Επί της διαδικασίας…
Τόσο η κατάψυξη ωαρίων, όσο και η κατάψυξη εμβρύων θεωρούνται μέθοδοι παράτασης της γονιμότητας της γυναίκας.
Καταρχήν, τόσο η κατάψυξη ωαρίων, όσο και η κατάψυξη εμβρύων προϋποθέτουν την υποβολή της γυναίκας σε φαρμακευτική διέγερση των ωοθηκών. Πρόκειται κατ’ ουσίαν για το πρώτο στάδιο της διαδικασίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης. Στα πλαίσια του σταδίου αυτού η γυναίκα λαμβάνει ενέσιμα ορμονικά σκευάσματα, που επιδρούν επί των ωοθηκών και προκαλούν την εκεί ωρίμανση πλέον του ενός ωαρίου.
Τα ωάρια ωριμάζουν εντός κυστικών μορφωμάτων επί των ωοθηκών, τα ονομαζόμενα ωοθυλάκια. Ο ιατρός παρακολουθεί με διαδοχικά υπερηχογραφήματα, που γίνονται σε προκαθορισμένες ημέρες, την ωρίμανση των ωοθυλακίων και όταν αυτή φθάσει στο επιθυμητό σημείο, ακολουθεί η ωοληψία. Ωοληψία ονομάζουμε μία μικρή επέμβαση, που εκτελείται με τη γυναίκα υπό ελαφρά αναισθησία (μέθη), προκειμένου να συλλεγούν τα ωάρια.
Το στάδιο της ορμονικής διέγερσης των ωοθηκών και της ωοληψίας είναι κοινό τόσο για την κατάψυξη εμβρύων, όσο και για την κατάψυξη ωαρίων. Από το σημείο αυτό κι έπειτα όμως οι δύο διαδικασίες διαφοροποιούνται.
Αν πρόκειται να προβούμε σε κατάψυξη εμβρύων, τότε τα συλλεγέντα ώριμα ωάρια γονιμοποιούνται σε συνθήκες εργαστηρίου με το σπέρμα του συντρόφου της γυναίκας. Τα προκύψαντα έμβρυα καλλιεργούνται, πάντα στο εργαστήριο, για διάστημα (συνήθως) 5 ημερών και όσα από αυτά ωριμάσουν μέχρι το ορόσημο αυτό – κάποια έμβρυα «χάνονται» εντός των πρώτων 5 ημερών – καταψύχονται. Όταν το ζευγάρι αποφασίσει, πως θέλει να προχωρήσει σε τεκνοποίηση, τα έμβρυα αυτά αποψύχονται (συνήθως αποψύχονται 2 έμβρυα κάθε φορά) και προχωράμε σε εμβρυομεταφορά.
Αν όμως πρόκειται να προβούμε σε κατάψυξη ωαρίων, τότε τα προκύψαντα ωάρια είναι αυτά, που κατευθείαν καταψύχονται. Όταν η γυναίκα αποφασίσει να τεκνοποιήσει, τότε τα ωάρια αποψύχονται και τότε προχωράμε στη γονιμοποίηση αυτών με το σπέρμα του συντρόφου της.
Στο σημείο αυτό χρήσιμο θα ήταν να σημειώσουμε, ότι η συλλογή των ωαρίων για αμφότερες της διαδικασίες, μπορεί να γίνει κατά τη διάρκεια φυσικού κύκλου. Όμως στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων ανά φυσικό κύκλο μόνον ένα ωάριο φθάνει στην πλήρη ωρίμανσή του. Έτσι, προκειμένου να συλλεγεί ικανός αριθμός ωαρίων είτε προς κατάψυξη, είτε προς γονιμοποίηση και εν συνεχεία κατάψυξη των εμβρύων, θα χρειαστεί η γυναίκα να υποβληθεί στην επέμβαση της ωοληψίας περισσότερες φορές.
Ποια μέθοδος είναι αξιόπιστη;
Με τον όρο «αξιοπιστία» στην περίπτωση αυτή αναφερόμαστε στις πιθανότητες τεκνοποίησης.
