Πώς είναι δομημένο το ουροποιητικό σύστημα;
Το ουροποιητικό σύστημα έχει ως λειτουργία τον “καθαρισμό” του αίματος από προϊόντα του μεταβολισμού, τα οποία είναι ενδεχομένως βλαπτικά για τον οργανισμό. Οι μεταβολίτες αυτοί στη συνέχεια αποβάλλονται από το σώμα με τα ούρα.
Όπως φαίνεται και στην παρακάτω εικόνα το ουροποιητικό σύστημα αποτελείται από τις εξής δομές:
• Τους νεφρούς. Οι νεφροί είναι δύο όργανα (δεξιός και αριστερός) με χαρακτηριστικό σχήμα (το λεγόμενο νεφροειδές σχήμα), τα οποία εντοπίζονται στην οσφύ λίγο κάτω από το διάφραγμα. Λειτουργούν ως φίλτρα, και «καθαρίζουν» το αίμα από ενδεχομένως βλαπτικά προϊόντα του μεταβολισμού ή άλλες χημικές ουσίες. Στους νεφρούς παράγονται τα ούρα.
• Τους ουρητήρες. Οι ουρητήρες είναι δύο σωλήνες με τοίχωμα, που αποτελείται σε σημαντικό ποσοστό από μυ. Οι ουρητήρες ξεκινάνε από τους νεφρούς και καταλήγουν στην ουροδόχο κύστη. Δια των ουρητήρων, τα παραγόμενα στους νεφρούς ούρα διοχετεύονται στην ουροδόχο κύστη. Η διοχέτευση των ούρων υποβοηθάται και από τις «κυματοειδείς» συσπάσεις του τοιχώματος των ουρητήρων.
• Την ουροδόχο κύστη. Η ουροδόχος κύστη είναι ένα κοίλο όργανο, εντός της λεκάνης. Τα τοιχώματά της αποτελούνται σε σημαντικό ποσοστό από μυς. Στην ουροδόχο κύστη συλλέγονται δια των ουρητήρων τα ούρα. Όταν η πληρότητα της κύστης σε ούρα φτάσει σε ένα συγκεκριμένο σημείο, εμφανίζεται η έπειξη (τάση) για ούρηση. Τότε η ουροδόχος κύστη συσπάται και προκαλείται η ούρηση.
• Την ουρήθρα. Η ουρήθρα είναι ένας λεπτός σωλήνας, που ξεκινά από την ουροδόχο κύστη και δια αυτού επιτυγχάνεται η κένωση της ουροδόχου κύστεως κατά την ούρηση. Η ουρήθρα εκβάλλει («καταλήγει») στην είσοδο του κόλπου της γυναίκας (βλ. εικόνα)
Όπως πρακτικά συμβαίνει με όλο το σώμα της γυναίκας, έτσι και το ουροποιητικό της στα επιμέρους του στοιχεία υπόκειται σε αλλαγές σε ό,τι αφορά τη μορφή του, αλλά και τη λειτουργία του, προκειμένου να εξυπηρετηθούν οι ανάγκες του εμβρύου.
Πώς αλλάζουν οι νεφροί και οι ουρητήρες κατά την εγκυμοσύνη;
Καταρχάς, το μέγεθος των νεφρών αυξάνεται κατά τη διάρκεια της κύησης ή – όπως λέμε – οι νεφροί παρουσιάζουν διάταση. Συγκεκριμένα, το μήκος τους αυξάνεται κατά 1 με 1,5 εκατοστά.
Η αύξηση δε του μεγέθους των νεφρών αντικατοπτρίζεται και σε ανάλογη διάταση της πυέλου τους. Πύελος ονομάζεται η περιοχή αυτή του νεφρού, η οποία ομοιάζει με ασκό («σακούλα»), στην οποία συλλέγονται τα ούρα πριν δια του ουρητήρα απομακρυνθούν προς την ουροδόχο κύστη (βλ. εικόνα). Ενώ εκτός κύησης η χωρητικότητά της υπολογίζεται στα 10 κ.εκ περίπου, διαρκούσης της εγκυμοσύνης αυτή ανέρχεται στα 60 κ.εκ..
Ανάλογη διάταση παρατηρείται κατά την εγκυμοσύνη και στους ουρητήρες ειδικά στο σημείο, που αυτοί εισέρχονται στην οστέινη πύελο (δηλαδή περνάνε από τα οστά της λεκάνης). Η διάταση αυτή είναι μάλιστα εντονότερη στο δεξιό ουρητήρα.
Επιπροσθέτως, οι ουρητήρες στην κύηση επιμηκύνονται, ενώ διευρύνεται και ο αυλός τους (το εσωτερικό τους δηλαδή). Κατά συνέπεια συχνά εμφανίζουν ελικώσεις. Θα μπορούσε κάποιος να πει, ότι τρόπον τινά η πορεία των ουρητήρων στην έγκυο δεν είναι πλέον ευθεία, αλλά «κατσαρή».
