«Τα μάτια είναι ο καθρέπτης της ψυχής», «Τα μάτια είναι το πρώτο πράγμα, που παρατηρώ σε έναν άνθρωπο, μόλις τον γνωρίσω». Φράσεις σαν και αυτές τις έχουμε ακούσει πολλές φορές και είναι δηλωτικές της σημασίας των ματιών στην όλη παρουσία μας.
Το χρώμα των ματιών είναι από τα βασικά χαρακτηριστικά τους. Όταν μιλάμε για το χρώμα των ματιών, στην πραγματικότητα αναφερόμαστε στο χρώμα της ίριδος του ματιού. Η ίρις είναι ο έγχρωμος δίσκος, στο κέντρο του οποίου βρίσκεται η κόρη του ματιού. Η κόρη είναι ο μικρός μαύρος κύκλος, που βρίσκεται στο κέντρο του ματιού μας και αλλάζει μέγεθος ανάλογα με τη φωτεινότητα του περιβάλλοντος και με τη ψυχική μας διάθεση, μέσω του οποίου το φως εισέρχεται εντός του οφθαλμικού βολβού.
Τα μάτια έχουν διάφορες αποχρώσεις, οι οποίες καλύπτουν το χρωματικό φάσμα από το απαλό γαλάζιο μέχρι το βαθύ καφέ. Συνήθως η απόχρωση της ίριδος περιγράφεται ως γαλάζια, πράσινη, μελί ή καφέ. Το πιο συνηθισμένο χρώμα ματιών είναι το καφέ, ενώ οι ανοιχτές αποχρώσεις παρατηρούνται σχεδόν αποκλειστικά σε ανθρώπους με καταγωγή από την Ευρώπη.
Η απόχρωση της ίριδος καθορίζεται από τη συγκέντρωση και κατανομή σε αυτή της χρωστικής ουσίας, η οποία ονομάζεται μελανίνη. Είναι η ίδια ουσία, η οποία καθορίζει και την απόχρωση του δέρματος.
Όσο μικρότερη είναι η συγκέντρωση της μελανίνης στην ίριδα του ματιού μας, τόσο πιο ανοιχτόχρωμα είναι και τα μάτια μας. Σε αδρές γραμμές θα μπορούσαμε να πούμε, πως αν η συγκέντρωση μελανίνης είναι εξαιρετικά χαμηλή, τα μάτια μας έχουν γαλάζια απόχρωση, σε ελαφρά μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μελανίνης, η απόχρωση είναι πράσινη ή μελί, ενώ η καφέ απόχρωση σχετίζεται με μεγαλύτερες συγκεντρώσεις μελανίνης.
Είναι εξαιρετικά συχνό φαινόμενο τα μωράκια της λευκής φυλής να γεννιούνται με ανοιχτόχρωμα μάτια, τα οποία προοδευτικά λαμβάνουν μια πιο σκούρα απόχρωση. Το φαινόμενο αυτό αντικατοπτρίζει την προοδευτική αύξηση της συγκέντρωση μελανίνης στην ίριδα.
Συνήθως η αλλαγή στην απόχρωση των ματιών λαμβάνει χώρα μέσα στους πρώτους 6 με 9 μήνες της ζωής του μωρού σας. Φυσικά η μεταβολή αυτή είναι σταδιακή και συνήθως δεν την αντιλαμβάνεστε μέχρι μια μέρα να συνειδητοποιήσετε, πως το μωρό σας δεν έχει πια το αρχικό χρώμα ματιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις το χρώμα των ματιών σταθεροποιείται με τη συμπλήρωση του πρώτου έτους. Εντούτοις, υπάρχουν και περιπτώσεις, στις οποίες η σταθεροποίηση αυτή λαμβάνει χώρα ακόμα και μετά από 6 χρόνια! Φυσικά οι περιπτώσεις αυτές αποτελούν μάλλον τις σπάνιες εξαιρέσεις στον κανόνα.
Η κατανομή και συγκέντρωση της μελανίνης στην ίριδα των ματιών του μωρού καθορίζεται από τα γονίδια, που θα κληρονομήσει το μωράκι από τους γονείς του. Γονίδια ονομάζουμε τα «πακέτα» του γενετικού υλικού, του DNA δηλαδή, που οι γονείς κληροδοτούν στους απογόνους τους και βρίσκονται ενσωματωμένα σε μεγαλύτερα «πακέτα» γενετικού υλικού, που ονομάζονται χρωμοσώματα.