Το 1984 ανακοινώθηκε από Ολλανδούς επιστήμονες και ο πρώτος τοκετός μετά από εγκυμοσύνη, που προέκυψε από μεταφορά κατεψυγμένου εμβρύου στη μήτρα γυναίκας.
Έκτοτε, τόσο η κατάψυξη σπερματοζωαρίων, όσο και η κατάψυξη εμβρύων ενσωματώθηκαν στην πάγια κλινική πρακτική σε ό,τι αφορά την εξωσωματική γονιμοποίηση. Πλέον μάλιστα όλο και σημαντικότερη θέση στις διαδικασίες αυτές λαμβάνει σταδιακά και η κατάψυξη ωαρίων.
H κατάψυξη ωαρίων από την άλλη μεριά παρουσιάζει μεγαλύτερα τεχνικά προσκόμματα σε σχέση με την κατάψυξη εμβρύων. Το ωάριο είναι ένα ευμεγέθες κύτταρο, το οποίο σε μεγάλο ποσοστό αποτελείται από νερό.
Το μεγάλο αυτό ποσοστό νερού συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα δημιουργίας «ρωγμών» κατά τη διαδικασία ψύξης – απόψυξης και καταστροφής του γενετικού υλικού.
Την πρώτη όμως δεκαετία του ’00 εξελίχθηκε μία νέα μέθοδος ψύξης – απόψυξης των ωαρίων, η οποία ονομάστηκε υαλοποίηση (vitrification). Πρόκειται για μία μέθοδο υπέρ – ταχείας ψύξης των ωαρίων, τα οποία στερεοποιούνται σε μία κατάσταση, που ομοιάζει με γυαλί, εξού και το όνομά της.
Η εμπειρία έδειξε, πως, όταν χρησιμοποιούνται τα κατεψυγμένα με τη μέθοδο της υαλοποίησης ωάρια σε διαδικασία εξωσωματικής γονιμοποίησης, τα ποσοστά επιτυχίας είναι παραπλήσια με τις περιπτώσεις, στις οποίες χρησιμοποιούνται μη κατεψυγμένα ωάρια.
Το 2012 οι φορείς, που ελέγχουν την ποιότητα των παρεχόμενων υπηρεσιών στον τομέα της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής στις Η.Π.Α., αποφάνθηκαν, πως η χρήση ωαρίων κατεψυγμένων με την μέθοδο της υαλοποίησης στα πλαίσια προγραμμάτων εξωσωματικής γονιμοποίησης, ήταν πλέον αρκετά αξιόπιστη. Έτσι η υαλοποίηση έπαψε πλέον να θεωρείται πειραματική μέθοδος και μπορούσε να εφαρμοστεί στο γενικό πληθυσμό, που πληρούσε τις σχετικές ιατρικές προϋποθέσεις. Έκτοτε έχουν γεννηθεί πολλά παιδιά με τη μέθοδο αυτή.
Υπάρχει όμως ένα μεγάλο «αλλά»…
Το «αλλά» και στις δύο περιπτώσεις συνδέεται με την μείωση των πιθανοτήτων επιτυχίας αμφοτέρων των μεθόδων, όσο η ηλικία της γυναίκας προχωρά.
Η γυναίκα παράγει νέα ωάρια μόνον ως έμβρυο. Τα ωάρια αυτά βρίσκονται «αποθηκευμένα» στις ωοθήκες της. Τα αποθηκευμένα αυτά ωάρια «διατηρούνται» σε μία «ανώριμη» κατάσταση.
Στη γέννησή της η γυναίκα έχει περίπου 1.000.000 ανώριμα ωάρια αποθηκευμένα στις ωοθήκες της και αυτά είναι και τα μόνα ωάρια, που θα έχει ποτέ προς γονιμοποίηση. Αντίθετα με ό,τι συμβαίνει με άλλα κύτταρα, όπως είναι αυτά του αίματος ή του δέρματος, δεν είναι δυνατόν να παραχθούν νέα ανώριμα ωάρια. Επομένως, η ηλικία των ωαρίων «συμβαδίζει» με την ηλικία της γυναίκας.
