Τι είναι τα αντιβιοτικά;
Ετυμολογικά η λέξη «αντιβίωση» σημαίνει «ενάντια στη ζωή». Τα αντιβιοτικά είναι φάρμακα, που είτε σκοτώνουν τα μικρόβια είτε περιορίζουν την ανάπτυξή τους (εξού και ο όρος «αντιμικροβιακή» θεραπεία). Η φαρμακευτική αγωγή αυτού του είδους χρησιμοποιείται στα πλαίσια της αντιμετώπισης ή της πρόληψης μικροβιακών λοιμώξεων.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε, πως τα αντιβιοτικά είναι ανίσχυρα απέναντι σε ιογενείς λοιμώξεις.
Ολίγη από ιστορία…
Μίγματα με αντιμικροβιακές ιδιότητες, η σύνθεση των οποίων βασιζόταν σε διάφορα φυτικά παράγωγα ή κάποια είδη μούχλας, ήταν ήδη γνωστά τόσο στους αρχαίους Αιγυπτίους, όσο και στους αρχαίους Έλληνες.
Όμως εν πολλοίς μέχρι την εισαγωγή των αντιβιοτικών στην πάγια κλινική πρακτική, η αντιμετώπιση των μικροβιακών λοιμώξεων βασιζόταν σε «παραδοσιακές» θεραπείες, των οποίων η αποτελεσματικότητα ήταν τουλάχιστον αμφίβολη…
Τα αντιβιοτικά αποτελούν μια κατηγορία φαρμάκων, που έφερε πραγματική επανάσταση στην ιατρική κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα.
Τα πρώτα συνθετικά αντιβιοτικά δημιούργησαν οι Γερμανοί Paul Ehrlich και Alfred Bertheim, οι οποίοι το 1907 άρχισαν να πειραματίζονται με μίγματα με βάση το δηλητήριο Αρσενικό, προκειμένου να θεραπεύσουν τη Σύφιλη. Τα πρώτα όμως σκευάσματα ήταν υπερβολικά τοξικά και για τον ίδιο τον ασθενή.
Ο Ehrlich σε συνεργασία με τον Ιάπωνα Sahachiro Hata συνέθεσαν μεγάλο αριθμό σκευασμάτων, με βάση το αρσενικό, η χρήση των οποίων αποσκοπούσε στη θεραπεία της Σύφιλης. Τελικά με το 606ο σκεύασμα, που συνέθεσαν επέτυχαν τον επιθυμητό συνδυασμό αποτελεσματικότητας και παρενεργειών! Η επιτυχία τους ανακοινώθηκε το 1910 και στο σκεύασμα αρχικά δόθηκε το όνομα «σκεύασμα 606».
Το 1928 ο Sir Alexander Fleming παρατήρησε, πως κάποιο είδος μούχλας εκλύει έναν αντιμικροβιακό παράγοντα, τον οποίο ονόμασε Πενικιλίνη. Σε συνεργασία με χημικούς παρασκεύασε το πρώτο αντιβιοτικό με βάση την Πενικιλίνη, η οποία διατέθηκε αρχικά το 1942 μόνον στο στρατό, ενώ η ευρύτερη διάθεσή της άρχισε το 1945.
Για ποιους λόγους ενδέχεται να συστηθεί η χορήγηση αντιβιοτικών κατά την εγκυμοσύνη;
Χορήγηση αντιβίωσης ενδέχεται να χορηγηθεί στην έγκυο για να αντιμετωπιστούν ενδεχόμενες τοπικές ή συστημικές λοιμώξεις, όπως:
• Ιγμορίτιδα
• Φαρυγγίτιδα
• Πνευμονία
• Ουρολοίμωξη
• Χολοκυστίτιδα
• Σκωληκοειδίτιδα
• Εξαγωγή δοντιού (ή γενικά φλεγμονή δοντιών και ούλων)
Ενδέχεται όμως να προκριθεί η χορήγηση αντιβιοτικής θεραπείας και στην περίπτωση λοιμώξεων, που σχετίζονται με αυτήν καθαυτήν την κύηση όπως:
• Πρόωρη ρήξη των υμένων
• Χοριοαμνιονίτιδα
Μα είναι τα αντιβιοτικά ασφαλή για το έμβρυο;
Η ασφάλεια του κάθε αντιβιοτικού, όπως άλλωστε και κάθε άλλου φαρμάκου¸ εξαρτάται από κάποιους παράγοντες:
• Την ηλικία της κύησης
• Το μηχανισμό δράσης του αντιβιοτικού (κάποια αντιβιοτικά είναι περισσότερο «ασφαλή» για το έμβρυο, ενώ η χορήγηση άλλων αντενδείκνυται κατά την εγκυμοσύνη)
• Τη δοσολογία
• Την ιδιοσυγκρασία της μητέρας (δεν μεταβολίζουν, όλοι οι οργανισμοί το κάθε αντιβιοτικό με ακριβώς τον ίδιο τρόπο)
• Τη γενικότερη κατάσταση της υγείας της εγκύου
• Τη συγχορήγηση με άλλα αντιβιοτικά ή εν γένει φάρμακα
Τελικά να πάρω ή όχι αντιβιοτικά τώρα, που είμαι έγκυος;
Η απάντηση στο ερώτημα αυτό δεν μπορεί να είναι μονοσήμαντη: ναι ή όχι.
