Ας δούμε συνοπτικά την ανατομία της ρινικής κοιλότητας
Με τον όρο ρινική κοιλότητα αναφερόμαστε στο εσωτερικό της ρινός (της μύτης δηλαδή). Εξωτερικό άνοιγμα της ρινικής κοιλότητας αποτελούν οι ρώθωνες ή μυκτήρες (τα ρουθούνια), ενώ το έσω όριό της εκτείνεται έως το φάρυγγα, όπου και συνδέεται με το υπόλοιπο αναπνευστικό σύστημα (βλ. εικόνα). Η ρινική κοιλότητα χωρίζεται κατά μήκος με το ρινικό διάφραγμα, το οποίο αποτελείται από χόνδρο και δίνει το σχήμα τόσο της μύτης, όσο και των ρωθώνων.
Στο παρακάτω απεικονίζεται σχηματικά η ρινική κοιλότητα.
Σε αυτήν διακρίνουμε κάποιες σημαντικές δομές ήτοι:
• τον οσφρητικό βολβό, ο οποίος είναι μια δομή που βρίσκεται στον εγκέφαλο. Εκεί γίνεται η επεξεργασία των σχετικών με τις οσμές ερεθισμάτων και είναι ένα βασικό μέρος του νευρικού συστήματος, το οποίο είναι υπεύθυνο για την αίσθηση της όσφρησης. Η επεξεργασία των οσφρητικών ερεθισμάτων ξεκινάει από κύτταρα, που εντοπίζονται εντός της ρινικής κοιλότητας. Τα συγκεκριμένα κύτταρα είναι συνδεδεμένα με τον οσφρητικό βολβό. Δια αυτών των συνδέσεων επιτυγχάνεται και η μετάδοση των «οσφρητικών σημάτων» από τη ρινική κοιλότητα στον οσφρητικό βολβό.
• τις ρινικές κόγχες, οι οποίες είναι ανατομικές δομές με σχήμα και μορφολογία λουκάνικου και εντοπίζονται στα πλάγια εσωτερικά τοιχώματα της ρινικής κοιλότητας. Διακρίνουμε 3 ζεύγη ρινικών κογχών (άνω, μέσες, κάτω). Δια των δομών αυτών ρυθμίζεται η ροή του εισπνεόμενου αέρα προς το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα. Επιπροσθέτως, χάρη στις ρινικές κόγχες επιτυγχάνεται η θέρμανση και η εφύγρανση του εισπνεομένου αέρα, ενώ σε αυτές παγιδεύονται και μικροσωματίδια, πριν φθάσουν στους πνεύμονες. Οι κάτω ρινικές κόγχες έχουν μεγάλη σημασία για τη σωστή αναπνοή, αφού διαθέτουν πλούσιο φλεβικό δίκτυο και δια αυτών ρέει το μεγαλύτερο ποσοστό του εισπνεομένου αέρα.
• η ρινική κοιλότητα καλύπτεται εσωτερικά από εξειδικευμένο ιστό, που ονομάζεται βλεννογόνος, στον οποίο απαντώνται μεταξύ άλλων δομών αιμοφόρα αγγεία.
Αλλάζει η αίσθηση της όσφρησης στην εγκυμοσύνη;
Όπως αναφέρεται και σε μελέτη του 2014, στα πλαίσια της οποίας έγινε ανασκόπηση της διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας, υφίστανται πολλές ανεκδοτικές αναφορές για σημαντικές αλλαγές στην όσφρηση της εγκύου. Εντούτοις, η διαθέσιμη σχετική βιβλιογραφία είναι μάλλον ελλιπής, ενώ τα συμπεράσματα των διαφόρων ερευνητών είναι σε αρκετές περιπτώσεις μεταξύ τους αντιφατικά.
Ήδη το μακρινό 1895 αναφέρθηκε, πως οι κυοφορούσες συχνά αναφέρουν όξυνση της αίσθησης της όσφρησης. Πιο πρόσφατα, συντάκτες μελέτης του 2004 διαπίστωσαν, πως περίπου τα δύο τρίτα των εγκύων περιγράφουν αυξημένη ευαισθησία στις μυρωδιές. Το ίδιο ποσοστό εγκύων με αναφερόμενη εντονότερη της αίσθηση της όσφρησης καταγράφηκε και σε μεταγενέστερη μελέτη του 2007, στην οποία μάλιστα οι επιστήμονες διαπίστωσαν και πως το 90% των εγκύων ανέφεραν, πως κάποιες συγκεκριμένες οσμές ήταν πλέον λιγότερο ευχάριστες, ενώ το 60% των εγκύων ανέφεραν, ότι κάποιες οσμές του ήταν πλέον πιο ευχάριστες.
