Τι είναι η εφηβεία;
Ως εφηβεία ορίζουμε το μεταβατικό στάδιο μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της πλήρους ωριμότητας του γεννητικού συστήματος, το οποίο είναι πλέον σε θέση να επιτελέσει την αναπαραγωγική λειτουργία. Η εμμηναρχή, δηλαδή η έλευση της πρώτης εμμήνου ρύσεως στο κορίτσι είναι ορόσημο της εφηβείας, καθότι σηματοδοτεί την ικανότητά του να κυοφορήσει. Εντούτοις, η εμμηναρχή αποτελεί ένα μάλλον όψιμο σημείο της εφηβείας, το οποίο κατά κανόνα λαμβάνει χώρα 2 με 2,5 έτη μετά την είσοδο σε αυτήν. Κατά κανόνα η έναρξη της εφηβείας χαρακτηρίζεται από την αύξηση του μεγέθους του μαζικού (μαστικού) αδένα και την εμφάνιση τριχοφυΐας στο εφήβαιο. Σε πολλές μελέτες αναφέρθηκε, ότι η ηλικία της εμμηναρχής κατέβηκε από τα 17 έτη το 1840 στα 12 έτη το 2000 στην πλειονότητα των αναπτυγμένων χωρών. Η ηλικία εμμηναρχής φαίνεται, πως παρέμεινε σταθερή τις τελευταίες δεκαετίες (Lee, 2021).
Σύμφωνα με την «Τῶν περὶ τὰ ζῷα ἱστοριῶν» του Αριστοτέλους (VII, 1, 581a) «Φέρειν δὲ σπέρμα πρῶτον ἄρχεται τὸ ἄῤῥεν ὡς ἐπὶ τὸ πολὺ ἐν τοῖς ἔτεσι τοῖς δὶς ἑπτὰ τετελεσμένοις· ἅμα δὲ καὶ ἡ τρίχωσις τῆς ἥβης ἄρχεται…Περὶ τὸν αὐτὸν δὲ χρόνον καὶ τοῖς θήλεσιν ἥ τ᾿ ἔπαρσις γίνεται τῶν μαστῶν καὶ τὰ καταμήνια καλούμενα καταῤῥήγνυται· τοῦτο δ᾿ ἐστὶν αἷμα οἷον νεόσφακτον…Τὰ δὲ καταμήνια γίνεται ταῖς πλείσταις ἤδη τῶν μαστῶν ἐπὶ δύο δακτύλους ἠρμένων» («Η πλειονότητα των αρρένων ξεκινάνε να παράγουν σπέρμα στην ηλικία των 14 ετών. Συγχρόνως, παρατηρείται και η εμφάνιση τριχοφυΐας στο εφήβαιο…Την ίδια περίοδο στα θήλεα παρατηρείται η αύξηση του μεγέθους των μαστών και άρχεται η εμμηνορρυσία με το αίμα να παρουσιάζεται ερυθρού χρώματος…Στις περισσότερες περιπτώσεις η εμμηνορρυσία ξεκινάει όταν η έπαρση των μαστών φθάνει τα δύο δάκτυλα.») (AMUNDSEN & DIERS, 1969).
Στην Ελλάδα και συγκεκριμένα στην περιοχή των Αθηνών, η ηλικία εμμηναρχής το 2006 υπολογίσθηκε στα 12,29 έτη, το 1996 στα 12,27 έτη, ενώ η ηλικία εμμηναρχής των μητέρων εντοπίσθηκε στα 13,02 έτη (Papadimitriou και συνεργάτες, 2008).
Η έναρξη της εφηβείας εξαρτάται από τη σταδιακή ωρίμανση των περιοχών του εγκεφάλου, οι οποίες ρυθμίζουν την περίοδο (δηλαδή του υποθαλάμου και της υπόφυσης – βλ. εικόνα) δια της αλληλεπίδρασής τους με τις ωοθήκες. Πρόκειται για περιοχές, που αντιμετωπίζονται σε ό,τι αφορά τη λειτουργία του γεννητικού συστήματος ως μία «ενιαία λειτουργική μονάδα» με τον όνομα «άξονας υποθαλάμου – υπόφυσης – ωοθηκών» (Kota & Ejaz, 2023).
