Πολλές γυναίκες κατά τη διάρκεια της κύησης ακούνε τον ιατρό, που τις παρακολουθεί να τις συμβουλεύει να πλένουν καλά τα ωμά λαχανικά ή να τα βράζουν. Ο λόγος είναι η προστασία από το τοξόπλασμα. Τι είναι όμως το τοξόπλασμα και τι επιπτώσεις μπορεί να έχει στην εξέλιξη της εγκυμοσύνης;
Καταρχήν το τοξόπλασμα (Toxoplasma gondii) είναι ένα παράσιτο, στη μετάδοση του οποίου εμπλέκονται οι γάτες. Συγκεκριμένα η γάτα τρώει τρωκτικά, μικρά πουλιά ή άλλα μικρά ζώα, τα οποία έχουν μολυνθεί από το παράσιτο αυτό. Στη συνέχεια το τοξόπλασμα ανιχνεύεται στα κόπρανα της γάτας. Οι γάτες, ιδιαίτερα αυτές νεαρής ηλικίας, είναι δυνατόν να απεκκρίνουν στα κόπρανά τους εκατομμύρια παράσιτα ακόμα και 3 εβδομάδες μετά την αρχική μόλυνση. Οι μεγαλύτερες γάτες είναι λιγότερο πιθανό να απεκκρίνουν τοξόπλασμα στα κόπρανά τους.
Στον άνθρωπο το τοξόπλασμα μεταδίδεται, όταν τα χέρια έρθουν σε επαφή με το χώμα, στο οποίο ενδέχεται να υπάρχουν κόπρανα γάτας και στη συνέχεια από τα χέρια το παράσιτο μπορεί να περάσει στο στόμα. Επίσης, το τοξόπλασμα μπορεί να μεταδοθεί και μέσω φρούτων και λαχανικών, κυρίως από αυτά που μεγαλώνουν στο χώμα, τα οποία αναπτύχθηκαν σε έδαφος, όπου υπάρχουν κόπρανα γάτας. Τέλος το παράσιτο αυτό μεταδίδεται και από την κατανάλωση κρέατος από μολυσμένο ζώο, το οποίο δεν έχει ψηθεί επαρκώς.
Συνήθως τα συμπτώματα της μόλυνσης από τοξόπλασμα στον ενήλικα είναι πολύ ήπια και μπορεί να περάσουν απαρατήρητα. Τα συμπτώματα αυτά μοιάζουν με αυτά της κοινής γρίπης και περιλαμβάνουν αίσθημα κόπωσης, πυρετό και οίδημα στους λεμφαδένες.
Η λοίμωξη από τοξόπλασμα είναι πιο συνηθισμένη σε περιοχές με κλίμα ήπιο και υγρό. Από τα επιστημονικά στοιχεία προκύπτει, πως το 50% του πληθυσμού της Κεντρικής και Νότιας Ευρώπης, της Αφρικής, της Νότιας Αμερικής και της Ασίας έχει έρθει σε επαφή με το παράσιτο. Κατά κανόνα, όποιος έχει έρθει σε επαφή με το παράσιτο, εντός 6 με 9 μηνών αναπτύσσει ανοσία και είναι εξαιρετικά σπάνιο να μολυνθεί ξανά, εξαίρεση αποτελούν άτομα με καταστολή του ανοσοποιητικού τους συστήματος, στα οποία η λοίμωξη ενδέχεται να «επανενεργοποιηθεί». Προστασία έχει και το έμβρυο εγκύων, που έχουν αναπτύξει ανοσία. Οι γνώμες των ειδικών κατατείνουν στο ότι, αν μια γυναίκα μολυνθεί από τοξόπλασμα, καλόν είναι να περιμένει 6 με 9 μήνες πριν αρχίσει τις προσπάθειες για εγκυμοσύνη.
Ποιες είναι οι ενδεχόμενες επιπτώσεις της λοίμωξης από τοξόπλασμα στο έμβρυο;
Αν η έγκυος, η οποία δεν έχει ανοσία, έρθει σε επαφή με το τοξόπλασμα κοντά στη σύλληψη, οι πιθανότητες μετάδοσης του παρασίτου στο έμβρυο είναι μικρότερες του 1%. Αν όμως το έμβρυο μολυνθεί στα αρχικά στάδια της εγκυμοσύνης οι συνέπειες είναι εξαιρετικά σοβαρές και περιλαμβάνουν την αποβολή, τον ενδομήτριο θάνατο του εμβρύου σε προχωρημένο στάδιο της κύησης καθώς και ανωμαλίες κυρίως εις βάρος του εγκεφάλου και των οφθαλμών.
