Ποια είναι η λειτουργία των πνευμόνων;
Οι πνεύμονες είναι η έδρα της αναπνοής.
Τι είναι όμως αυτό, που ονομάζουμε «αναπνοή»;
Κατά την αναπνοή εισπνέουμε αέρα πλούσιο σε οξυγόνο και εκπνέουμε αέρα πλούσιο σε διοξείδιο του άνθρακα. Επομένως, κατά την αναπνοή ο οργανισμός μας «ανταλλάσσει» το διοξείδιο του άνθρακα με οξυγόνο.
Στους πνεύμονες γίνεται η λεγόμενη «ανταλλαγή των αερίων».
Η διαδρομή του αέρα προς τους πνεύμονες
Ο αέρας εισέρχεται στο σώμα μας μέσω της μύτης και του στόματος (βλ εικόνα). Η ρινική κοιλότητα και οι παραρρινικοί κόλποι (κοιλότητες, που βρίσκονται εκατέρωθεν της μύτης, στο μέτωπο και στην άνω γνάθο) επικοινωνούν με το φάρυγγα, με τον οποίο συνδέεται στο οπίσθιο μέρος της και η στοματική κοιλότητα.
Στη συνέχεια ο αέρας εισέρχεται στο λάρυγγα, όπου εντοπίζονται και οι φωνητικές χορδές και ρέει προς την τραχεία, που κατ’ ουσίαν αποτελεί «συνέχεια» του λάρυγγα.
Η τραχεία, εισερχόμενη στη θωρακική κοιλότητα, χωρίζεται στους δύο στελεχιαίους βρόγχους, το δεξιό και τον αριστερό (ένας για κάθε πνεύμονα).
Οι βρόγχοι αυτοί χωρίζονται μέσα στους πνεύμονες σε σωλήνες όλο και μικρότερης διαμέτρου μέχρι να δημιουργηθούν σωλήνες εξαιρετικά μικρής διαμέτρου, που ονομάζονται βρογχιόλια.
Το κάθε βρογχιόλιο καταλήγει σε μια ομάδα από πολύ μικρούς σάκους, που λέγονται κυψελίδες. Κάθε κυψελίδα περιβάλλεται από ένα μεγάλο αριθμό διακλαδισμένων τριχοειδών (λεπτών σαν τρίχα δηλαδή) αιμοφόρων αγγείων. Οι κυψελίδες είναι και η έδρα της «ανταλλαγής των αερίων».
Ο μηχανισμός της αναπνοής
Οι κύριοι αναπνευστικοί μύες είναι το διάφραγμα και οι έξω μεσοπλεύριοι μύες και δια της σύσπασής τους επιτυγχάνεται έκπτυξη του θωρακικού κλωβού και των πνευμόνων κατά την εισπνοή. Σε μελέτη του 2023 (Tang και συνεργάτες, 2023) περιγράφεται, πως ένεκα της σύσπασης των μυϊκών ινών του διαφράγματος αυτό «επιπεδώνεται» και έτσι αυξάνεται η κάθετη διάμετρος των πνευμόνων, ενώ ένεκα της σύσπασης των μυϊκών ινών των έξω μεσοπλεύριων αυξάνεται η εγκάρσια διάμετρος των πνευμόνων (βλ. εικόνα).
Ο μηχανισμός της αναπνοής ελέγχεται από κέντρα του εγκεφάλου, τα οποία «δέχονται» μηνύματα από εξειδικευμένα όργανα, που «μετράνε» τη συγκέντρωση οξυγόνου και διοξειδίου του άνθρακα στο αίμα, καθώς και την οξύτητα του αίματος και ονομάζονται υποδοχείς.