Τι ορίζουμε ως πρώιμη εμμηναρχή;
Ως πρώιμη εμμηναρχή ορίζουμε την έλευση της πρώτης εμμήνου ρύσεως πριν από τη συμπλήρωση των 12 ετών, ενώ κάποιοι ερευνητές θέτουν το όριο στα 10 ή τα 11 έτη (Lee, 2021).
Ποια προβλήματα σχετίζονται με την πρώιμη εμμηναρχή;
Ο κατάλογος με τα προβλήματα, που έχουν συσχετισθεί με την πρώιμη εμμηναρχή περιλαμβάνει αυξημένες πιθανότητες για (Lacroix και συνεργάτες, 2023; Lee, 2021):
• εκδήλωσης άγχους και κατάθλιψης
• εγκυμοσύνης σε νεαρή ηλικία, προσβολής από σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, αντιμετώπισης σεξουαλικής βίας
• υπερχολιστεριναιμία, η οποία με τη σειρά της έχει συνδεθεί με την εκδήλωση καρδιαγγειακής νόσου και αγγειακών εγκεφαλικών επεισοδίων
• μικρό τελικό ύψος του ατόμου
• εκδήλωση διαβήτη τύπου 2
• εκδήλωση καρκίνου του μαστού
Ποιοι παράγοντες σχετίζονται με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης πρώιμης εμμηναρχής;
Παράγοντες, που έχουν συνδεθεί με την εκδήλωση πρώιμης εμμηναρχής είναι (Lacroix και συνεργάτες, 2023) είναι:
• το αγχογόνο (στρεσογόνο) οικογενειακό περιβάλλον
• το υψηλό κοινωνικό και οικονομικό επίπεδο
• η παχυσαρκία
Η παχυσαρκία φαίνεται, πως είναι και ο βασικός παράγων, που συνδέεται με την εκδήλωση πρώιμης εμμηναρχής. Συγκεκριμένα, έχει υπολογιστεί, πως, όταν ο Δείκτης Μάζας Σώματος (BMI) αντιστοιχεί σε υπέρβαρο ή παχύσαρκο άτομο, τότε είναι κατά 1,7 φορές πιθανότερο το κορίτσι να δει την εμμηνορρυσία να έρχεται για πρώτη φορά σε μικρότερη ηλικία (Almuhlafi και συνεργάτες, 2018). Σε ανάλογα συμπεράσματα κατέληξαν και οι συντάκτες ελληνικής μελέτης του 2008 (Papadimitriou και συνεργάτες, 2008), αλλά και πιο πρόσφατη κορεάτικη σχετική μελέτη (Lee, 2021).
Ενδιαφέρον όμως παρουσιάζει και μελέτη του 2024 (Li και συνεργάτες, 2024), οι συντάκτες της οποίας θέλησαν να αξιολογήσουν την επιρροή τριών παραγόντων στην πιθανότητα εκδήλωσης πρώιμης εμμηναρχής: της παχυσαρκίας, του χρόνου μπροστά σε οθόνη και της φυσικής δραστηριότητας. Φαίνεται, πως τόσο ο υψηλός χρόνος μπροστά σε μία οθόνη, όσο και η μειωμένη φυσική δραστηριότητα από μόνοι τους είναι παράγοντες, που συσχετίζονται με ελαφρώς αυξημένη πιθανότητα εκδήλωσης πρώιμης εμμηναρχής. Η πιθανότητα αυτή αυξάνεται σε σημαντικά επίπεδα, όταν υφίσταται μόνον η παχυσαρκία. Η αύξησή των πιθανοτήτων έλευσης της εμμηνορρυσίας σε μικρή σχετικά ηλικία όμως αυξάνεται έτι περαιτέρω αν συνυπάρχουν δύο από τους τρεις παράγοντες, που μελετήθηκαν και φθάνει στο ανώτατο επίπεδό της, όταν συνυπάρχουν και οι τρεις παράγοντες.
Για λόγους πληρότητας, θα ήταν χρήσιμο να σημειωθεί, πως αίτια πρώιμης εμμηναρχής είναι και νεοπλασίες (όγκοι), που εκκρίνουν ορμόνες, αλλά και η ύπαρξη συγκεκριμένων γονιδίων (Kota & Ejaz, 2023). Οι καταστάσεις αυτές όμως δεν αποτελούν θέμα του παρόντος πονήματος.
