέτοιο αίτιο, το οποίο ενδεχομένως να εμπλέκεται στο μηχανισμό πρόκλησης ανδρικής υπογονιμότητας, είναι η λεγόμενη «κατάτμηση του DNA του σπερματοζωαρίου» (sperm DNA fragmentation).
Η τυπική εξέταση, που γίνεται στον άνδρα στα πλαίσια της διερεύνησης της υπογονιμότητας, είναι το σπερμοδιάγραμμα. Το σπερμοδιάγραμμα αποτελεί μια γρήγορη, χαμηλού κόστους εξέταση, η οποία μας δίνει χρήσιμες πληροφορίες για το σπέρμα. Ελέγχεται ο αριθμός των σπερματοζωαρίων, η κινητικότητα και η μορφολογία τους. Από τις παραμέτρους αυτές μπορούμε να εξάγουμε χρήσιμα συμπεράσματα για την δυνατότητα του σπέρματος να γονιμοποιήσει ένα ωάριο. Εντούτοις, επιστημονικά στοιχεία, που ανέκυψαν σχετικά πρόσφατα, υποδηλώνουν πως οι παράμετροι αυτές είναι μεν εξαιρετικά χρήσιμες, αλλά δεν είναι αρκετές, για να ανιχνεύσουν το σύνολο των περιπτώσεων ανδρικής υπογονιμότητας.
Πληθαίνουν τα επιστημονικά στοιχεία, τα οποία κατατείνουν στην εκδοχή της ύπαρξης χαρακτηριστικών του σπέρματος, που επηρεάζουν τη δυνατότητά του να γονιμοποιήσει το ωάριο, τα οποία δεν εξετάζονται με το κοινό σπερμοδιάγραμμα. Συγκεκριμένα, φαίνεται πως ένα ποσοστό των σπερματοζωαρίων, που περιέχονται στο σπέρμα, παρουσιάζουν κατάτμηση του γενετικού τους υλικού. Το DNA, το οποίο περιέχεται στα σπερματοζωάρια υπό κανονικές συνθήκες εμφανίζεται με τη μορφή ακέραιων αλυσίδων. Σε κάποια όμως σπερματοζωάρια οι αλυσίδες αυτές εμφανίζονται «τεμαχισμένες». Τότε λέμε πως τα σπερματοζωάρια αυτά παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA.
Αν το ποσοστό των σπερματοζωαρίων, τα οποία παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA, είναι μικρότερο του 15%, τότε οι πιθανότητες για επιτυχούς γονιμοποίησης θεωρούνται αυξημένες, μικρότερες είναι οι πιθανότητες αυτές για αντίστοιχο ποσοστό μεταξύ του 15% και του 25%. Όσο το ποσοστό αυτό μεγαλώνει τόσο η γονιμότητα του άνδρα μειώνεται και αυξάνεται η πιθανότητα να χρειαστεί να καταφύγει το ζευγάρι σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής. Αυξημένα ποσοστά σπερματοζωαρίων, τα οποία παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA, μπορεί να παρατηρηθούν και σε άνδρες με σπερμοδιάγραμμα εντός φυσιολογικών παραμέτρων.
Αφού όμως ο έλεγχος για του DNA των σπερματοζωαρίων δεν συμπεριλαμβάνεται στις τυπικές εξετάσεις υπογονιμότητας, πότε συστήνεται; Κύρια ένδειξη παραπομπής ενός άνδρα για αυτόν τον έλεγχο είναι η επανειλημμένη αποτυχία σε προσπάθειες εξωσωματικής γονιμοποίησης. Συγκεκριμένα κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση, τα γονιμοποιημένα ωάρια αφήνονται στο εργαστήριο να εξελιχθούν σε έμβρυα για 3 ή 5 ημέρες πριν την εμβρυομεταφορά. Έχει παρατηρηθεί, πως ακόμα και τα σπερματοζωάρια με κατατετμημένο DNA είναι ικανά να γονιμοποιήσουν το ωάριο κατά την εξωσωματική γονιμοποίηση. Εντούτοις, φαίνεται πως, όταν το DNA του σπερματοζωαρίου φέρει αυτήν την αλλοίωση, τότε συνήθως η ανάπτυξη των εμβρύων σταματάει αυτόματα μετά την 3η ημέρα και δεν φτάνουν στο λεγόμενο στάδιο της βλαστοκύστης, την 5η ημέρα ανάπτυξης, όπως συμβαίνει, όταν το γενετικό υλικό είναι ακέραιο.
Επ’ αυτού έχει διατυπωθεί η θεωρία πως το γενετικό υλικό του άνδρα τρόπον τινά «ενεργοποιείται» στο έμβρυο μετά την 3η ημέρα. Έτσι, αν το γενετικό αυτό δεν είναι άρτιο, η ανάπτυξη του εμβρύου σταματάει. Επομένως, λεπτομερείς έλεγχος του DNA των σπερματοζωαρίων γίνεται, αν κατά τη διαδικασία της εξωσωματικής γονιμοποίησης παρατηρηθεί πως το ποσοστό των εμβρύων, τα οποία αναπτύσσονται στο εργαστήριο πέραν της 3ης ημέρας δεν είναι ικανοποιητικό.