Πώς αλλάζει η αναπνοή κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης;
Όπως περιγράφεται και σε μελέτη του 2015 (LoMauro & Aliverti, 2015) δύο είναι οι παράγοντες, που επηρεάζουν τη λειτουργία των πνευμόνων της εγκύου:
• η άνοδος των επιπέδων προγεστερόνης
• η αύξηση του μεγέθους της μήτρας
Ποια είναι η επιρροή της προγεστερόνης στη λειτουργία των πνευμόνων της εγκύου;
Τόσο οι συντάκτες της ήδη μνημονευθείσας μελέτης του 2015 (LoMauro & Aliverti, 2015), όσο και αυτοί μελέτης του 2021 (Nassikas και συνεργάτες, 2021), περιγράφουν, ότι η κατά την εγκυμοσύνη αύξηση της έκκρισης της προγεστερόνης – πιθανώς δια της επίδρασής της στα κέντρα του εγκεφάλου, που εμπλέκονται στη ρύθμιση της αναπνοής – συσχετίζεται με αύξηση του αναπνεόμενου όγκου.
Με τον όρο «αναπνεόμενος όγκος» αναφερόμαστε στον όγκο αέρα, που διακινείται από το αναπνευστικό σύστημα κατά την διάρκεια κάθε ήρεμης αναπνοής (ή ο όγκος αέρα που εισπνέεται και εκπνέεται σε κάθε αναπνοή).
Οι συντάκτες αμφοτέρων των ανωτέρω μελετών (LoMauro & Aliverti, 2015 – Nassikas και συνεργάτες, 2021) θεωρούν, πως η αύξηση του αερισμού κατά την εγκυμοσύνη ένεκα της δράσης της προγεστερόνης συνδέεται, όχι με την αύξηση της συχνότητας της αναπνοής, η οποία παραμένει σταθερή, αλλά με την αύξηση της ποσότητας του αέρα, που εισπνέεται και ύστερα εκπνέεται. Φαίνεται δε, πως ο όγκος του αέρα σε μία εισπνοή, που εν συνεχεία εκπνέεται, κατά τη διάρκεια της κύησης αυξάνεται κατά 30% έως 50% συγκριτικά με τον αντίστοιχο όγκο, που μετράται προ εγκυμοσύνης.
Υφίσταται μάλιστα το ενδεχόμενο, η δράση αυτή της προγεστερόνης επί της λειτουργίας των πνευμόνων να ενισχύεται από τη δράση των οιστρογόνων, τα επίπεδα των οποίων στο αίμα της εγκύου επίσης ανεβαίνουν σημαντικά.
Πώς η αύξηση του μεγέθους της μήτρας επηρεάζει τη λειτουργία των πνευμόνων;
Επανερχόμενοι, στις δύο λεπτομερείς παραπάνω μελέτες (LoMauro & Aliverti, 2015 – Nassikas και συνεργάτες, 2021), σε αυτές περιγράφεται, πως η αύξηση του μεγέθους της μήτρας ως αποτέλεσμα έχει τον προς τα άνω «εκτοπισμό» του διαφράγματος, το οποίο ανυψώνεται έως και 5 εκατοστά στο τρίτο τρίμηνο. Όμως η λειτουργία του δεν επηρεάζεται ουσιαστικά, αφού η σύσπασή του παραμένει το ίδιο αποτελεσματική, όπως και εκτός κύησης.
Σημειώνεται δε, πως καίτοι το ύψος του θώρακα μειώνεται, ένεκα της αύξησης του μεγέθους της μήτρας, ειδικά στο τρίτο τρίμηνο, η σύγχρονη αύξηση της διαμέτρου του, ως αποτέλεσμα έχει η συνολική του χωρητικότητα να παραμένει σταθερή. Το σχήμα του όμως μεταβάλλεται και μοιάζει περισσότερο – όπως λέμε – με βαρέλι.
Οι αλλαγές στο σχήμα του θώρακα επηρεάζουν τη γενικότερη λειτουργία των πνευμόνων της εγκύου. Συγκεκριμένα, στη μέγιστη εισπνοή η χωρητικότητα των πνευμόνων σε αέρα παραμένει η ίδια με αυτήν, που μετράται εκτός κύησης. Μετά όμως από μία αβίαστη εκπνοή, ο όγκος του αέρα, που παραμένει εντός των πνευμόνων μειώνεται.
