Λίγα λόγια για την αίσθηση της γεύσης…
Το μικροσκοπικό όργανο, μέσω του οποίου αντιλαμβανόμαστε την αίσθηση της γεύσης, είναι ο γευστικός κάλυκας (βλ εικόνα). Γευστικοί κάλυκες εντοπίζονται κατά κύριο λόγω στη γλώσσα, η οποία στον άνθρωπο διαθέτει κατά μέσο όρο μεταξύ των 2.000 και 8.000 γευστικών καλύκων. Γευστικοί κάλυκες όμως εντοπίζονται και στη μαλακή υπερώα (ουρανίσκος), στο ανώτερο τμήμα του οισοφάγου, στο εσωτερικό των παρειών (μάγουλα) και στην επιγλωττίδα.
Έκαστος γευστικός κάλυκας «εξειδικεύεται» στην αντίληψη μίας εκ τω πέντε γεύσεων:
• Γλυκό
• Πικρό
• Αλμυρό
• Ξινό
• Umami (πρόκειται για έναν νεολογισμό προερχόμενο από την ιαπωνική γλώσσα, ο οποίος μεταφράζεται κατά προσέγγιση ως: «νόστιμη ή απολαυστική γεύση»)
Αντίθετα με μια διαδεδομένη άποψη, οι γευστικοί κάλυκες δεν κατανέμονται πάνω στη γλώσσα ανάλογα με την «εξειδίκευσή» τους, με συνέπεια η γλώσσα να έχει συγκεκριμένες περιοχές, όπου γίνεται καλύτερα αισθητή μία γεύση, αλλά η κατανομή τους είναι περίπου ομοιόμορφη σε όλη την έκταση της γλώσσας.
Οι γευστικοί κάλυκες εντοπίζονται κάτω από το «δέρμα» (επιθήλιο), που καλύπτει τη γλώσσα.
Όταν οι τροφές εισέλθουν στη στοματική κοιλότητα, διαλύονται με τη σίελο (σάλιο) και έρχονται σε επαφή με τους γευστικούς κάλυκες μέσω μικρών οπών (τρυπών), που εντοπίζονται στο γλωσσικό επιθήλιο και ονομάζονται γευστικοί πόροι. Τότε γεννώνται τα γευστικά ερεθίσματα, τα οποία μέσω νεύρων διαβιβάζονται στον εγκέφαλο.
Αλλάζει η αίσθηση της γεύσης κατά την εγκυμοσύνη;
Μεταξύ των πιο γνωστών «συμπτωμάτων» της εγκυμοσύνης είναι η ναυτία, η κούραση και φυσικά οι αλλαγές στους μαστούς. Όμως πολύ συχνό «παράπονο» των γυναικών ήδη από τα πρώτα στάδια της κύησης είναι και η αλλαγές στην αίσθηση της γεύσης. Στο κλινικό αυτό φαινόμενο αναφερόμαστε ενίοτε με τον όρο «δυσγευσία».
Αν και υπάρχει σχετική ομοφωνία στην επιστημονική κοινότητα σχετικά με την εκδήλωση δυσγευσίας κατά τη διάρκεια της κύησης, δεν αναφέρουν όλοι οι ερευνητές την ίδια συχνότητα. Για παράδειγμα σε έρευνα του 2004 περιγράφεται, πως αλλαγές στην αίσθηση της γεύσης αναφέρουν περίπου το 25% των γυναικών σε αρχόμενα στάδια της κύησης, ενώ το ποσοστό αυτό πέφτει περίπου στο 12,5% σε ύστερα στάδια της κύησης. Η πτώση του ποσοστού των γυναικών, που αναφέρουν διαταραχές στη γεύση ενδεχομένως – υποθέτουν οι συντάκτες της έρευνας – να οφείλεται και στην «εξοικείωση» της γυναίκας με την «νέα» αίσθηση της γεύσης. Σε αντίστοιχη μελέτη του 2002, το 92,8% των συμμετεχουσών εγκύων ανέφεραν αλλαγές στην αίσθηση της γεύσης.
Δεν φαίνεται άλλωστε να είναι προβλέψιμο και το πώς η αίσθηση της γεύσης θα μεταβληθεί κατά την κύηση. Όπως περιγράφεται και σε ανασκόπηση της σχετικής βιβλιογραφίας, που δημοσιεύθηκε το 2017, κάποιες μελέτες διαπιστώνουν αλλαγές στην αίσθηση του γλυκού, άλλες του αλμυρού και άλλες του πικρού. Ενδιαφέρον μάλιστα έχουν και οι παρατηρήσεις ερευνητών, που συνέταξαν μελέτη του 1998, οι οποίοι διαπίστωσαν, πως κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης συχνά οι εγκυμονούσες ανέφεραν ιδιαίτερη ευαισθησία έναντι του πικρού. Οι συγκεκριμένοι επιστήμονες διετύπωσαν την υπόθεση, πως η «όξυνση» της αίσθησης του πικρού τότε ενδεχομένως να έχει προστατευτική αξία, διότι τρόπον τινά καθιστά τη γυναίκα «ικανότερη» να ανιχνεύσει βλαβερές ουσίες πριν καταπιεί κάτι.
