Λίγα λόγια εισαγωγικά…
Ο καρκίνος του ενδομητρίου είναι ο συχνότερος καρκίνος των οργάνων του γυναικείου αναπαραγωγικού συστήματος. Έχει υπολογιστεί, πως 1% με 2% των γυναικών θα παρουσιάσουν το είδος αυτό νεοπλασίας, ενώ είναι η έβδομη πλέον κοινή αιτία θανάτου από καρκίνο στις γυναίκες της Δυτικής Ευρώπης.
Στην πλειονότητα των περιπτώσεων εκδηλώνεται μετά την συμπλήρωση των 50 ετών, ενώ είναι μάλλον σπάνιος πριν τα 45. Η πλειοψηφία των γυναικών, που θα παρουσιάσουν καρκίνο του ενδομητρίου έχουν εισέλθει στην εμμηνόπαυση. Εντούτοις, θα πρέπει να σημειώσουμε, πως ποσοστό του 25% των περιπτώσεων αυτής της νεοπλασίας καταγράφεται ακόμα και πριν από την εμμηνόπαυση.
Το «ευτύχημα» είναι, πως στην πλειοψηφία των γυναικών η διάγνωση γίνεται σε αρχόμενα στάδια της νόσου, πριν αυτή επεκταθεί. Το ποσοστό των γυναικών, στις οποίες επιτυγχάνεται έγκαιρη διάγνωση αγγίζει το 75%. Για αυτές τις γυναίκες, η πρόγνωση θεωρείται καλή και το 5ετές ποσοστό επιβίωσης είναι 90%. Θα πρέπει στο σημείο αυτό να τονίσουμε, πως η έγκαιρη διάγνωση επιτυγχάνεται εν πολλοίς και χάρη στην τακτική γυναικολογική παρακολούθηση.
Γιατί εμφανίζεται ο καρκίνος του ενδομητρίου;
Τα αίτια της εμφάνισης του καρκίνου του ενδομητρίου δεν έχουν προς ώρας τουλάχιστον διασαφηνισθεί.
Έχει διατυπωθεί η υπόθεση, πως η αλληλεπίδραση των οιστρογόνων και της προγεστερόνης με τους αντίστοιχους υποδοχείς τους, ο οποίοι εντοπίζονται στα κύτταρα του ενδομητρίου, οδηγεί σε υπερβολική αύξηση του ενδομητρικού ιστού. Ο αυξανόμενος ενδομητρικός ιστός με τη σειρά του είναι πιθανό να παρουσιάζει λιγότερες ή περισσότερες «ατυπίες», δηλαδή ανωμαλίες στη δομή του, οι οποίες ενδεχομένως να εξελίσσονται σε αληθή καρκίνο.
Πριν από την εμμηνόπαυση στις ωοθήκες παράγονται οι ορμόνες, που ρυθμίζουν τον εμμηνορρυσιακό κύκλο: τα οιστρογόνα και η προγεστερόνη.
Η ισορροπία μεταξύ των επιπέδων των ορμονών αυτών προκαλούν τις κυκλικές μεταβολές στο ενδομήτριο, οι οποίες ευθύνονται για την έλευση της εμμήνου ρύσεως. Όσο υφίσταται η ισορροπία αυτή ο ενδομητρικός ιστός παραμένει «υγιής». Αν η ισορροπία αυτή «μετατοπισθεί» προς την πλευρά των οιστρογόνων, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου.
Οι αλλαγές, που επισυμβαίνουν σε συγκεκριμένα γονίδια, οι οποίες φαίνεται, πως εμπλέκονται στην εκδήλωση καρκίνου του ενδομητρίου, αποτελούν σήμερα πεδίο έντονης έρευνας.
Ποιοι παράγοντες αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου;
Δεν γνωρίζουμε μεν τα αίτια εμφάνισης καρκίνου του ενδομητρίου, αλλά έχουν καταγραφεί παράγοντες, που σαφώς αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης της συγκεκριμένης παθολογίας.
Οι παράγοντες αυτοί σχηματικά μπορούν να διακριθούν σε δύο κατηγορίες:
• παράγοντες, που μπορούμε να επηρεάσουμε
• παράγοντες, που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε
Ποιοι είναι οι παράγοντες, που αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης του καρκίνου του ενδομητρίου, τους οποίους μπορούμε να επηρεάσουμε;
1. Παχυσαρκία
Η παχυσαρκία είναι από τους βασικότερους παράγοντες προδιάθεσης σε ό,τι αφορά τον καρκίνο του ενδομητρίου, αφού συνδέεται με ορμονικές αλλαγές, που επηρεάζουν την ανάπτυξη του ενδομητρικού ιστού.
Πριν από την εμμηνόπαυση, οι ωοθήκες είναι και η βασική έδρα παραγωγής οιστρογόνων. Όμως, παραγωγή οιστρογόνων λαμβάνει χώρα και στο λιπώδη ιστό, όπου μία άλλη κατηγορία ορμονών, που ονομάζονται ανδρογόνα μετατρέπονται σε οιστρογόνα. Η παραγωγή οιστρογόνων στο λιπώδη ιστό επηρεάζει σημαντικά τα επίπεδα των ορμονών αυτών ιδιαίτερα μετά την εμμηνόπαυση.