Πώς αλλάζει η δομή και η λειτουργία των ανώτερων αεροφόρων οδών;
Οι ανώτερες αεροφόρες οδοί περιλαμβάνουν τη μύτη με τις ρινικές κοιλότητες, το φάρυγγα και το λάρυγγα. Στην προαναφερθείσα μελέτη του 2021 (Nassikas και συνεργάτες, 2021) περιγράφεται, πως υπό την επιρροή των ορμονών της κύησης, ο ιστός, που καλύπτει εσωτερικά τη ρινική κοιλότητα (ονομάζεται βλεννογόνος) παρουσιάζεται οιδηματώδης («πρησμένος») με αποτέλεσμα των ένα πέμπτο των εγκύων να παραπονιούνται για ρινίτιδα της εγκυμοσύνης.
Αξίζει στο σημείο αυτό να αναφερθούμε και σε πόνημα του 2023 (Stutz & Rondeau, 2023), το οποίο πραγματεύεται την εξέταση του στοματοφάρυγγα κατά Mallampati. Πρόκειται για μία εξέταση, που διενεργείται προκειμένου να εκτιμηθεί το «άνοιγμα» του στοματοφάρυγγα, το οποίο και «βαθμολογείται» με μία κλίμακα από το 1 έως το 4 (1:ικανοποιητικό άνοιγμα – 4: μη ικανοποιητικό άνοιγμα) και απεικονίζεται σχηματικά παρακάτω.
Όπως περιγράφεται στο εν λόγω πόνημα (Stutz & Rondeau, 2023), το ποσοστό των εγκύων με βαθμολογία κατά Mallampati κλίμακας 4 αυξάνεται σημαντικά από τις 12 εβδομάδες κύησης στις 38 εβδομάδες κύησης. Επομένως, το άνοιγμα του στοματοφάρυγγα «περιορίζεται», γεγονός, το οποίο αποδίδεται στο οίδημα στην περιοχή, που παρατηρείται κατά την κύηση. Βαθμολογία κατά Mallampati 4 έχει συσχετισθεί τόσο με αυξημένες πιθανότητες για ροχαλητό, όσο και εκδήλωσης υπνικής άπνοιας. Αμφότερα τα φαινόμενα αυτά είναι σαφώς συχνότερα μεταξύ των εγκύων.
Η δύσπνοια κατά την εγκυμοσύνη
Στην προαναφερθείσα μελέτη του 2015 (LoMauro & Aliverti, 2015) αναφέρεται πως έως και το 70% των εγκύων ήδη από το πρώτο τρίμηνο αναφέρουν «δύσπνοια» ή «λαχάνιασμα». Η εμφάνιση της συγκεκριμένης κατάστασης σε τόσο πρώιμο στάδιο της κύησης, όταν το μέγεθος της μήτρας δεν έχει αυξηθεί ουσιαστικά, πρακτικά οδηγεί σε αποκλεισμό της πιθανότητας αυτή να οφείλεται στην πίεση, που η μήτρα ασκεί σε ύστερα στάδια επί του διαφράγματος. Η συχνότητα μάλιστα του φαινομένου καθιστά συχνά δυσχερή τη διάκριση μεταξύ «παθολογικής» και «μη παθολογικής» δύσπνοιας κατά την κύηση.
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Tang A, Bordoni B. Anatomy, Thorax, Muscles. [Updated 2023 Jul 24]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK538321/
LoMauro A, Aliverti A. Respiratory physiology of pregnancy: Physiology masterclass. Breathe (Sheff). 2015 Dec;11(4):297-301. doi: 10.1183/20734735.008615. PMID: 27066123; PMCID: PMC4818213.
Nassikas N, Malhamé I, Miller M, Bourjeily G. Pulmonary Considerations for Pregnant Women. Clin Chest Med. 2021 Sep;42(3):483-496. doi: 10.1016/j.ccm.2021.04.008. PMID: 34353453; PMCID: PMC9636841.
Stutz EW, Rondeau B. Mallampati Score. [Updated 2023 Aug 5]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK585119/
