Λίγα λόγια για την ανατομία του ματιού…
Ο οφθαλμός (αυτή είναι και η «επίσημη ονομασία του ματιού) είναι ένα υπέροχο και εξαιρετικά πολύπλοκο όργανο, χάρη στο οποίο μπορούμε να δούμε.
Η όραση έχει εξέχουσα βαρύτητα σε ό,τι αφορά τον τρόπο, που αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε το περιβάλλον μας. Όμως είναι και η τελευταία αίσθηση, που αναπτύσσει το έμβρυο.
Τα οπτικά ερεθίσματα επηρεάζουν την ψυχολογία μας, το μεταβολισμό μας, αλλά και την νευροκινητική μας ανάπτυξη.
Η επιρροή της όρασης στη γενικότερη λειτουργία του οργανισμού αποτελεί αντικείμενο μελέτης ενός φαινομενικά ετερόκλητου πλήθους επιστημών όπως: της γλωσσολογίας, της ψυχολογίας, της γνωσιακής επιστήμης (μελετά τους μηχανισμούς του νου), της νευροεπιστήμης (μελετά τον τρόπο, που λειτουργεί το νευρικό μας σύστημα) και της μοριακής βιολογίας. Στοιχεία όλων αυτών των επιστημών έχουν ενσωματωθεί στη λεγόμενη επιστήμη της όρασης.
Ο οφθαλμικός βολβός είναι κατά βάση μία σφαίρα γεμάτη με υγρό. Στην παρακάτω εικόνα μπορεί κανείς να δει βασικά σημεία της ανατομίας του ματιού, ας τα αναγνωρίσουμε:
• Κερατοειδής: Το διάφανο «εξωτερικό παράθυρο» του ματιού, δια του οποίου το φως εισέρχεται στον οφθαλμικό βολβό.
• Ίρις (Ίριδα): Είναι το τμήμα του ματιού, το οποίο είναι υπεύθυνο για το χρώμα των ματιών κάθε ανθρώπου. Λειτουργεί σαν το διάφραγμα μιας φωτογραφικής μηχανής, με διαστολή (μυδρίαση) και συστολή (μύση) της κόρης, ώστε να επιτρέπει την είσοδο περισσότερου ή λιγότερου φωτός στο μάτι.
• Κόρη: Η σκούρα οπή (τρύπα) στο κέντρο της Ίριδος, δια της οποίας το φως εισέρχεται στον οφθαλμικό βολβό. Η διάμετρός της αυξάνεται («διαστέλλεται» – στο σκοτάδι) και μειώνεται («συστέλλεται» στο έντονο φως) και έτσι ρυθμίζεται η ποσότητα του εισερχόμενου φωτός. Η μεταβολή της διαμέτρου της κόρης είναι ακούσια και ονομάζεται αντανακλαστικό της κόρης. Η διαστολή και η συστολή των δύο Κορών είναι συντονισμένη και αμφότερες έχουν ανά πάσα στιγμή την ίδια διάμετρο.
• Φακός: Το τμήμα του ματιού ακριβώς πίσω από την ίριδα. Ομοιάζει με μεγεθυντικό φακό. Είναι ελαστικός και το σχήμα του μεταβάλλεται ανάλογα με την απόσταση των αντικειμένων, ώστε να επιτευχθεί η ακριβής εστίαση των φωτεινών ακτίνων επάνω στον αμφιβληστροειδή χιτώνα.
• Αμφιβληστροειδής Χιτών: Η μεμβράνη που βρίσκεται στο πίσω μέρος του ματιού και περιέχει τους φωτοϋποδοχείς. Οι φωτοϋποδοχείς είναι κύτταρα, τα οποία αντιδρούν στην παρουσία και την ένταση του φωτός, στέλνοντας ερεθίσματα στον εγκέφαλο μέσω του οπτικού νεύρου.
• Οπτικό Νεύρο: Το οπτικό νεύρο είναι η δομή, που μεταφέρει τα οπτικά ερεθίσματα στον εγκέφαλο υπό τη μορφή ηλεκτρικών σημάτων, όπου αυτά υπόκεινται σε επεξεργασία και μετατρέπονται σε εικόνα. Το οπτικό νεύρο αποτελείται από μία δέσμη περίπου ενός εκατομμυρίου νευρικών ινών.
• Υαλώδες Σώμα: Είναι μία ουσία σαν γέλη (ζελέ), που γεμίζει το εσωτερικό του οφθαλμικού βολβού.
• Μυς: Πάνω στον οφθαλμικό βολβό προσφύονται («κολλάνε» δηλαδή) μύες, οι οποίοι κινούν τον βολβό πάνω – κάτω και δεξιά – αριστερά, προκειμένου να τον στρέψουν προς το σημείο ενδιαφέροντος. Η κίνηση των δύο βολβών είναι συντονισμένη (στρέφονται συγχρόνως προς την ίδια κατεύθυνση), ώστε η εικόνα, που δημιουργείται στον εγκέφαλο να είναι στερεοσκοπική (να έχει – όπως λέμε – βάθος).
