Λίγα λόγια εισαγωγικά…
Ο άνδρας παράγει σπερματοζωάρια καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του, οπότε είναι – θεωρητικά – γόνιμος μέχρι τα γεράματά του… Αντίθετα, η γυναίκα γεννιέται με πεπερασμένο αριθμό ανωρίμων ωαρίων στις ωοθήκες της και δεν παράγει νέα.
Στην εφηβεία αρχίζει η ωρίμανση των ανωρίμων ωαρίων. Σε κάθε κύκλο μικρός αριθμός εξ’ αυτών αρχίζει να ωριμάζει, αλλά – συνήθως – μόνον ένα φθάνει στην πλήρη ωρίμανση και είναι έτοιμο να γονιμοποιηθεί, αν η γυναίκα έρθει σε επαφή στις γόνιμες ημέρες της. Κατά συνέπεια, ο αριθμός των ανωρίμων, προς ωρίμανση ωαρίων, που εντοπίζονται στις ωοθήκες σταδιακά μειώνεται…
Όσο όμως προχωρά η ηλικία της γυναίκας, δεν μειώνεται μόνο ο αριθμός των προς ωρίμανση ωαρίων, αλλά και η ποιότητα των διαθεσίμων αυτών ωαρίων. Υπό μίαν έννοια τα ωάρια αυτά είναι «γερασμένα» και οι πιθανότητες η γονιμοποίησή τους να καταλήξει σε τοκετό μωρού είναι σχετικά μικρές, καθότι πολλά από τα προκύψαντα έμβρυα αποβάλλονται. Ένας από τους λόγους αυξημένων πιθανοτήτων αποβολής των εμβρύων αυτών σχετίζεται με την αυξημένη συχνότητα αλλοιώσεων στο γενετικό υλικό (στο DNA δηλαδή) των «γερασμένων» ωαρίων.
Επομένως, η γυναίκα δεν είναι γόνιμη σε όλη της τη ζωή, αλλά η γονιμότητά της φθάνει στο μέγιστο στα 25 της έτη, ενώ ήδη από τα 30 αρχίζει μία προοδευτική πτώση της, η οποία γίνεται πιο «απότομη» μετά τα 35, ενώ μετά τα 42, οι πιθανότητες απόκτησης τέκνου με ίδια ωάρια, ακόμα και με εξωσωματική γονιμοποίηση, μειώνονται σημαντικά.
Τα «γερασμένα» ωάρια διαφέρουν από τα «νεώτερα» μόνον ως προς τις μεγαλύτερες πιθανότητες εντοπισμού σε αυτά αλλοιώσεων στο γενετικό τους υλικό;
Υπάρχει ένα μικρό σκουλήκι, που ονομάζεται Caenorhabditis elegans. Όσο κι αν αυτό φαίνεται περίεργο, το σκουλήκι αυτό έχει πολλά κοινά γονίδια με τον άνθρωπο, μεταξύ των οποίων συμπεριλαμβάνονται και τα γονίδια, που ελέγχουν τη διαδικασία της γήρανσης.
Το μικρό αυτό σκουλήκι ζει μόλις 3 εβδομάδες, έχει μήκος 1 χιλιοστό του μέτρου και είναι ένας από τους απλούστερους οργανισμούς, που διαθέτουν νευρικό σύστημα. Οι επιστήμονες «λατρεύουν» να ασχολούνται με τα μικρά αυτά πλάσματα, διότι είναι φθηνά στην αναπαραγωγή τους, μπορούν να καταψυχθούν, ενώ είναι διάφανα και έτσι έχει καταστεί δυνατή η μελέτη τους κάτω από το μικροσκόπιο με εξαιρετικά μεγάλη λεπτομέρεια. Μπορούμε να πούμε, πως δυνάμεθα να «παρακολουθήσουμε» την εξέλιξη του κάθε κυττάρου τους από τη γέννηση έως το θάνατό τους.
Εξάλλου τα σκουλήκια αυτά όχι μόνον παρουσιάζουν μία κάμψη της γονιμότητάς τους, όταν γίνουν μεσήλικα, αλλά και τα ωάριά τους παρουσιάζουν παρόμοια πτώση στην ποιότητά τους με αυτή, που παρουσιάζουν και τα ανθρώπινα ωάρια.
Ερευνητές παρατήρησαν, πως στα ωάρια των σκουληκιών αυτών, εντοπιζόταν αυξημένη συγκέντρωση μίας πρωτεΐνης, που ονομάζεται Cathepsin B. Επομένως, η «πτώση» στην ποιότητα των «γερασμένων» ωαρίων φαίνεται, πως δεν συνδέεται μόνο με αύξηση των πιθανοτήτων εντοπισμού σε αυτά αλλοιώσεων στο γενετικό τους υλικό, αλλά και με την αύξηση της συγκέντρωσης της συγκεκριμένης πρωτεΐνης.
Εντοπίσαμε λοιπόν την πρωτεΐνη Cathepsin B και είδαμε, πως είναι πιο άφθονη σε «γηρασμένα» ωάρια, πώς η παρατήρηση αυτή μπορεί να μας φανεί χρήσιμη;
Σε μελέτη του 2018 πάνω στα σκουλήκια αυτά, οι επιστήμονες χρησιμοποίησαν φάρμακα, που παρεμποδίζουν τη δράση της πρωτεΐνης Cathepsin B και περίμεναν, να δουν πως αυτό θα επηρεάσει τη γονιμότητα τους.