Η διάταση των ουρητήρων ως αποτέλεσμα έχει τη στάση ποσότητας ούρων εντός αυτών, η οποία ενδέχεται να φθάσει και τα 200 κ.εκ.. Η στάση των ούρων ως αποτέλεσμα έχει την αύξηση των πιθανοτήτων ανάπτυξης πληθυσμού βακτηρίων εντός αυτών. Ως εκ τούτου, συχνά ανιχνεύεται η λεγόμενη «βακτηριουρία» (= η παρουσία βακτηρίων στα ούρα).
Η βακτηριουρία είναι συνήθως ασυμπτωματική. Εν πάσει όμως περιπτώσει η εκεί παρουσία των βακτηρίων καθιστούν την εκδήλωση ουρολοίμωξης στην εγκυμοσύνη πιθανότερη.
Πάντως, όπως αναφέρει και μελέτη του 2015, η οποία ενημερώθηκε από τους συντάκτες της το 2018, είναι συζητήσιμο το κατά πόσον η χορήγηση αντιβιοτικών στην έγκυο είναι επωφελής για την ομαλή εξέλιξη της κύησης, αν δεν υφίσταται η συνοδός εκδήλωση χαρακτηριστικής της ουρολοίμωξης συμπτωματολογίας.
Τα αίτια της διάτασης των νεφρών και των ουρητήρων κατά την κύηση δεν έχουν διασαφηνισθεί. Εντούτοις, έχει διατυπωθεί η υπόθεση, ότι το φαινόμενο αυτό συνδέεται με τη δράση των ορμονών της κύησης ή με αλλαγές στην αγγείωση των οργάνων της περιοχής. Η αύξηση της ροής του αίματος σε αγγεία της πυέλου, οδηγεί στη διάταση αυτών. Ίσως τα διατεταμένα αγγεία να «πιέζουν» σε κάποιο σημείο τους ουρητήρες, παρεμποδίζοντας την εντός αυτών ροή των ούρων.
Ενδέχεται πάλι οι μύες, που διατρέχουν το τοίχωμα των ουρητήρων κατά την κύηση να παρουσιάζουν υπερπλασία (= αυξάνεται το μέγεθός τους) κατά την κύηση, οπότε μειώνεται ο αυλός τους και διαταράσσεται έτσι η ροή των ούρων.
Πάντως η συχνότερη και εντονότερη διάταση του δεξιού ουρητήρα εν σχέση με τον αριστερό φαίνεται, πως συνδέεται με τη δεξιά στροφή της μήτρας κατά την εγκυμοσύνη. Η εγκύμων μήτρα τείνει όσο αυξάνεται το μέγεθός της να «στρίβει» προς τα δεξιά, ασκώντας πίεση επί του δεξιού ουρητήρα.
Πώς αλλάζει η ουροδόχος κύστη στην εγκυμοσύνη;
Όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα, η ουροδόχος κύστη βρίσκεται έμπροσθεν της μήτρας.
Κατά συνέπεια, καθώς η μήτρα μεγαλώνει, η ουροδόχος κύστη μετατοπίζεται προς τα πάνω, ενώ συγχρόνως συμπιέζεται κατά την προσθοπίσθια διάμετρό της. Αυτός είναι και ένας εκ των λόγων της αυξημένης διούρησης («συχνουρίας») κατά την εγκυμοσύνη και ιδιαίτερα κατά τα ύστερα στάδια αυτής.
Το τοίχωμα της ουροδόχου κύστεως αποτελείται και από μυ, ο οποίος συσπάται κατά τη διούρηση. Ο μυς αυτός – όπως συμβαίνει και με τους άλλους μύες του σώματος – ποτέ δεν είναι τελείως «χαλαρός», αλλά παρουσιάζει ανά πάσα στιγμή κάποιο βαθμό «σύσπασης». Η σύσπαση αυτή, που παραμένει ακόμα και εν τη ηρεμία, ονομάζεται μυϊκός τόνος. Ο μυϊκός τόνος κατά τη διάρκεια της κύησης παρουσιάζεται μειωμένος, δηλαδή οι μύες του τοιχώματος της ουροδόχου κύστεως παρουσιάζονται τρόπον τινά χαλαροί. Αντίστοιχα «χαλαρά» παρουσιάζονται τα και τα τοιχώματα της κύστεως. Έτσι σε συνδυασμό και με τη φυσιολογική κατά την κύηση αύξηση της ροής του αίματος στην ουροδόχο κύστη, αυξάνεται η τελική της χωρητικότητα, η οποία ενδέχεται να φθάσει ακόμα και τα 1.500 κ.εκ..
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Διαβάστε ακόμα:
– Ουρολοίμωξη κατά τη διάρκεια της κύησης; Αντιμετωπίστε τη!
– Η νεφρική ανεπάρκεια στην εγκυμοσύνη
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
InformedHealth.org [Internet]. Cologne, Germany: Institute for Quality and Efficiency in Health Care (IQWiG); 2006-. Pregnancy and birth: What are the benefits of routinely screening for bacteria in the urine of pregnant women? 2015 Dec 16 [Updated 2018 Mar 22]. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK343317/