Ο άνθρωπος έχει 23 ζεύγη χρωμοσωμάτων, τα οποία είναι αριθμημένα. Στο κάθε ζεύγος ένα χρωμόσωμα έχει κληροδοτηθεί από τον πατέρα και ένα από τη μητέρα. Για να έχουμε μία τάξη μεγέθους, αρκεί να πούμε πως μεγάλα χρωμοσώματα, όπως το χρωμόσωμα 1, περιέχουν περίπου 3000 γονίδια, ενώ μικρά χρωμοσώματα, όπως το 21 περιέχουν 400 γονίδια.
Σχηματικά θα μπορούσε κανείς να πει, πως το κάθε γονίδιο καθορίζει και διαφορετικό χαρακτηριστικό του ανθρώπου. Επίσης τα γονίδια βρίσκονται μέσα στα κύτταρά μας σε ζεύγη, στα οποία ένα γονίδιο προέρχεται από τη μητέρα μας και ένα από τον πατέρα μας.
Σε ό,τι αφορά τα μάτια η προσπάθεια «αποκρυπτογράφησης» της κληρονομικότητας του χρώματος της ίριδας είναι εξαιρετικά παλιά υπόθεση. Ήδη το 1907 δημοσιεύθηκε μία μελέτη η οποία είχε καταλήξει στο συμπέρασμα, πως η απόχρωση των ματιών εξαρτάται από ένα ζεύγος γονιδίων, τα οποία έχουν δύο μορφές: ας τις ονομάσουμε «Α» και «α».
Το γονίδιο «Α» είναι αυτό, που καθορίζει το καφέ χρώμα ματιών και το γονίδιο «α» το γαλάζιο. Το γονίδιο «Α» θεωρείται επικρατές και το «α» υπολειπόμενο. Δηλαδή αν κάποιο μωρό έχει λάβει από έναν γονέα ένα γονίδιο «Α», ενώ από τον άλλο ένα γονίδιο «α», τότε το χρώμα των ματιών του θα είναι καφέ. Αν το μωρό έχει δύο γονίδια «α», τότε το χρώμα των ματιών του θα είναι γαλάζιο, ενώ αν έχει δύο γονίδια «Α», τότε το χρώμα των ματιών του θα είναι πάλι καφέ.
Αυτή η θεωρία σημαίνει πως οι άνθρωποι με γαλάζια μάτια έχουν αποκλειστικά δύο «α» γονίδια. Έτσι αν δύο άνθρωποι με γαλάζια γονίδια αποκτήσουν παιδί, τότε το παιδί αυτό θα κληρονομήσει από τους γονείς του αποκλειστικά «α» γονίδια, άρα τα μάτια του θα είναι υποχρεωτικά γαλάζια. Επομένως, σύμφωνα πάντα με τη θεωρία αυτή είναι αδύνατον οι άνθρωποι με γαλάζια μάτια, να αποκτήσουν παιδιά με καφέ μάτια. Αυτό όμως στην πραγματικότητα δεν ισχύει! Είναι δυνατόν, αν και όχι πολύ σύνηθες, άνθρωποι με γαλάζια μάτια να αποκτήσουν παιδί με καφέ μάτια!
Από το μακρινό 1907 έχει κυλήσει πολύ νερό στο αυλάκι και οι γνώσεις μας πάνω στη γενετική έχουν εμπλουτιστεί – και συνεχίζουν να εμπλουτίζονται – θεαματικά. Σήμερα γνωρίζουμε, πως στον καθορισμό της απόχρωσης των ματιών δεν εμπλέκονται μόνο ένα ή δύο γονίδια, αλλά μέχρι και 16! Επομένως, το χρώμα ματιών, που θα έχει το μωράκι, δεν είναι και τόσο απλό να προβλεφθεί με βάση το χρώμα ματιών των γονέων του.
Στο διαδίκτυο υπάρχουν κάποια «εργαλεία», με τη βοήθεια των οποίων μπορείτε να υπολογίσετε τις πιθανότητες το μωράκι σας να έχει το ένα ή το άλλο χρώμα ματιών. Φυσικά οι προβλέψεις των εργαλείων αυτών δεν είναι απόλυτες, αλλά προσεγγιστικές. Ένα τέτοιο εργαλείο μπορείτε να βρείτε ΕΔΩ!
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Υπολογίστε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