Έχει κατά καιρούς διατυπωθεί η υπόθεση, πως ο ουδός (το «κατώφλι», το κατώτερο όριο) αναγνώρισης των οσμών μειώνεται στην εγκυμοσύνη. Αυτό σημαίνει, πως θεωρητικά η έγκυος είναι σε θέση να αναγνωρίσει οσμές, οι οποίες δεν είναι ιδιαίτερα έντονες. Πάντως, όπως περιγράφεται και στην προαναφερθείσα μελέτη του 2014, από διάφορες έρευνες, στα πλαίσια των οποίων έγινε εκτίμηση της οσφρητικής ευαισθησίας των εγκύων, δεν καταγράφηκε ουσιώδης διαφοροποίησή της.
Δηλαδή στην εγκυμοσύνη δεν εκδηλώνονται τελικά αλλαγές στην αίσθηση της όσφρησης;
Αφ’ ης στιγμής ένα σημαντικό ποσοστό των εγκύων αναφέρουν αλλαγές στην αίσθηση τη όσφρησης, δεν είναι δυνατόν αυτό το γεγονός να αμφισβητηθεί. Η μη καταγραφή αυξημένης οσφρητικής ευαισθησίας στην κύηση δεν συνεπάγεται, ότι η έγκυος δεν αντιλαμβάνεται διαφορετικά τις οσμές.
Στην ανωτέρω αναφερθείσα ανασκόπηση του 2014 διατυπώνεται η υπόθεση, πως η αλλαγή στην αίσθηση της όσφρησης στην εγκυμοσύνη δεν συμβαίνει κατ’ ουσίαν σε επίπεδο αισθητηρίου οργάνου, αλλά σε επίπεδο γνωσιακό. Με άλλα λόγια δεν αλλάζει η ευαισθησία αυτού καθ’ αυτού του οσφρητικού βολβού, αλλά μεταβάλλεται ο τρόπος, που ο εγκέφαλος της εγκύου «επεξεργάζεται» τα οσφρητικά ερεθίσματα. Η κυοφορούσα φαίνεται, πως παρουσιάζει μία «αυξημένη εγρήγορση» σε ό,τι αφορά τα ερεθίσματα αυτά.
Θα ήταν χρήσιμο στο σημείο αυτό να καταγραφεί, πως ενίοτε, σύμφωνα και με τα συμπεράσματα μελέτης του 2019, η αίσθηση της όσφρησης στην εγκυμοσύνη αντί να οξυνθεί, αμβλύνεται, εξαιτίας της ρινίτιδας, που συχνά εκδηλώνεται τότε.
Είναι αλήθεια, πως οι μυρωδιές στην εγκυμοσύνη είναι πιθανότερο να προκαλέσουν ναυτία;
Η ναυτία είναι μία εξαιρετικά συνηθισμένη όχληση της εγκυμοσύνης και μάλιστα συχνά συγκαταλέγεται μεταξύ των πρώτων σημείων της κύησης. Όπως περιγράφει και η συντάκτης της ανασκόπησης του 2014, στην οποία ήδη αναφερθήκαμε, ενδεχομένως να πρόκειται για αυτό, που στην ψυχολογία ονομάζεται «Κλασική Εξαρτημένη Μάθηση» (Classical Conditioning Learning). Όταν η έγκυος είχε ναυτία, τότε στο χώρο έτυχε να «δεσπόζει» κάποια οσμή, η οσμή αυτή «συνδέθηκε» σε γνωσιακό επίπεδο από τη γυναίκα με τη ναυτία και έτσι, όποτε εμφανίζεται ξανά η οσμή αυτή, τότε εκδηλώνεται ξανά και η ναυτία.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Cameron EL. Pregnancy and olfaction: a review. Front Psychol. 2014 Feb 6;5:67. doi: 10.3389/fpsyg.2014.00067. PMID: 24567726; PMCID: PMC3915141.
Zwaardemaker H. (1895). Die physiologie des Geruchs. Leipzig: Engelmann
Nordin S, Broman DA, Olofsson JK, Wulff M. A longitudinal descriptive study of self-reported abnormal smell and taste perception in pregnant women. Chem Senses. 2004 Jun;29(5):391-402. doi: 10.1093/chemse/bjh040. PMID: 15201206.
Cameron EL. Measures of human olfactory perception during pregnancy. Chem Senses. 2007 Oct;32(8):775-82. doi: 10.1093/chemse/bjm045. Epub 2007 Jul 18. PMID: 17634389.
Fornazieri, M.A., Prina, D.M.C., Favoreto, J.P.M. et al. Olfaction During Pregnancy and Postpartum Period. Chem. Percept. 12, 125–134 (2019). https://doi.org/10.1007/s12078-019-09259-7
