Το κάπνισμα είναι ένα από τα δύσκολα θέματα, που ο ιατρός αντιμετωπίζει στα πλαίσια της παρακολούθησης της εγκυμοσύνης. Ειδικά δε αν ο ίδιος ο ιατρός έχει την «ατυχία» να μην ανήκει στον «κύκλο των καπνιστών», αυτό, που πάντα ακούει είναι: «αχ γιατρέ, αν ήξερες τι απόλαυση είναι και πόσο δύσκολο είναι να το αποχωριστείς θα ήσουν λιγότερο αυστηρός».
Δυστυχώς όμως η «αυστηρότητά» μας δεν πηγάζει από την «αντιπάθειά» μας για τους καπνιστές, αλλά ούτε και από το «φθόνο» μας προς αυτούς, διότι αυτοί μπορούν και γεύονται μία «απόλαυση», την οποία εμείς δεν καταλαβαίνουμε. Η επιμονή μας στη σύσταση διακοπής του καπνίσματος εδράζεται πάνω σε επιστημονικές παρατηρήσεις, οι οποίες καταδεικνύουν πως το κάπνισμα «εγκυμονεί» σοβαρούς κινδύνους για το έμβρυο, πλέον των γνωστών κινδύνων για την ίδια τη μητέρα.
Η περιγραφή των κινδύνων αυτών από τον ιατρό είναι μια «ενοχλητική» διαδικασία για την καπνίστρια, πλην όμως απαραίτητη, αφού η παράθεση των αντικινήτρων για τη συνέχιση του καπνίσματος, ειδικά κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι και το πρώτο βήμα προς τη διακοπή του.
Καταρχήν, θα πρέπει να καταρρίψουμε κάποιους μύθους, γύρω από το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Ο πρώτος μύθος αναφέρεται στις καπνίστριες, οι οποίες έχουν ήδη φέρει εις πέρας χωρίς προβλήματα μία ή περισσότερες εγκυμοσύνες, κατά τη διάρκεια των οποίων κάπνιζαν. Οι μητέρες αυτές συχνά πιστεύουν πως, αφού οι προηγούμενες εγκυμοσύνες ήταν «ανέφελες», τότε και στην παρούσα δεν θα προκύψουν προβλήματα, παρόλο που καπνίζουν. Όμως η κάθε εγκυμοσύνη είναι ανεξάρτητη από τις προηγούμενες και η άνευ προβλημάτων περάτωση προτέρων κυήσεων δεν εξασφαλίζει το αυτό και στην παρούσα, σε περίπτωση, που συνεχισθεί το κάπνισμα.
Ο έτερος προς κατάρριψη μύθος έχει να κάνει με τις επιπτώσεις της διακοπής του καπνίσματος στην ψυχολογία της εγκύου. Μερικές καπνίστριες ισχυρίζονται πως αφού το κάπνισμα τις ηρεμεί, αυτό είναι καλό και για το μωρό τους. Μπορεί το κάπνισμα να συνδέεται με τη χαλάρωση, αλλά η χαλάρωση αυτή είναι πλασματική, διότι τόσο ο οργανισμός της μητέρας, όσο και ο πιο ευαίσθητος οργανισμός του εμβρύου πασχίζουν να αντιμετωπίσουν τις επιπτώσεις των βλαβερών ουσιών, που εισπνέονται με τον καπνό του τσιγάρου. Η ενδεχόμενη ψυχολογική εξάλλου πίεση, που θα αισθανθεί η έγκυος, όσο προσπαθεί να διακόψει το κάπνισμα, από πουθενά δεν προκύπτει πως επηρεάζει αρνητικά το έμβρυο, ενώ η πρόκληση βλαβών, οι οποίες προκαλούνται από τον καπνό, είναι επιστημονικά επαρκώς τεκμηριωμένη.