Σε ύστερα στάδια της κύησης η μετάδοση του παρασίτου από τη μητέρα στο έμβρυο είναι πιο πιθανή. Συγκεκριμένα, αν η έγκυος έρθει σε επαφή με το παράσιτο μετά την 27η εβδομάδα της κύησης, ο κίνδυνος μετάδοσης στο έμβρυο κυμαίνεται στο 70%. Συνήθως τα νεογνά, που μολύνθηκαν από το παράσιτο στο στάδιο αυτό, κατά τον τοκετό δεν παρουσιάζουν προβλήματα. Εντούτοις, υπάρχει σοβαρό ενδεχόμενο να παρουσιάσουν προβλήματα διανοητικής καθυστέρησης, προβλήματα όρασης και ακοής κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.
Στα πρώτα στάδια της εγκυμοσύνης όλες οι κυοφορούσες ελέγχονται με αιματολογική εξέταση για την παρουσία αντισωμάτων έναντι του τοξοπλάσματος. Αν η έγκυος έχει έρθει σε επαφή με το παράσιτο αυτό κάποια στιγμή της ζωής της, τότε το ανοσοποιητικό σύστημά της ενεργοποιείται και παράγει τα εν λόγω αντισώματα. Τα αντισώματα αυτά χωρίζονται σε δύο βασικές κατηγορίες: τα αντισώματα IgG και τα αντισώματα IgM.
Όταν ο οργανισμός έρθει σε επαφή με το παράσιτο τότε το ανοσοποιητικό σύστημα παράγει αρχικά αντισώματα IgM για να αντιμετωπίσει άμεσα τη λοίμωξη. Τα αντισώματα IgM ανιχνεύονται στο αίμα μέχρι και 18 μήνες μετά την αρχική λοίμωξη. Η παραγωγή αντισωμάτων IgG αρχίζει μετά την παραγωγή IgM αντισωμάτων. Τα αντισώματα IgG είναι και αυτά, που μένουν και προσδίδουν ανοσία στο παράσιτο, η οποία διαρκεί συνήθως εφ όρου ζωής.
Επομένως, αν τα αντισώματα IgG είναι θετικά και τα IgM αρνητικά, τότε η γυναίκα έχει έρθει σε επαφή με το παράσιτο κάποια στιγμή στη ζωή της και τώρα έχει ανοσία, άρα δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Αν τόσο τα αντισώματα IgG, τόσο και τα IgM είναι αρνητικά, τότε η γυναίκα δεν έχει έρθει ποτέ σε επαφή με το παράσιτο, αλλά δεν έχει και ανοσία, αν όμως λαμβάνονται τα απαραίτητα μέτρα προστασίας, δεν υπάρχει λόγος ανησυχίας. Η ερμηνεία των εξετάσεων είναι πιο πολύπλοκη αν τόσο τα αντισώματα IgG, όσο και τα αντισώματα IgM είναι θετικά. Τότε χρειάζονται περαιτέρω εργαστηριακές εξετάσεις, προκειμένου να βγει κάποιο συμπέρασμα σχετικά με το πότε η έγκυος ήρθε σε επαφή με το τοξόπλασμα, ώστε να καθοριστεί το τι δέον γενέσθαι.
Σε εγκυμοσύνες, στις οποίες υπάρχει η υποψία πως υφίσταται ενεργή λοίμωξη από το παράσιτο είναι αναγκαίο να γίνει και αμνιοπαρακέντηση. Έτσι ελέγχεται η παρουσία του τοξοπλάσματος στο αμνιακό υγρό.
Αν διαγνωστεί λοίμωξη από τοξόπλασμα κατά τη διάρκεια της κύησης υπάρχει η επιλογή μακρόχρονης αντιβιοτικής θεραπείας, η οποία φαίνεται πως μειώνει τις επιπτώσεις στο έμβρυο. Εντούτοις, περίπου το ένα τρίτο των εμβρύων, που έχουν μολυνθεί από το παράσιτο αυτό παρουσιάζουν ευρήματα στον υπερηχογραφικό έλεγχο. Η πρόγνωση για τα έμβρυα αυτά δεν είναι καθόλου ευνοϊκή και αρκετά ζευγάρια επιλέγουν τη διακοπή της κύησης.
Η λοίμωξη κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνη από τοξόπλασμα φαντάζει τρομακτικό ενδεχόμενο. Εντούτοις, ευτυχώς, οι πιθανότητες μία έγκυος, η οποία δεν έχει ανοσία απέναντι στο παράσιτο, να μολυνθεί από αυτό είναι εξαιρετικά χαμηλές! Μια μελέτη του 2010 αναφέρει, πως οι πιθανότητες αυτές είναι περίπου 5 στις 1000!
