Ο όρος ανεπάρκεια τραχήλου («cervical insufficiency») εμφανίστηκε για πρώτη φορά στο ιατρικό περιοδικό Lancet το 1865. Ο όρος αυτός περιγράφει την ανικανότητα του τραχήλου να συγκρατήσει το κύημα εντός της μήτρας προκειμένου να συμπληρωθεί η ανάπτυξή του.
Σύμφωνα με στατιστικές ανεπάρκεια του τραχήλου εμφανίζεται στο περίπου 1% των κυήσεων.
Η ενδομητρική κοιλότητα έχει τριγωνική μορφή και η κορυφή του είναι στραμμένη προς το έδαφος, όταν η γυναίκα είναι όρθια. Στη θέση της κορυφής του τριγώνου βρίσκεται ο τράχηλος της μήτρας. Ο τράχηλος της μήτρας κατά την εγκυμοσύνη συγκρατεί το κύημα εντός της ενδομητρικής κοιλότητας, ώστε να του δοθεί ο απαραίτητος χρόνος να αναπτυχθεί. Αν ο τράχηλος αδυνατεί κατά την εγκυμοσύνη να εκπληρώσει αυτήν την πολύ σημαντική λειτουργία του, τότε μιλάμε για ανεπάρκεια τραχήλου και αντιμετωπίζουμε αυξημένες πιθανότητες πρόωρου τοκετού.
Ο τράχηλος της μήτρας είναι πρακτκά ένας κύλινδρος με παχιά μυϊκά τοιχώματα. Κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης το τόνος (τόνος: η συνεχής ελαφρά σύσπαση των μυών, που υφίσταται ακόμα και σε κατάσταση ηρεμίας) του μυϊκού τοιχώματος αυτού του κυλίνδρου διατηρεί τόσο το έσω, όσο και το έξω στόμιο του τραχήλου ερμητικά κλειστά. Επίσης κατά τη διάρκεια της κύησης ο τράχηλος είναι αναγκαίο να διατηρεί ένα επαρκές μήκος.
Μιλάμε για ανεπάρκεια τραχήλου, όταν κατά τη διάρκεια του δεύτερου τριμήνου της κύησης και απουσία συσπάσεων της μήτρας, έχουμε ανώδυνη λέπτυνση του τραχήλου (μειώνεται το μήκος του) και διαστολή του (η διάμετρος του ενδοτραχηλικού σωλήνα αυξάνεται, ιδίως στην περιοχή του έσω τραχηλικού στομίου).
Αν και τα αίτια της ανεπάρκειας τραχήλου δεν έχουν διασαφηνιστεί, έχουν εντοπιστεί κάποιοι παράγοντες προδιάθεσης. Καταρχήν, περιστατικό απώλειας προηγούμενης κύησης στο δεύτερο τρίμηνο λόγω ανεπάρκειας τραχήλου, αυξάνει τις πιθανότητες για επανεμφάνιση αυτής της επιπλοκής. Φαίνεται πως οι πιθανότητες επανάληψης είναι περίπου 30%.
Πρόωρος τοκετός πριν από τη συμπλήρωση 34 εβδομάδων σε προηγούμενη κύηση είναι παράγων προδιάθεσης για την εμφάνιση ανεπάρκειας τραχήλου σε επόμενες κυήσεις.
Άλλοι παράγοντες προδιάθεσης για ανεπάρκεια τραχήλου είναι η πρόωρη ρήξη των υμένων σε προηγούμενη κύηση και οι ανατομικές ανωμαλίες της μήτρας και του τραχήλου.
Επίσης οι πιθανότητες για εμφάνιση ανεπάρκειας τραχήλου αυξάνονται και μετά από κωνοειδή εκτομή τμήματος του τραχήλου στα πλαίσια θεραπείας για προκαρκινικές αλλοιώσεις του τραχηλικού επιθηλίου.
Η ανεπάρκεια του τραχήλου είναι πιο συχνή και σε γυναίκες, οι οποίες έχουν υποβληθεί σε απόξεση του ενδομητρίου.
Πιο σπάνιος παράγων προδιάθεσης για ανεπάρκεια τραχήλου είναι δίαφορες συγγενείς ανωμαλίες στη σύνθεση του κολλαγόνου (π.χ. σύνδορμο . Ehlers-Danlos). Το κολλαγόνο είναι μία πρωτεΐνη, η οποία έχει ιδιαίτερη σημασία για τη δομική αρτιότητα του τραχήλου, αλλά και πολλών άλλων ιστών του σώματος.
Κατά τη διάρκεια της κύησης μπορούμε με διακολπικό υπερηχογραφικό έλεγχο να παρακολουθήσουμε τη λειτουργία του τραχήλου. Το διακολπικό υπερηχογράφημα μας δίνει σημαντικά στοιχεία καταρχήν για το μήκος του τραχήλου. Το μήκος του τραχήλου το μετράμε μετά από τις 16 εβδομάδες κύησης. Μιλάμε για ανεπάρκεια τραχήλου όταν το μήκος του είναι πριν τις 24 εβδομάδες κύησης 25 χιλιοστά. Μάλιστα φαίνεται πως οι πιθανότητες για πρώορο τοκετό είναι αντιστρόφως ανάλογες με το μήκος του τραχήλου. Έτσι οι πιθανότητες για πρόωρο τοκετό είναι 18% για μήκος τραχήλου μικρότερο των 25 χιλιοστών και 25% και 50% για μήκος τραχήλου μικρότερο των 20 χιλιοστών και των 15 χιλιοστών αντίστοιχα.
