Σωμίτες και Σωματομερίδια….
Δεν είναι δυνατόν – όσο και αν προσπάθησα να το αποφύγω – να περιγραφεί, η δημιουργία των οστών του εμβρύου, χωρίς να αποφευχθεί η χρήση κάποιων «ιατρικών» όρων, που ενδεχομένως, να φαίνονται «περίεργοι».
Ένας από τους όρους αυτούς είναι και οι Σωμίτες με τα Σωματομερίδια…
Βρισκόμαστε λοιπόν στην 4η εβδομάδα της εγκυμοσύνης. Το έμβρυο τότε σε τίποτα δεν μοιάζει με το μωράκι, που θα πάρετε στην αγκαλιά σας. (βλ. εικόνα 1).
Στο έμβρυο διακρίνουμε δύο άκρα: το ένα άκρο θα εξελιχθεί στους ιστούς της κεφαλής (κεφαλική περιοχή) και το άλλο άκρο ονομάζεται ουραίο.
Κατά μήκος το έμβρυο διατρέχεται από έναν σωλήνα, που ονομάζεται νευρικός σωλήνας (από τη δομή αυτή θα δημιουργηθεί ο εγκέφαλος και ο νωτιαίος μυελός). Εκατέρωθεν του νευρικού σωλήνα απαντώνται μικροί κυβικοί σχηματισμοί, οι οποίοι στην κεφαλική περιοχή ονομάζονται Σωματομερίδια και από τη βάση της κεφαλικής περιοχής μέχρι και την ουραία περιοχή ονομάζονται Σωμίτες. Οι δομές αυτές σχηματίζουν δύο παράλληλα «κομπολόγια» δεξιά και αριστερά του νευρικού σωλήνα.
Από διαφορετικές περιοχές των Σωματομεριδίων και των Σωμιτών θα δημιουργηθούν τα οστά, οι μύες και το δέρμα.
Στο τέλος της 4ης εβδομάδας της κύησης, η περιοχή των Σωματομεριδίων και των Σωμιτών, από την οποία θα δημιουργηθούν τα οστά (η περιοχή αυτή ονομάζεται Σκληροτόμος) αποτελείται από έναν ιστό με σχετικά μικρή πυκνότητα (μαλακό ιστό), που ονομάζεται Μεσέγχυμα.
Ο σχηματισμός του κρανίου
Σχηματικά το κρανίο χωρίζεται σε δύο τμήματα (βλ. εικόνα 2):
• Το Νευροκρανίο (αποτελείται από τα οστά, που προστατεύουν τον εγκέφαλο) – γκρι στην εικόνα
• Το Σπλαχνοκρανίο (αποτελείται από τα οστά του προσώπου) – ροζ στην εικόνα
Ο μαλακός ιστός, που αρχικά αποτελεί τα οστά του κρανίου (Μεσέγχυμα) σταδιακά «σκληραίνει» και αντικαθίσταται από οστέινο ιστό.
Όταν όμως γεννηθεί το μωράκι σας, τα οστά του κρανίου του δεν εφάπτονται απολύτως. Αντίθετα τα οστά αυτά διαχωρίζονται μεταξύ τους από τις λεγόμενες ραφές (βλ εικόνα 3), οι οποίες αποτελούνται από μαλακό ιστό. Τα δε σημεία, όπου «συναντώνται» περισσότερα από 2 οστά εντοπίζονται «ευρείες ραφές», που ονομάζονται πηγές.
Η δομή αυτή προσδίδει στο κεφαλάκι του μωρού σας ελαστικότητα. Έτσι διευκολύνεται η έξοδος του νεογνού κατά τον τοκετό, αφού τα οστά του κρανίου αλληλεπικαλύπτονται («καβαλάνε» το ένα το άλλο) και η διάμετρος του κρανίου μικραίνει, χωρίς όμως να βλαφθεί ο εγκέφαλος.
Σε σύντομο χρονικό διάστημα μετά από τον τοκετό, τα οστά του κρανίου μετατοπίζονται στη φυσιολογική τους θέση. Μάλιστα το κεφάλι του μωρού φαίνεται υπερβολικά μεγάλο σε σχέση με το πρόσωπό του.
Αρκετές ραφές και πηγές παραμένουν και συνεχίζουν να αποτελούνται από μαλακό ιστό για αρκετό χρονικό διάστημα μετά από τον τοκετό. Έτσι τα οστά του κρανίου συνεχίζουν να αυξάνουν το μέγεθός τους, προκειμένου να «ακολουθήσουν» την αύξηση του μεγέθους του εγκεφάλου. Αν και μέχρι τα 5 με 7 έτη το κρανίο έχει αποκτήσει σχεδόν την τελική του χωρητικότητα, κάποιες ραφές παραμένουν μαλακές ακόμα και μετά την ενηλικίωση.