Τα ενδεχόμενα ήταν ουσιαστικά τρία:
• Η χαμηλή συγκέντρωση της πρωτεΐνης Cathepsin B ίσως είναι ένα απλό γνώρισμα των «δυνατών» ωαρίων, το οποίο όμως δεν επηρεάζει ουσιωδώς την «ποιότητά» τους. Εν τοιαύτη περιπτώσει, η αναστολή της δράσης της πρωτεΐνης αυτής δεν θα είχε καμία επιρροή στη γονιμότητα των σκουληκιών.
• Ίσως στα «γηρασμένα» ωάρια αυξάνεται η παραγωγή της πρωτεΐνης Cathepsin B, ως ένας μηχανισμός, που αποσκοπεί στο να «αντιρροπήσει» τη γήρανση των συγκεκριμένων ωαρίων. Με άλλα λόγια με την αύξηση της παραγωγής της συγκεκριμένης πρωτεΐνης ο οργανισμός «προσπαθεί» να «ανακόψει» τη γήρανση των ωαρίων. Στην περίπτωση αυτή, η αναστολή της δράσης της πρωτεΐνης αυτής θα είχε ως αποτέλεσμα την «επιτάχυνση» της γήρανσης των ωαρίων και η γονιμότητά τους θα μειωνόταν έτι περαιτέρω.
• Ίσως οι αυξημένες ποσότητες της πρωτεΐνης Cathepsin B, να είναι μεταξύ των αιτίων, που συνδέονται με την πτώση της ποιότητας των ωαρίων, οπότε και η αναστολή της λειτουργίας της ως αποτέλεσμα θα είχε τη βελτίωση της γονιμότητας των σκουληκιών.
Τελικά από τις παρατηρήσεις των επιστημόνων, αληθές φαίνεται, πως ήταν το τρίτο ενδεχόμενο: η αναστολή της λειτουργίας της πρωτεΐνης Cathepsin B με φάρμακα, είχε ως αποτέλεσμα τη βελτίωση της γονιμότητας των σκουληκιών. Μάλιστα η βελτίωση αυτή καταγραφόταν ακόμα και αν η χορήγηση του φαρμάκου, που ανέστειλε τη λειτουργία της συγκεκριμένης πρωτεΐνης, λάμβανε χώρα σε προχωρημένη ηλικία του σκουληκιού.
Οι μελετητές μάλιστα παρατήρησαν, πως σε σκουλήκια, στα οποία είχε ανασταλεί η λειτουργία του γονιδίου, που ήταν υπεύθυνο για τη σύνθεση της πρωτεΐνης Cathepsin B (οπότε και η σύνθεσή της ήταν αδύνατη), η περίοδος γονιμότητάς τους παρατεινόταν κατά 10% περίπου. Η παράταση αυτή θα αντιστοιχούσε – θεωρητικά – σε επιπλέον 3 έως 6 χρόνια γονιμότητας για τη γυναίκα.
Η πρωτεΐνη Cathepsin B ευθύνεται για την πτώση στην ποιότητα των ωαρίων των σκουληκιών. Τι γίνεται όμως με τα θηλαστικά;
Είναι γεγονός, πως οι βιολογικοί μηχανισμοί, που αφορούν τις διάφορες λειτουργίες των «κατώτερων» οργανισμών, όπως είναι τα σκουλήκια, δεν αντικατοπτρίζουν πάντα τους αντίστοιχους μηχανισμούς, που ενεργοποιούνται σε «ανώτερους» οργανισμούς, όπως είναι τα θηλαστικά. Έτσι δεν είναι απαραίτητο η αύξηση της συγκέντρωσης της Cathepsin B στα ωάρια θηλαστικών, να ευθύνεται για την πτώση της ποιότητας των ωαρίων τους, που καταγράφεται με την πρόοδο της ηλικίας τους.
Όμως μελέτη του 2010 κατέληξε στο συμπέρασμα, πως η αύξηση της συγκέντρωσης Cathepsin B στα ωάρια βοοειδών (αγελάδων), όσο η ηλικία του ζώου προχωρά, σχετίζεται με την πτώση της ποιότητας των ωαρίων αυτών και κατ’ επέκτασιν με την πτώση της γονιμότητας του ζώου.
Δηλαδή, να δώσουμε φάρμακα, που αναστέλλουν τη λειτουργία της πρωτεΐνης Cathepsin B, σε γυναίκες, μπορούμε να παρατείνουμε τη γονιμότητά τους;
Σε καμίαν περίπτωση οι παρατηρήσεις επιστημόνων σε σκουλήκια και βοοειδή δεν αποτελούν έναυσμα για έναρξη χορήγησης τέτοιων φαρμάκων σε γυναίκες, προκειμένου να παραταθεί η γονιμότητά τους.
Εντούτοις, οι μελέτες αυτές είναι σημαντικές, διότι αφενός φωτίζουν μία πτυχή των μηχανισμών γήρανσης των ωαρίων, αφετέρου καταδεικνύουν ενδεχόμενους «στόχους» μίας θεωρητικής – τουλάχιστον προς ώρας – θεραπείας, που θα μπορούσε να δώσει την ευκαιρία σε γυναίκες να τεκνοποιήσουν με δικά τους ωάρια σε μεγαλύτερη ηλικία.
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