Ο τρίτος και τελευταίος μύθος, που συνδέει το κάπνισμα με την εγκυμοσύνη, έχει να κάνει με το «παραδοσιακό παζάρι», που αρχίζει μεταξύ εγκύου και θεράποντος ιατρού, όταν της ζητηθεί να κόψει το κάπνισμα. «Μα γιατρέ θα το μειώσω….». Δυστυχώς όμως η ιατρική συμβουλή πρέπει να είναι εμπεριστατωμένη. Πρέπει επομένως να στηρίζεται πάνω σε επιστημονικά δεδομένα. Δεν προκύπτει από καμία μελέτη ασφαλής αριθμός τσιγάρων ανά ημέρα. Αντίθετα, φαίνεται πως ακόμα και λίγα τσιγάρα την ημέρα, μπορούν να προκαλέσουν πρόβλημα στο έμβρυο. Επιπροσθέτως, φαίνεται πως οι γυναίκες, οι οποίες απλά μείωσαν τον αριθμό των τσιγάρων, τείνουν να εισπνέουν περισσότερο τον καπνό των τσιγάρων, που τελικά καπνίζουν. Έτσι στην τελική εισέρχεται στο σύστημά τους η ίδια, αν όχι μεγαλύτερη, ποσότητα βλαβερών ουσιών. Επομένως, ασφαλής είναι μόνον η αποχή από το κάπνισμα.
Το πιο δύσκολο κομμάτι αυτού το πονήματος, είναι η περιγραφή των κινδύνων του καπνίσματος για το έμβρυο. Όταν αρχίζουμε να απαριθμούμε τα προβλήματα, που το κάπνισμα επιφέρει φαινόμαστε ακραίοι «κινδυνολόγοι». Όμως, ας αντιπαρέλθουμε το γεγονός πως το κάπνισμα δυσκολεύει ακόμα και αυτήν καθεαυτήν τη σύλληψη και ας επικεντρωθούμε στις επιπτώσεις του αφού επιτευχθεί εγκυμοσύνη.
Πριν την ανάπτυξη των επιπτώσεων του καπνίσματος για το έμβρυο, σε μία προσωπική σημείωση, θα ήθελα να ζητήσω εκ προοιμίου συγγνώμη, διότι πραγματικά δεν μπόρεσα να βρω τρόπο να τις παρουσιάσω με τρόπο «καθησυχαστικό».
Ο καπνός από το τσιγάρο περιέχει περίπου 4.000 χημικές ενώσεις, μεταξύ των οποίων το μονοξείδιο του άνθρακος. Το μονοξείδιο του άνθρακος παρεμποδίζει τη μεταφορά οξυγόνου στους ιστούς, άρα και στον πλακούντα. Έτσι το έμβρυο λαμβάνει μικρότερη ποσότητα οξυγόνου. Η νικοτίνη εξάλλου, η οποία επίσης περιέχεται στον καπνό του τσιγάρου εμποδίζει και αυτή με τη σειρά της την ορθή λειτουργία του πλακούντα, μειώνοντας έτι περαιτέρω την παροχή οξυγόνου στο έμβρυο.
Η μειωμένη παροχή οξυγόνου στο έμβρυο έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση των κινήσεών του. Οι εμβρυϊκές κινήσεις όμως είναι σημαντικές για την ορθή ανάπτυξη τόσο του νευρικού όσο και του μυϊκού συστήματος του εμβρύου. Επιπροσθέτως, οι λεγόμενες «αναπνευστικές κινήσεις» του εμβρύου είναι απαραίτητες για την ανάπτυξη των πνευμόνων του. Επομένως, η εκ του καπνίσματος μείωση της κινητικότητας του εμβρύου έχει αρνητικές επιπτώσεις στην ορθή ανάπτυξη τόσο του αναπνευστικού, όσο και του νευρικού και του μυϊκού συστήματος του εμβρύου.
Υπάρχει πλήθος μελετών, οι οποίες έχουν συνδέσει το κάπνισμα με πλήθος προβλημάτων της κύησης. Ξεκινάμε από ένα σχετικά «αθώο», αλλά εξαιρετικά ενοχλητικό, που είναι η ναυτία. Έχει παρατηρηθεί, πως το κάπνισμα επιτείνει τη ναυτία, που συνδέεται με την εγκυμοσύνη.