Πώς σχηματίζεται ο οφθαλμός;
Την 22η ημέρα από τη γονιμοποίηση στην πλάγια επιφάνεια του πρόσθιου τμήματος του νευρικού σωλήνα, από το οποίο θα προκύψει τμήμα του εγκεφάλου, κάνουν την εμφάνισή τους μικρές αύλακες.
Στην παρακάτω εικόνα βλέπουμε το Νευρικό Σωλήνα, όπως θα φαινόταν, αν κάναμε μια εγκάρσια (κατά πλάτος δηλαδή) τομή στο έμβρυο στο ύψος του νευρικού σωλήνα, που αντιστοιχεί στον εγκέφαλο και κοιτούσαμε το έμβρυο από μπροστά. Στα πλάγια του Νευρικού Σωλήνα παρατηρούμε, πως στο σημείο, που αρχικά εμφανίστηκαν οι αύλακες, σταδιακά σχηματίζονται μικρά «φουσκώματα», τα οποία ονομάζονται οπτικά κυστίδια (εικόνα Α). Στην κορυφή των κυστιδίων αυτών εμφανίζεται ένα «βαθούλωμα» και έτσι αυτά λαμβάνουν τη μορφή «κυπέλλου», το οποίο ονομάζεται οπτικό κύπελλο (εικόνα Β). Οι σχηματισμοί αυτοί, θα εξελιχθούν στα ματάκια του μωρού σας!
Την 32η ημέρα από τη γονιμοποίηση μπορούμε να εντοπίσουμε τον φακό.
Μεταξύ των 30 και 35 ημερών από τη γονιμοποίηση, αρχίζει ο σχηματισμός της ίριδος, ο οποίος θα ολοκληρωθεί εντός 2 εβδομάδων.
Αν και η ίρις σχηματίζεται τόσο νωρίς, οι μύες, που ελέγχουν τη διαστολή και τη συστολή της κόρης δεν αναπτύσσονται παρά τον 5ο μήνα της κύησης, καθότι στο σκότος της μήτρας δεν είναι απαραίτητοι. Έτσι η κόρη δεν είναι σε θέση να αντιδράσει στο φωτισμό.
Το αντανακλαστικό της κόρης εμφανίζεται αρχικά τον 8ο μήνα. Η πλήρης ωρίμανση του αντανακλαστικού αυτού χρειάζεται δύο εβδομάδες. Για το λόγο αυτό, αν το μωράκι γεννηθεί πρόωρα πριν τις 34 εβδομάδες της κύησης, συχνά στη μονάδα νεογνών φέρει κάλυμμα στα ματάκια του.
Όσο μεγαλώνει η Ίρις, σχηματίζεται και το οπτικό νεύρο. Η σύνδεση του οπτικού νεύρου με τον εγκέφαλο θα λάβει χώρα 36 ημέρες μετά από τη γονιμοποίηση.
Την 6η εβδομάδα από τη γονιμοποίηση (δηλαδή την 8η εβδομάδα της κύησης) θα αρχίσουν να σχηματίζονται οι δακρυϊκοί αδένες (τα όργανα, που παράγουν τα δάκρυα), οι οποίοι όμως αρχίζουν να παράγουν δάκρυα μόνον 3 μήνες μετά τον τοκετό. Γι’ αυτό στην αρχή τα μωράκια κλαίνε χωρίς δάκρυα.
Στις 8 εβδομάδες από τη γονιμοποίηση αρχίζουν να δημιουργούνται τα βλέφαρα, τα οποία όμως σταδιακά συντήκονται (δηλαδή «κολλάνε» μεταξύ τους), ώστε να προστατεύσουν τις σχηματιζόμενες δομές του οφθαλμικού βολβού, οι οποίες στο στάδιο αυτό είναι εξαιρετικά ευαίσθητες. Ο χωρισμός των βλεφάρων λαμβάνει χώρα την 26η εβδομάδα της κύησης.
Ο σχηματισμός της εξαιρετικά πολύπλοκης δομής του Αμφιβληστροειδούς Χιτώνος ξεκινάει περίπου 7 εβδομάδες από τη γονιμοποίηση, αλλά το κυρίως μέρος της ανάπτυξής του λαμβάνει χώρα μεταξύ των 24 εβδομάδων της κύησης και συνεχίζεται και μετά τον τοκετό κατά τους πρώτους 3 έως 4 μήνες της ζωής του μωρού.
Τις πρώτες εβδομάδες από τη γέννηση το μωρό βλέπει καλύτερα στο σκοτάδι, ενώ διακρίνει μόνον το φως από το σκότος και αποχρώσεις του φαιού (γκρι). Χρώματα αρχίζει να διακρίνει μετά τους πρώτους 3 μήνες της ζωής του.