Ο σχηματισμός των άκρων
Στο τέλος της 4ης εβδομάδας της κύησης στο πλάγιο τοίχωμα του σώματος εμφανίζονται εκβλαστήσεις (μικρά «φουσκώματα») (βλ. εικόνα 4Α). Οι εκβλαστήσεις αυτές αντιστοιχούν στα πρώιμα άνω και κάτω άκρα.
Στην 6η εβδομάδα οι άκρες των εκβλαστήσεων γίνονται πιο πλατιές (βλ. εικόνα 4Β) και σταδιακά διαχωρίζονται από το υπόλοιπο άκρο μέσω της δημιουργίας μίας περίσφιξης, οποία αντιστοιχεί στην άρθρωση του καρπού (ή του αστραγάλου), στη συνέχεια στο μέσο περίπου το άκρου δημιουργείται μια δεύτερη περίσφιξη (εικόνα 4Γ), η οποία αντιστοιχεί στην άρθρωση του αγκώνα (ή του γόνατος).
Τα άνω και κάτω άκρα δεν εξελίσσονται με απόλυτο συγχρονισμό, αφού τα άνω άκρα «προηγούνται» κατά περίπου 1,5 ημέρες των κάτω άκρων.
Στο τέλος της 8ης εβδομάδας τόσο τα άνω, όσο και τα κάτω άκρα, μαζί με τα δάκτυλα, έχουν εν πολλοίς σχηματισθεί.
Στο σημείο αυτό αξίζει να σημειώσουμε, πως τα οστά αρχικά αποτελούνται από ιστό με χαμηλή πυκνότητα (Μεσέγχυμα), ο ιστός αυτός αντικαθίσταται σταδιακά από ιστό με υψηλότερη πυκνότητα (πιο «σκληρό»), ο οποίος ονομάζεται υαλώδης χόνδρος. Ο χόνδρος αυτός σταδιακά αντικαθίσταται από οστικό ιστό (η διαδικασία αυτή ονομάζεται οστεοποίηση).
Όταν όμως γεννηθεί το παιδί τα οστά του δεν αποτελούνται εξ’ ολοκλήρου από οστικό ιστό, αλλά έχουν κάποια σημεία, όπου υφίσταται ακόμα ο χόνδρος. Στα σημεία αυτά, που ονομάζονται κέντρα οστεοποίησης, η αντικατάσταση του χόνδρου από οστό συνεχίζεται για αρκετά χρόνια μετά από τον τοκετό. Μέσω της συνεχιζόμενης αντικατάστασης του χόνδρου από οστό στα κέντρα οστεοποίησης τα οστά συνεχίζουν να μακραίνουν και το παιδί κατά τον τρόπο αυτόν ψηλώνει.
Τα κέντρα οστεοποίησης φαίνονται στην ακτινογραφία των οστών του παιδιού. Οι ακτινολόγοι είναι σε θέση να εκτιμήσουν την εξέλιξη (ωρίμανση) των κέντρων οστεοποίησης στους καρπούς και στα χέρια του παιδιού και να εξάγουν χρήσιμα συμπεράσματα σχετικά με το, αν αυτό ψηλώνει με ομαλό ρυθμό, μέσω μιας διαδικασίας, που ονομάζεται εκτίμηση της οστικής ηλικίας του παιδιού.
Ο σχηματισμός της σπονδυλικής στήλης
Η σπονδυλική στήλη αποτελείται από οστά τα οποία ονομάζονται σπόνδυλοι και τίθενται ο ένας πάνω στον άλλο. Τα οστά αυτά παρουσιάζουν έναν οστέινο δακτύλιο (βλ. εικόνα 5). Η ένωση των οστικών αυτών δακτυλίων δημιουργούν έναν οστικό σωλήνα, μέσα στον οποίο βρίσκεται προστατευμένος ο νωτιαίος μυελός, που αποτελείται από νεύρα, που συνδέουν τον εγκέφαλο με τα διάφορα μέρη του σώματος.
Κατά τη διάρκεια της 4ης εβδομάδας, τα κύτταρα από τα Σωματομερίδια και τους Σωμίτες, αρχίζουν να «αγκαλιάζουν» τον νευρικό σωλήνα (από τον οποίο θα προέλθει ο νωτιαίος μυελός) και έτσι δημιουργείται ο οστικός σωλήνας, που προστατεύει το νωτιαίο μυελό.
Αν για κάποιο λόγο ο οστικός αυτός σωλήνας δεν «κλείσει» σε κάποια σημεία, τότε μιλάμε για μια συγγενή ανατομική ανωμαλία, που ονομάζεται Δισχιδής Ράχη. Η ανωμαλία αυτή συνδέεται με νευροκινητικά προβλήματα του μωρού, η έκταση των οποίων εξαρτάται από την έκταση της βλάβης στον οστικό σωλήνα.
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