Όμως καλά θα ήταν οι συνέπειες του καπνίσματος για τη εγκυμοσύνη να περιορίζονταν στη ναυτία. Το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της κύησης έχει συνδεθεί με πρόωρο τοκετό, αλλά και με γέννηση λιποβαρών νεογνών. Τα λιποβαρή νεογνά έχουν περισσότερες πιθανότητες να εμφανίσουν, όταν ενηλικωθούν καρδιοπάθειες, διαβήτη και παχυσαρκία.
Επίσης το κάπνισμα έχει συσχετισθεί με την αύξηση της πιθανότητας εξωμήτριου κύησης, ενδομητρίου θανάτου του εμβρύου και αύξηση της περιγεννητικής θνησιμότητας.
Το ανοσοποιητικό σύστημα παιδιών, των οποίων οι μητέρες κάπνιζαν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, είναι σε γενικές γραμμές πιο αδύναμο σε σχέση με αυτό των παιδιών, των οποίων οι μητέρες δεν κάπνιζαν στην εγκυμοσύνη, καθιστώντας τα, πιο ευάλωτα σε λοιμώξεις, κυρίως του αναπνευστικού συστήματος, ενώ είναι πιο πιθανό να εμφανίσουν και άσθμα.
Το κάπνισμα κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης έχει όμως συνδεθεί και με μία τρομακτική επιπλοκή, που μπορεί να εμφανιστεί στους πρώτους δύο με τρεις μήνες ζωής του μωρού. Πρόκειται για το Σύνδρομο του Αιφνίδιου Βρεφικού Θανάτου. Του ανεξήγητου θανάτου του μωρού κατά τη διάρκεια του ύπνου.
Η διακοπή του καπνίσματος σε οποιαδήποτε στιγμή της εγκυμοσύνης ωφελεί σημαντικά το έμβρυο. Αν δε η διακοπή επιτευχθεί μέσα στους τρεις πρώτους μήνες της εγκυμοσύνης, η μείωση των πιθανοτήτων εμφάνισης επιπλοκών, που συνδέονται με το κάπνισμα μειώνεται δραματικά. Συγκεκριμένα φαίνεται από τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία, πως η διακοπή του καπνίσματος μέσα στους τρεις πρώτους μήνες μειώνει τον κίνδυνο για γέννηση λιποβαρούς νεογνού σχεδόν στα επίπεδα του αντίστοιχου κινδύνου, που εμφανίζεται στις εγκυμοσύνες μη καπνιζουσών.
Η εγκυμοσύνη είναι μία περίοδος, η οποία προσφέρεται για διακοπή του καπνίσματος, διότι παρέχει ισχυρό κίνητρο. Φαίνεται πως κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης η επιτυχής διακοπή του καπνίσματος είναι πιο πιθανή.
Η απότομη διακοπή του καπνίσματος, αυτό που λέμε «μια κι έξω», είναι μία ανέξοδη και ασφαλής μέθοδος διακοπής του καπνίσματος. Το μεγάλο πλεονέκτημά της είναι πως σταματάει άμεσα η έκθεση του εμβρύου στις βλαβερές ουσίες του τσιγάρου. Το μειονέκτημά της είναι η εμφάνιση έντονου συνδρόμου στέρησης της νικοτίνης. Το σύνδρομο στέρησης διαρκεί περίπου δύο με τρεις εβδομάδες μετά τη διακοπή του καπνίσματος και χαρακτηριστικά συμπτώματά του είναι η ευερεθιστότητα, η κατάθλιψη, το άγχος και η αδυναμία συγκέντρωσης. Επίσης για τουλάχιστον δύο εβδομάδες θα υπάρχει ισχυρή επιθυμία για τσιγάρο.
Υπάρχει και η σταδιακή μείωση του αριθμού των τσιγάρων, που καπνίζεται ημερησίως. Η μέθοδος αυτή συνήθως ταιριάζει καλύτερα σε γυναίκες, που καπνίζουν από είκοσι τσιγάρα την ημέρα και πάνω. Η σταδιακή διακοπή δίνει την ευκαιρία στο σώμα να προσαρμοστεί στην προοδευτικά μειούμενη δόση νικοτίνης. Εντούτοις, τα τελευταία δύο – τρία τσιγάρα είναι δύσκολο να τα αποχωριστείτε, ενώ είναι σημαντικό να έχετε υπόψη πως η παράταση του καπνίσματος θέτει το έμβρυο, που κυοφορείτε σε πρόσθετο κίνδυνο.