Έτσι το αυξημένο ποσοστό σωματικού λίπους συνδέεται με αυξημένη παραγωγή οιστρογόνων. Τα επίπεδα προγεστερόνης δεν παρουσιάζουν ανάλογη άνοδο και η «ισορροπία οιστρογόνων – προγεστερόνης» «μετατοπίζεται» προς τα οιστρογόνα. Συνεπώς, ένεκα του υψηλού ποσοστού σωματικού λίπους μετά την εμμηνόπαυση, οι πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου αυξάνονται.
Συγκεκριμένα, εν συγκρίσει με μία γυναίκα με φυσιολογικό βάρος, μία υπέρβαρη γυναίκα με Δείκτη Μάζας Σώματος (Body Mass Index BMI) μεταξύ του 25 και του 29.9 έχει διπλάσιες πιθανότητες να εμφανίσει καρκίνο του ενδομητρίου. Ο κίνδυνος αυτός υπερτριπλασιάζεται, αν η γυναίκα είναι παχύσαρκη με BMI ανώτερο του 30.
Η πρόσληψη βάρους σε μεγαλύτερη ηλικία καθώς και η αυξομειώσεις του σωματικού βάρους καθ’ όλη τη ζωή έχουν επίσης συνδεθεί με αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου μετά την εμμηνόπαυση.
2. Θεραπείες ορμονικής υποκατάστασης
Η πτώση της παραγωγή οιστρογόνων μετά την εμμηνόπαυση ως αποτέλεσμα έχει την εκδήλωση ενοχλητικών συμπτωμάτων και συγκεκριμένα των εξάψεων και της κολπικής ξηρότητας, αλλά και οστεοπόρωσης.
Ενίοτε, στα πλαίσια της αντιμετώπισης των συμπτωμάτων αυτών συνιστάται η χορήγηση δισκίων, που περιέχουν οιστρογόνα, ενώ για την αντιμετώπιση ειδικά της κολπικής ξηρότητας σε κάποιες περιπτώσεις χορηγούνται και κολπικές κρέμες, που περιέχουν τις ορμόνες αυτές.
Η χορήγηση όμως οιστρογόνων χωρίς τη συγχορήγηση προγεστερόνης αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου. Για το λόγο αυτό, αν επιλεγεί η χορήγηση οιστρογόνων σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση, αυτή συνήθως γίνεται σε συνδυασμό με τη χορήγηση προγεστερόνης.
Η χορήγηση του συνδυασμού οιστρογόνων – προγεστερόνης οδηγεί μεν σε μείωση της έντασης των ενοχλητικών συμπτωμάτων της εμμηνόπαυσης, αλλά ενέχει και κινδύνους. Συγκεκριμένα, ένεκα της θεραπείας αυτής αυξάνονται οι πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του μαστού, αλλά και δημιουργίας επικίνδυνων θρόμβων.
Το αίμα υπό κανονικές συνθήκες πήζει εκτός των τραυματισμένων αγγείων, προκειμένου να δημιουργηθεί ένα πήγμα, δια του οποίου η αιμορραγία θα σταματήσει. Αν για κάποιους λόγους η δημιουργία του πήγματος αυτού λάβει χώρα εντός κάποιου αγγείου, τότε το πήγμα ονομάζεται θρόμβος και ενδέχεται να προκαλέσει απόφραξη του αγγείου. Αν το αγγείο αυτό είναι στην καρδιά, τότε μιλάμε για έμφραγμα, αν είναι στον εγκέφαλο, για αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο. Για το λόγο αυτό η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες γίνεται με περίσκεψη.
Ευτυχώς, η κολπική ξηρότητα, που εμφανίζεται μετά την εμμηνόπαυση είναι δυνατόν σήμερα να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά, χωρίς της χορήγηση ορμονών, χάρη στους Εστιασμένους Υπερήχους Υψηλής Έντασης (HIFU), αλλά και δια της έγχυσης υαλουρονικού οξέος.
3. Άσκηση και δίαιτα
Η υπερβολική κατανάλωση τροφίμων με υψηλή περιεκτικότητα σε λιπαρά αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου. Τέτοιου είδους τρόφιμα έχουν εξαιρετικά υψηλή θερμιδική αξία και η συχνή κατανάλωσή τους συνδέεται με την εκδήλωση παχυσαρκίας, η οποία είναι ένας εκ των παραγόντων, που αυξάνουν τις πιθανότητες εμφάνισης καρκίνου του ενδομητρίου. Έχει διατυπωθεί όμως η θεωρία, σύμφωνα με την οποία αυτή καθαυτή η κατανάλωση τέτοιου είδους τροφίμων επηρεάζει άμεσα τον τρόπο, που το σώμα μας αντιδρά στα οιστρογόνα και ως εκ τούτου συνδέεται με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης της συγκεκριμένης νεοπλασίας και δια μηχανισμού ανεξάρτητου από την παχυσαρκία.
Η τακτική σωματική άσκηση συνδέεται με χαμηλότερο κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου του ενδομητρίου. Η καθιστική ζωή αντίθετα έχει συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο εκδήλωσης της νεοπλασίας αυτής.
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