Γιατί αλλάζει η γεύση στην εγκυμοσύνη;
Στην προαναφερθείσα ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας του 2017 (Choo & Dando) ανευρίσκονται μελέτες, στις οποίες περιγράφονται αλλαγές στη μικροσκοπική δομή της γλώσσας σε εγκυμονούντα ποντίκια, οι οποίες θα μπορούσαν να συνδέονται με αλλαγές στην αίσθηση της γεύσης.
Επιπροσθέτως, επί των γλωσσικών καλύκων έχουν εντοπισθεί υποδοχείς για ορμόνες. Με τον όρο «υποδοχείς» αναφερόμαστε σε εξειδικευμένες δομής επί της μεμβράνης των κυττάρων, με τις οποίες αλληλοεπιδρούν με τα μόρια της εκάστοτε ορμόνης και δια της αλληλεπίδρασης αυτής επηρεάζεται τελικά η λειτουργία του κυττάρου και κατ’ επέκτασιν του οργάνου στο σύνολό του. Έτσι, κάθε άλλο παρά απίθανο είναι οι ορμονικές μεταβολές της εγκυμοσύνης να «ευθύνονται» σε σημαντικό βαθμό για τις αλλαγές στη γεύση.
Οι συντάκτες όμως της συγκεκριμένης ανασκόπησης αναφέρουν και άλλους παράγοντες, που θα μπορούσαν να επηρεάσουν την αίσθηση της γεύσης στην εγκυμοσύνη. Συγκεκριμένα, οι μεταβολές της γεύσης ενδεχομένως να οφείλονται και σε μεταβολές στη λειτουργία των σιελογόνων αδένων. Οι σιελογόνοι αδένες είναι μικρά όργανα, που εντοπίζονται στο στόμα και δια αυτών έχουμε την παραγωγή και έκκριση σιέλου (σάλιου). Η έκκριση σιέλου είναι συχνά μειωμένη κατά την εγκυμοσύνη και πολλές γυναίκες αναφέρουν ξηρότητα της στοματικής κοιλότητας τότε.
Τέλος, σύμφωνα με τα στοιχεία, που εκτίθενται στη μελέτη αυτή του 2017, οι μεταβολές στην αίσθηση της γεύσης ενδεχομένως να οφείλονται και σε μεταβολές στη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος κατά την εγκυμοσύνη. Το ανοσοποιητικό σύστημα είναι το «σύστημα αμύνης» του οργανισμού, το οποίο είναι «επιφορτισμένο» με την προστασία μας από βλαπτικούς παράγοντες, όπως είναι ιοί, μικρόβια ή καρκίνος. Είναι γνωστό, πως η λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος επηρεάζεται από την κύηση. Η δε ρύθμιση της δραστηριότητας του ανοσοποιητικού συστήματος επιτυγχάνεται δια της έκκρισης συγκεκριμένων ουσιών, οι οποίες φαίνεται, πως με τη δράση τους επηρεάζουν και τη λειτουργία των γευστικών καλύκων.
Πώς μπορώ να αντιμετωπίσω τη δυσάρεστη γεύση, που έχω στο στόμα;
Κάποια μέτρα, που ενδεχομένως να σας βοηθήσουν είναι:
• η επιμελής στοματική υγιεινή (τακτικό πλύσιμο των δοντιών, χρήση νήματος και στοματικού διαλύματος)
• η αποφυγή κατανάλωσης τροφών, που επιδεινώνουν την άσχημη γεύση στο στόμα. Φυσικά δεν είναι δυνατόν να γνωρίζεται εκ των προτέρων ποιες είναι οι τροφές αυτές. Συχνότεροι πάντως «ένοχοι» είναι οι «έντονες» και «πικάντικες» γεύσεις και οι πολύ «ξινές» τροφές.
• προτιμάτε κρύα γεύματα
• προσέξετε την ενυδάτωση
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Nordin S, Broman DA, Olofsson JK, Wulff M. A longitudinal descriptive study of self-reported abnormal smell and taste perception in pregnant women. Chem Senses. 2004 Jun;29(5):391-402. doi: 10.1093/chemse/bjh040. PMID: 15201206.
Kuga M, Ikeda M, Suzuki K, Takeuchi S. Changes in gustatory sense during pregnancy. Acta Otolaryngol Suppl. 2002;(546):146-53. doi: 10.1080/00016480260046544. PMID: 12132613.
Choo E, Dando R. The Impact of Pregnancy on Taste Function. Chem Senses. 2017 May 1;42(4):279-286. doi: 10.1093/chemse/bjx005. PMID: 28334158.
Duffy VB, Bartoshuk LM, Striegel-Moore R, Rodin J. Taste changes across pregnancy. Ann N Y Acad Sci. 1998 Nov 30;855:805-9. doi: 10.1111/j.1749-6632.1998.tb10663.x. PMID: 9929689.