Μεγάλη συζήτηση υπάρχει για την ασφάλεια της χρήσης υποκατάστατων την νικοτίνης, τσίχλες, αυτοκόλλητα ή εκνεφώματα (spray) κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης. Επισήμως ο F.D.A. (το αντίστοιχο το Εθνικού Οργανισμού Φαρμάκων των Η.Π.Α) έχει κατατάξει τα προϊόντα αυτά στην κατηγορία D. Στην κατηγορία αυτή υπάγονται τα φαρμακευτικά προϊόντα, για τα οποία υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες, πως ενδέχεται να είναι βλαπτικά για το έμβρυο.
Εντούτοις, έχει διατυπωθεί η άποψη πως τελικά το κάπνισμα είναι πιο βλαβερό για το έμβρυο από την χρήση υποκατάστατων της νικοτίνης, αφού ο καπνός περιέχει εκτός από νικοτίνη και άλλες βλαβερές για το έμβρυο ουσίες.
Οι στατιστικές λένε πως τελικά τα υποκατάστατα νικοτίνης δεν είναι το ίδιο αποτελεσματικά, όταν χρησιμοποιούνται κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, σε σχέση με τη χρήση τους εκτός αυτής. Ο λόγος της μειωμένης αποτελεσματικότητάς τους φαίνεται πως συνδέεται με τις βάσιμες ανησυχίες της εγκύου για την ασφάλεια των προϊόντων αυτών για το έμβρυο.
Γενικά, η επιτυχία της διακοπής του καπνίσματος κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης, αλλά και ανεξάρτητα από αυτή, έγκειται στην προσωπική αποφασιστικότητα. Ειδικά τις πρώτες ημέρες είναι δύσκολο να αντιμετωπιστεί η ισχυρή επιθυμία για τσιγάρο. Συνήθως η επιθυμία αυτή διαρκεί περίπου πέντε λεπτά. Αυτά όμως τα πέντε λεπτά μπορεί να φανούν αιωνιότητα. Θα ήταν χρήσιμο αν μπορούσατε να βρείτε κάτι να σας απασχολήσει για αυτά τα πέντε λεπτά και να σας αποσπάσει από το τσιγάρο. Μερική χρησιμοποιούν μία τσίχλα ή μία καραμέλα ως υποκατάστατο, ενώ μπορείτε να ανοίξετε και ένα μπουκάλι με νερό, όπως θα ανοίγατε ένα καινούργιο πακέτο τσιγάρα, και να πιείτε μια δυο γουλιές.
Οι περισσότεροι καπνιστές έχουν συνδέσει το κάπνισμα με κάποιες καταστάσεις ή διαδικασίες (ρουτίνες). Είναι σημαντικό να εντοπίσετε ποιες είναι αυτές οι καταστάσεις και να τις αποφύγετε, τουλάχιστον για όσο κρατάει η έντονη επιθυμία για κάπνισμα.
Η διακοπή του καπνίσματος είναι μια δύσκολη ψυχολογικά διαδικασία και έχει σημασία αφενός μεν να είναι κανείς όσο γίνεται πιο προσηλωμένος στον τελικό στόχο και αφετέρου να μην αποθαρρύνεται από πιθανές υποτροπές. Πολλοί καπνιστές, πριν να επιτύχουν τον τελικό στόχο της διακοπής είχαν και υποτροπές.
Μη βάζετε μεγαλεπήβολους στόχους, αλλά επικεντρωθείτε στις καθημερινές στιγμές, που καταφέρατε να υπερνικήσετε την επιθυμία σας για κάπνισμα. Είναι αυτές η μικρές νίκες, που τελικά θα σας βοηθήσουν να επιτύχετε τον τελικό σας στόχο!
Το κάπνισμα λοιπόν κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης είναι βλαπτικό, όχι μόνο για τη μητέρα, αλλά και για το έμβρυο. Η περίοδος της εγκυμοσύνης δίνει επομένως ένα επιπλέον κίνητρο για τη διακοπή του καπνίσματος.
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο iatropedia.gr