Πόσο συχνή είναι τελικά η πρώιμη εμμηναρχή;
Στο ερώτημα αυτό θέλησαν να δώσουν απάντηση επιστήμονες, που συνέγραψαν μελέτη σε μεγάλο αμερικανικό επιστημονικό περιοδικό (Wang και συνεργάτες, 2024). Στα πλαίσια της μελέτης αυτής συλλέχθηκαν στοιχεία από το σχετικό ιστορικό 71.000 γυναικών μέσω ηλεκτρονικής εφαρμογής. Εκ της επεξεργασίας των συγκεκριμένων δεδομένων παρατηρήθηκε πως η μέση ηλικία εμμηναρχής από 12,5 ετών μεταξύ του 1950 και του 1969 μειώθηκε στα 11,9 έτη μεταξύ των ετών 2000 και 2005. Στις ίδιες περιόδους το ποσοστό των κοριτσιών, που είδαν πρώτη φορά έμμηνο ρύση πριν τη συμπλήρωση 11 ετών από το 8,6% ανήλθε στο 15,5%, ενώ το ποσοστό των κοριτσιών, που είδαν για πρώτη φορά περίοδο πριν τη συμπλήρωση των 9 ετών από το 0,6% έφθασε το 1,4%.
Πώς αντιμετωπίζεται η πρώιμη εμμηναρχή;
Η αντιμετώπιση της κατάστασης αυτής εξαρτάται από το αίτιό της, ενώ, ανάλογα και με την εκτίμηση του εξειδικευμένου ιατρού, ενίοτε χορηγούνται φάρμακα, που αναστέλλουν την εμμηναρχή με σκοπό το άτομο να αυξηθεί κατά το δυνατόν το τελικό ύψος του ατόμου (Lacroix και συνεργάτες, 2023).
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Σχετική βιβλιογραφία
Almuhlafi M, Jamilah KA, Almutairi AF, Salam M. Relationship between early menarche, obesity, and disordered eating behaviors: a school-based cross-sectional survey in Northern Saudi Arabia. Diabetes Metab Syndr Obes. 2018 Nov 15;11:743-751. doi: 10.2147/DMSO.S180697. PMID: 30532574; PMCID: PMC6244586.
AMUNDSEN, D. W., & DIERS, C. J. (1969). THE AGE OF MENARCHE IN CLASSICAL GREECE AND ROME. Human Biology, 41(1), 125–132. http://www.jstor.org/stable/41448952
Kota AS, Ejaz S. Precocious Puberty. [Updated 2023 Jul 4]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK544313/
Lacroix AE, Gondal H, Shumway KR, et al. Physiology, Menarche. [Updated 2023 Mar 11]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470216/
Lee HS. Why should we be concerned about early menarche? Clin Exp Pediatr. 2021 Jan;64(1):26-27. doi: 10.3345/cep.2020.00521. Epub 2020 Jul 13. PMID: 32683812; PMCID: PMC7806408.
Li, W., Feng, L., Song, P. et al. Joint association of overweight/obesity, high electronic screen time, and low physical activity time with early pubertal development in girls: a case–control study. Sci Rep 14, 10541 (2024). https://doi.org/10.1038/s41598-024-60345-7
Papadimitriou A, Fytanidis G, Douros K, Bakoula C, Nicolaidou P, Fretzayas A. Age at menarche in contemporary Greek girls: evidence for levelling-off of the secular trend. Acta Paediatr. 2008 Jun;97(6):812-5. doi: 10.1111/j.1651-2227.2008.00806.x. PMID: 18460111.
Wang Z, Asokan G, Onnela JP, Baird DD, Jukic AMZ, Wilcox AJ, Curry CL, Fischer-Colbrie T, Williams MA, Hauser R, Coull BA, Mahalingaiah S. Menarche and Time to Cycle Regularity Among Individuals Born Between 1950 and 2005 in the US. JAMA Netw Open. 2024 May 1;7(5):e2412854. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2024.12854. PMID: 38809557; PMCID: PMC11137638.