Μεταξύ των 28 και των 30 εβδομάδων της κύησης, το μωρό αρχίζει να εμφανίζει γρήγορες κινήσεις των ματιών, που ονομάζονται REM (Rapid Eye Movements), καθώς και κύκλο ύπνου και ξύπνιου. Οι κινήσεις αυτές συνδέονται με τα όνειρα και φαίνεται, πως είναι ιδιαίτερα σημαντικές για την ανάπτυξη της όρασης, καθότι δια αυτών τρόπον τινά «συγχρονίζεται» η λειτουργία του αμφιβληστροειδούς με τη αντίστοιχη λειτουργία της περιοχής εκείνης του εγκεφάλου, που δέχεται και επεξεργάζεται τα οπτικά ερεθίσματα.
Θα πρέπει τέλος να τονίσουμε, πως η ανάπτυξη των δομών, αλλά και της λειτουργίας του οφθαλμού και του οπτικού συστήματος (περιλαμβάνει εκτός του οφθαλμού και το οπτικό νεύρο και την περιοχή του εγκεφάλου, που δέχεται τα οπτικά ερεθίσματα) γενικότερα συνεχίζεται και μετά τη γέννηση.
Αν και τα νεογέννητα διαθέτουν όλες τις απαραίτητες δομές της όρασης, θα χρειαστούν χρόνο προκειμένου να μάθουν να τις χρησιμοποιούν σωστά. Έτσι θα περάσει κάποιο διάστημα πριν μάθουν να εστιάζουν, να συντονίζουν τις κινήσεις των δύο ματιών τους (στην αρχή μπορεί να «αλληθωρίζουν» λιγάκι), να αναγνωρίζουν το βάθος, να συντονίζουν τις κινήσεις των χεριών με βάση τα οπτικά ερεθίσματα και να εκτιμούν την απόστασή τους από τα αντικείμενα.
Χαρακτηριστικά αναφέρουμε, πως ο οφθαλμικός βολβός του νεογέννητου έχει μόλις το 65% του τελικού του μεγέθους. Έτσι θα αλλάξει ριζικά μέσα στο πρώτο έτος της ζωής του μωρού. Οι αλλαγές αυτές αφορούν τόσο το φακό, όσο και τον αμφιβληστροειδή και το χρώμα της ίριδος.
Τι βλέπει το μωράκι, όσο είναι μέσα στη μήτρα;
Μέχρι τις 26 εβδομάδες της κύησης το μωράκι δεν μπορεί ουσιαστικά να δει τίποτα, αφού τα βλέφαρά του είναι κολλημένα μεταξύ τους. Από το στάδιο αυτό της κύησης κι έπειτα το μωράκι σας μπορεί να ανοίξει τα ματάκια του!
Στους 6 μήνες φαίνεται, πως μπορεί να αναγνωρίσει το φως μέσα στη μήτρα.
Στις 32 εβδομάδες της κύησης μπορεί να ακολουθήσει το φως ενός φακού, που είναι στραμμένος προς την κοιλιά σας.
Μάλιστα μία ενδιαφέρουσα μελέτη του 2017 κατέληξε στο συμπέρασμα, πως το μωρό είναι σε θέση να αναγνωρίσει πρόσωπα ήδη κατά το τρίτο τρίμηνο της κύησης!
Πώς μπορώ να βοηθήσω την ανάπτυξη των ματιών του μωρού μου;
Φαίνεται, πως η έκθεση της κοιλιάς σας στον ήλιο μπορεί προάγει την ανάπτυξη της όρασης του μωρού σας!
Αν και το περιβάλλον της μήτρας είναι μάλλον σκοτεινό, μικρή ποσότητα φωτός διαπερνά το δέρμα σας και τα τοιχώματα της μήτρας, όταν εκθέτετε την κοιλιά σας στον ήλιο.
Μελέτες έχουν καταδείξει, πως όταν εγκυμονούντα ποντίκια βρίσκονται κατά τη διάρκεια της κύησης σε σκοτεινό περιβάλλον, έχουν περισσότερες πιθανότητες να γεννήσουν μωρά με προβλήματα όρασης.
Ανάλογες παρατηρήσεις έχουν γίνει και στον άνθρωπο, αφού οι πιθανότητες εμφάνισης διαταραχών της όρασης είναι υψηλότερες σε μωρά γυναικών, οι οποίες ζουν σε βόρεια γεωγραφικά πλάτη και έμειναν έγκυες κατά τους πιο σκοτεινούς μήνες του έτους.
Βέβαια συστήνεται να αποφεύγεται η υπερβολική έκθεσή σας στον ήλιο και αυτή να γίνεται πάντα με τις απαραίτητες προφυλάξεις, οι οποίες περιλαμβάνουν και την επιλογή του κατάλληλου αντιηλιακού!
Δείτε το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο motherslbog.gr!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