Από μελέτες φαίνεται, πως το 25% με 40% των ωαρίων, που είναι αποθηκευμένα στις ωοθήκες έχουν ανωμαλίες στο γενετικό τους υλικό (το DNA τους δηλαδή). Το ποσοστό των ωαρίων, που φέρουν τέτοιου είδους ανωμαλίες όμως, αυξάνεται σημαντικά, όσο η ηλικία της γυναίκας προχωρά. Έχει μάλιστα υπολογιστεί, πως το ποσοστό των ωαρίων, που φέρουν ανωμαλίες στο γενετικό τους υλικό φθάνει και το 75% αυτών, που βρίσκονται αποθηκευμένα στις ωοθήκες, όταν η γυναίκα έχει φθάσει την ηλικία των 45 ετών.
Δεν γνωρίζουμε επ’ ακριβώς σε ποιους παράγοντες οφείλεται η αύξηση αυτή. Ίσως τα εναπομείναντα ωάρια να έχουν εκτεθεί για μεγαλύτερο διάστημα σε βλαπτικούς περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ίσως πάλι τα «καλύτερα» ωάρια, που δεν έχουν ανωμαλίες στο γενετικό τους υλικό, να τείνουν να «αντιδρούν» καλύτερα στους μηχανισμούς, που προωθούν την ωρίμανση των ωαρίων και για το λόγο αυτό να «παίρνουν» τρόπον τινά «σειρά» νωρίτερα και στο τέλος να μένουν τα «χαμηλότερης ποιότητας» ωάρια…
Επιπροσθέτως, όσο προχωρά η ηλικία της γυναίκας, τόσο μειώνεται η «ικανότητα» των ωοθηκών της να «ανταποκριθούν» στη φαρμακευτική διέγερσή τους και να παράγουν επαρκή αριθμό προς γονιμοποίηση ωαρίων.
Όμως, ο αριθμός των ωαρίων, που θα παραχθούν είναι ανάλογος με τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής: όσο περισσότερα ωάρια, τόσο περισσότερες πιθανότητες επιτυχίας.
Μπορούμε με σχετική ακρίβεια να προβλέψουμε το κατά πόσον οι ωοθήκες μίας γυναίκας θα ανταποκριθούν ικανοποιητικά στη διέγερσή τους, μετρώντας την ορμόνη AMH (anti – Mullerian Hormone).
Επομένως, αν αποφασίσετε να υποβληθείτε σε εξωσωματική γονιμοποίηση, ο αριθμός των προς κατάψυξη εμβρύων, που θα προκύψουν είναι – θα λέγαμε – αντιστρόφως ανάλογος ως προς την ηλικία σας. Έτσι η ηλικία επηρεάζει αρνητικά τις πιθανότητες επιτυχίας της όλης διαδικασίας.
Σε ό,τι αφορά την κατάψυξη ωαρίων, θα πρέπει να γνωρίζετε, πως είναι πρακτικά αδύνατο να αξιολογηθεί η ποιότητα των ωαρίων, που θα προκύψουν, ενώ αδύνατος είναι και ο έλεγχος του γενετικού τους υλικού. Συνεπώς, όσο μεγαλύτερη είναι η ηλικία της γυναίκας, τόσο αυξάνονται οι πιθανότητες μεταξύ των ωαρίων, που θα καταψυχθούν, να περιλαμβάνονται και κάποια «ακατάλληλα» προς γονιμοποίηση. Το πρόβλημα αυτό όμως θα εκδηλωθεί μόνο μετά την απόψυξη των ωαρίων και την γονιμοποίησή τους, οπότε και πολλά από τα τότε προκύψαντα έμβρυα δεν θα αναπτυχθούν αρκετά, ώστε να μεταφερθούν στη μήτρα.
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Διαβάστε ακόμα:
– Τι να προτιμήσω: Κατάψυξη ωαρίων ή κατάψυξη εμβρύων;
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Zeilmaker GH, Alberda AT, van Gent I, Rijkmans CM, Drogendijk AC. Two pregnancies following transfer of intact frozen-thawed embryos. Fertil Steril. 1984 Aug;42(2):293-6. doi: 10.1016/s0015-0282(16)48029-5. PMID: 6745463.