Επιπροσθέτως, υπάρχουν απλά μέτρα προφύλαξης, τα οποία μειώνουν δραματικά τις πιθανότητες λοίμωξης. Καταρχήν είναι απαραίτητο να τηρούνται κάποια μέτρα υγιεινής στην παρασκευή των γευμάτων. Το κρέας πρέπει να είναι καλά ψημένο. Μια άλλη καλή πρακτική είναι το φρέσκο κρέας να καταψύχεται για κάποιες ημέρες πριν το μαγείρεμα, καθότι το παράσιτο δεν επιβιώνει σε θερμοκρασίες μικρότερες των 0οC. Επίσης τα λαχανικά πρέπει να είναι πολύ καλά πλυμένα, ξεφλουδισμένα ή ψημένα, ενώ συνιστάται να αποφεύγεται η κατανάλωση ωμών αβγών ή μη παστεριωμένου γάλακτος.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε, πως η διατήρηση των τροφών στο ψυγείο δεν σκοτώνει το παράσιτο. Επίσης, το παράσιτο δεν φαίνεται να επηρεάζεται από το κάπνισμα ή την αποξήρανση των τροφών, αλλά ούτε και από το ψήσιμο στο φούρνο μικροκυμάτων.
Οι κανόνες υγιεινής είναι απαραίτητοι και στον καθαρισμό της κουζίνας. Οι επιφάνειες, πάνω στις οποίες κόπηκε ωμό κρέας ή ωμά λαχανικά, αλλά και τα εργαλεία, που χρησιμοποιήθηκαν, είναι αναγκαίο να πλένονται επιμελώς με ζεστό νερό και σαπούνι. Επιπλέον, ο χειρισμός ωμού κρέατος ή λαχανικών πρέπει να ακολουθείται και από καλό πλύσιμο των χεριών με ζεστό νερό και σαπούνι.
Επιπροσθέτως, αν ασχολείστε με τον κήπο, απαραίτητα είναι τα γάντια, αλλά και το καλό πλύσιμο των χεριών, πριν αυτά έρθουν σε επαφή με το πρόσωπο.
Όπως αναφέρθηκε, οι γάτες είναι οι κύριοι φορείς του παρασίτου αυτού. Πρέπει επομένως οι κάτοχοι αυτών των συμπαθών τετραπόδων να τις αποχωριστούν; Όχι, αλλά πρέπει να τηρούνται κάποιοι κανόνες ασφαλείας:
• Καλόν είναι η έγκυος να αποφεύγει να αλλάζει η ίδια την άμμο από το κουτί της γάτας. Αν αυτό δεν είναι εφικτό, πρέπει να χρησιμοποιούνται γάντια μίας χρήσης και να ακολουθεί πλύσιμο των χεριών με ζεστό νερό και σαπούνι.
• Η άμμος της γάτας πρέπει να αλλάζει κάθε ημέρα. Τα παράσιτα γίνονται μεταδοτικά, αφού περάσουν 1 με 5 ημέρες από την αφόδευση της γάτας. Επίσης το κουτί της άμμου πρέπει να πλένεται για περίπου 5 λεπτά με ζεστό νερό, το οποίο να πλησιάζει το βρασμό, πριν τοποθετηθεί η νέα άμμος.
• Η γάτα πρέπει να λαμβάνει ξηρά τροφή ή κονσέρβες του εμπορίου και όχι ωμό κρέας ή κρέας, που δεν έχει ψηθεί καλά.
• Η γάτα δεν πρέπει να βγαίνει έξω.
• Καλό είναι να αποφεύγεται η επαφή με αδέσποτα γατιά και γενικά να αποφεύγεται η υιοθεσία καινούργιων γατιών κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, ιδιαίτερα αν αυτά είναι νεαρής ηλικίας.
• Τα κουτιά άμμου, που βρίσκονται σε εξωτερικούς χώρους, πρέπει να είναι σκεπασμένα.
Τέλος είναι σκόπιμο να τονιστεί, πως η μετάδοση του τοξοπλάσματος με το θηλασμό θεωρείται εξαιρετικά απίθανη.
Το τοξόπλασμα είναι λοιπόν ένα παράσιτο, το οποίο μπορεί να προκαλέσει σοβαρά προβλήματα στο έμβρυο. Ευτυχώς όμως η μόλυνση του εμβρύου από τοξόπλασμα είναι αφενός εξαιρετικά σπάνια, αφετέρου τα μέτρα προστασίας έναντι της λοίμωξης αυτής είναι σχετικά απλά και εξαιρετικά αποτελεσματικά.
Δείτε το επεξηγηματικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, για την Τοξοπλάσμωση!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