Άλλες καταστάσεις, οι οποίες θα μπορούσαν να αποτελούν ένδειξη, για να προβούμε στον περαιτέρω έλεγχο του σπέρματος είναι οι μη ικανοποιητικές παράμετροί του, όπως αυτές προκύπτουν από το σπερμοδιάγραμμα, η αδυναμία εντοπισμού άλλου αιτίου υπογονιμότητας, ενώ κάποιοι στις ενδείξεις αυτές συμπεριλαμβάνουν και το ενδεχόμενο καθ’ έξιν αποβολών. Ένδειξη ελέγχου του γενετικού υλικού των σπερματοζωαρίων είναι και η προχωρημένη ηλικία του άνδρα.
Ειδικά σε ό,τι αφορά την ηλικία του άνδρα, φαίνεται πως αυτή ναι μεν δεν επηρεάζει τη γονιμότητά του στον ίδιο βαθμό, που αυτή επηρεάζει τη γονιμότητα της γυναίκας, αλλά δυστυχώς και στην περίπτωση αυτή ο χρόνος βαραίνει. Φαίνεται, πως με την πάροδο των ετών αυξάνεται το ποσοστό των σπερματοζωαρίων, τα οποία παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA.
Άλλοι παράγοντες, οι οποίοι αυξάνουν το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με αλλοιωμένο γενετικό υλικό είναι το κάπνισμα, η κιρσοκήλη, η έκθεση σε διάφορες τοξικές χημικές ουσίες, η χημειοθεραπεία στα πλαίσια θεραπείας για καρκίνο καθώς και οι προστατίτιδες. Επιβλαβής φαίνεται να είναι για τα σπερματοζωάρια και η αύξηση της θερμοκρασίας στο όσχεο, του οποίου η θερμοκρασία είναι υπό φυσιολογικές συνθήκες κατά τι χαμηλότερη από το υπόλοιπο σώμα. Η θερμοκρασία στο όσχεο αυξάνεται με τα υπερβολικά ζεστά λουτρά ή με την τοποθέτηση του φορητού υπολογιστή στα πόδια, όσο κάποιος δουλεύει σε αυτόν.
Όλοι αυτοί οι παράγοντες έχουν το κοινό χαρακτηριστικό, πως αυξάνουν το λεγόμενο οξειδωτικό stress στα σπερματοζωάρια, διότι συμβάλλουν στην τοπική απελευθέρωση των λεγόμενων ελεύθερων ριζών. Για το λόγο αυτό, αν εντοπίσουμε αυξημένο ποσοστό σπερματοζωαρίων, τα οποία παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA, συνιστούμε τη λήψη συμπληρωμάτων διατροφής, τα οποία περιέχουν βιταμίνες και ιχνοστοιχεία, που έχουν αντιοξειδωτική δράση.
Φυσικά η βελτίωση της κατάστασης του σπέρματος απαιτεί και άρση του αρχικού αιτίου, που προκαλεί το οξειδωτικό stress. Επομένως ενδεχομένως να χρειαστεί χειρουργική αποκατάσταση της κιρσοκήλης, αποχή από το κάπνισμα και φυσικά θεραπεία ενδεχομένων τοπικών λοιμώξεων ή εμπύρετων ασθενειών.
Τα μέσα αυτά υπάρχει η πιθανότητα να βελτιώσουν την ποιότητα του σπέρματος μειώνοντας το ποσοστό των σπερματοζωαρίων με αλλοιωμένο γενετικό υλικό. Εντούτοις, συχνά καταφεύγουμε σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.Υπάρχουν δε και πρωτόκολλα, που υπαγορεύουν την καταφυγή κατευθείαν στην εξωσωματική γονιμοποίηση (IVF) με χρήση ενδοκυτοπλασμικής έγχυσης σπέρματος (ICSI), χωρίς να δοκιμάσουμε πρώτα τη σπερματέγχυση.
Τέλος φαίνεται πως το οξειδωτικό stress δρα πάνω στα σπερματοζωάρια μετά την δημιουργία τους εντός των όρχεων. Έτσι σύμφωνα με κάποιες μελέτες το ποσοστό των σπερματοζωαρίων, τα οποία παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA είναι μικρότερο εντός των όρχεων, σε σύγκριση με το αντίστοιχο ποσοστό στο σπέρμα, που συλλέγεται μετά την εκσπερμάτωση. Για το λόγο αυτό υπάρχουν ιατροί, οι οποίοι συστήνουν τη συλλογή σπερματοζωαρίων με μια απλή επέμβαση κατευθείαν από τους όρχεις. Στη συνέχεια τα σπερματοζωάρια αυτά χρησιμοποιούνται στα πλαίσια διαδικασίας εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Ο έλεγχος της ανδρικής υπογονιμότητας λοιπόν καλύπτεται μεν κατά μείζονα λόγο από το κλασσικό σπερμοδιάγραμμα, αλλά φαίνεται πως σε συγκεκριμένες περιπτώσεις είναι χρήσιμο να επεκταθεί και σε άλλες, λιγότερο «εμφανείς» παραμέτρους τους σπέρματος, οι οποίες ενδέχεται να έχουν τη δική τους σημασία για τη γονιμότητα στον άνδρα.
Υπολογίστε ΕΔΩ τις γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