Η κάθε περίπτωση αξιολογείται εξατομικευμένα και συνυπολογίζονται τα οφέλη και οι κίνδυνοι για τη μητέρα και το έμβρυο. Όμως σε γενικές γραμμές, μπορούμε, προκειμένου να επιτύχουμε τη μέγιστη ασφάλεια να ακολουθήσουμε κάποιες αρχές:
• Η χορήγηση να γίνεται με φειδώ και να αποφεύγονται οι υπερβολές. Χαρακτηριστικό παράδειγμα εσφαλμένης χρήσης της φαρμακευτικής αγωγής αυτού του είδους είναι η χορήγηση αντιβίωσης, ακόμα και αν υπάρχει «ισχυρή» υποψία, πως η λοίμωξη δεν οφείλεται σε μικρόβια, αλλά σε ιούς, έναντι των οποίων η αντιβίωση δεν έχει καμία δράση.
• Αν είναι δυνατόν, καλύτερα η αντιβίωση να μη χορηγείται στο πρώτο τρίμηνο. Δεν πρέπει όμως σε καμία περίπτωση, προκειμένου να ακολουθήσουμε την αρχή αυτή, να θέσουμε σε κίνδυνο την υγεία της γυναίκας ή του εμβρύου: αν χρειαστεί, θα χορηγηθεί αντιβιοτικό ΚΑΙ στο πρώτο τρίμηνο!
• Καλύτερα να προτιμώνται αντιβιοτικά, όσο το δυνατόν παλαιότερης γενεάς, αφού για αυτά κατά κανόνα τα διαθέσιμα στοιχεία, που αφορούν την επίδρασή τους στο έμβρυο, είναι πιο πλήρη.
• Καλόν είναι να αποφεύγεται η συγχορήγηση περισσότερων αντιβιοτικών. Βέβαια, αυτό δεν είναι πάντα εφικτό, για παράδειγμα στην πρόωρη ρήξη υμένων, συχνά η συγχορήγηση αντιβιοτικών είναι πιο αποτελεσματική από τη χορήγηση ενός μόνο σκευάσματος.
• Να προτιμάται η χαμηλότερη δυνατή δοσολογία, χωρίς όμως να τίθεται εν αμφιβόλω η αποτελεσματικότητα της θεραπείας.
Μα αφού ξέρω τι έχω και ποιο αντιβιοτικό «με πιάνει», γιατί να μην πάω να το αγοράσω μόνη μου από το φαρμακείο ακόμα και τώρα, που είμαι έγκυος;
Τα αντιβιοτικά έχουν – όπως λέμε – «πέσει θύματα της επιτυχίας τους». Υπάρχει η τάση να γίνεται υπερβολική χρήση τους, ακόμα και όταν η λήψη τους δεν είναι απαραίτητη. Συχνά, ειδικά την περίοδο των λοιμώξεων του αναπνευστικού, πολλοί σπεύδουν να λάβουν αντιβίωση, ακόμα και αν δεν υπάρχει λόγος, αφού συχνά τέτοιες εποχικές λοιμώξεις σχετίζονται με ιούς και όχι με μικρόβια.
Η κακή αυτή συνήθεια, ως αποτέλεσμα έχει την εμφάνιση των λεγομένων «ανθεκτικών στελεχών» των μικροβίων. Πρόκειται για είδη μικροβίων, τα οποία δεν επηρεάζονται από την αντιμικροβιακή θεραπεία.
Αυτό είναι ένα σημαντικό κοινωνικό – ιατρικό πρόβλημα, την έκταση και επικινδυνότητα του οποίου υπογραμμίζουν πολλοί εξειδικευμένοι εθνικοί και διεθνείς οργανισμοί, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.
Όμως κατά την εγκυμοσύνη υφίσταται ένας επιπλέον κίνδυνος: η ενδεχόμενη επίδραση, που το αντιβιοτικό θα έχει στο έμβρυο. Μπορεί το αντιβιοτικό, που συνηθίζετε να παίρνετε εκτός εγκυμοσύνης, να έχει διαπιστωμένη επιβλαβή επιρροή στο μωρό σας.
Για το λόγο αυτό, η απόφαση για λήψη αντιβίωσης κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης (αλλά κανονικά και εκτός αυτής), δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να επαφίεται μόνο στη δική σας προτέρα εμπειρία, αλλά σε εμπεριστατωμένη συμβουλή από επαγγελματία της υγείας.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε για τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