Άλλο υπερηχογραφικό σημείο της ανεπάρκειας τραχήλου είναι το λεγόμενο «funneling» του έσω τραχηλικού στομίου. Funnel σημαίνει χοάνη. Υπό φυσιολογικές συνθήκες το έσω τραχηλικό στόμιο είναι ερμητικά κλειστό. Σε περίπτωση ανεπάρκειας τραχήλου όμως το στόμιο αυτό ανοίγει προοδευτικά σχηματίζοντας έτσι μία χοάνη.
Στην Εικόνα 1 φαίνεται πώς είναι ο τράχηλος υπό φυσιολογικές συνθήκες. Τόσο το έσω, όσο και το έξω στόμιό του είναι κλειστά και έχει επαρκές μήκος. Στη Φωτογραφία 1 φαίνεται αντίστοιχα η υπερηχογραφική απεικόνιση του φυσιολογικού τραχήλου. 
Στην Εικόνα 2 απεικονίζεται το φαινόμενο της δημιουργίας χοάνης στο έσω τραχηλικό στόμιο ( σημείο «funneling») και αντίστοιχα, στη φωτογραφία 2 φαίνεται αφενός η υπερηχογραφική απεικόνιση της προοδευτικής διαστολής του έσω τραχηλικού στομίου, όταν υπάρχει ανεπάρκεια τραχήλου και αφετέρου το μειωμένο μήκος του τραχήλου.
Η διάγνωση της ανεπάρκειας τραχήλου δυστυχώς δεν μπορεί να γίνει πριν από την κύηση. Διάφορες απεικονιστικές μέθοδοι, όπως το υπερηχογράφημα, η μαγνητική τομογραφία και η υστεροσαλπιγγογραφία, μπορεί να πιστοποιήσουν την ύπαρξη ανατομικών ανωμαλιών της μήτρας, αλλά δεν θεωρούνται διαγνωστικές όσον αφορά την ανεπάρκεια τραχήλου. Για να το διατυπώσουμε διαφορετικά: δυστυχώς η ανεπάρκεια τραχήλου διαγιγνώσκεται μόνο κατά τη διάρκεια της κύησης ή όταν αυτή έχει εμφανιστεί σε προγενέστερη κύηση και τότε ξεκινάει η εφαρμογή των μέτρων αντιμετώπισής της.
Συχνά, όταν έχουμε σημεία ανεπάρκειας τραχήλου περίπου στις 24 εβδομάδες χορηγείται στη μητέρα ενέσιμη κορτιζόνη. Η κορτιζόνη δεν μειώνει μεν τις πιθανότητες πρόωρου τοκετού, αλλά έχει θετική επίδραση στην ωρίμανση των πνευμόνων του κυήματος και μειώνονται έτσι σημαντικά οι επιπτώσεις τις ενδεχόμενης προωρότητας για το νεογνό.
Παραδοσιακά η ανεπάρκεια τραχήλου αντιμετωπίζεται με τη λεγόμενη περίδεση του τραχήλου. Στην επέμβαση αυτή τοποθετείται κυκλοτερές ράμμα πέριξ του τραχήλου, το οποίο τον κρατάει κλειστό (εικόνα 3).
Η περίδεση τραχήλου διενεργείται σε περιπτώσεις εγκύων, που έχουν ιστορικό ανεπάρκειας τραχήλου σε προηγούμενη κύηση ή πρόωρο τοκετό πριν από τις 34 εβδομάδες κύησης, ενώ παρουσιάζουν μήκος τραχήλου μικρότερο των 25 χιλιοστών πριν από τη συμπλήρωση των 24 εβδομάδων κύησης. Το ράμμα αυτό κόβεται κατά περίπτωση μετά τις 37 εβδομάδες κύησης.
Επίσης η διακολπική χορήγηση προγεστερόνης μειώνει την πιθανότητα πρόωρου τοκετού σε γυναίκες, που παρουσιάζουν σημάδια ανεπάρκειας τραχήλου.
Τέλος σήμερα είναι διαθέσιμοι και ειδικοί πεσσοί από σιλικόνη σε διάφορα μεγέθη (φωτογραφία 3), οι οποίοι τοποθετούνται εντός του κόλπου και υποστηρίζουν τη μήτρα μειώνοντας τις πιθανότητες για πρόωρο τοκετό.
Παραδοσιακά τέλος, σε κυοφορούσες, που παρουσιάζουν σημεία ανεπάρκειας τραχήλου συνιστάτα ανάπαυση και κατάκλιση.
Η ανεπάρκεια του τραχήλου λοιπόν είναι μία κατάσταση, που αυξάνει τις πιθανότητες για πρόωρο τοκετό, η οποία δεν μπορεί να διαγνωσθεί πριν την ύπαρξη κύησης και χρήζει άμεσης αντιμετώπισης και στενής πρακολούθησης.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Διαβάστε ακόμα:
– Αιμορραγίες στο δεύτερο και στο τρίτο τρίμηνο της κύησης
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
