Ολίγη από ιστορία…
Ο «επίσημος» όρος, με τον οποίο αναφερόμαστε στους πόνους περιόδου είναι «δυσμηνόρροια». Η δυσμηνόρροια επηρεάζει τη ζωή πάρα πολλών γυναικών αναπαραγωγικής ηλικίας.
Παραδοσιακά η δυσμηνόρροια αντιμετωπιζόταν ως ένα ελάσσονος σημασίας άλγος. Η εμφάνισή της μάλιστα αποδιδόταν σε συναισθηματικές διαταραχές, οι οποίες εθεωρείτο, πως ήταν «συνυφασμένες με τη γυναικεία ψυχοσύνθεση», ή με «έκλυτη» ζωή χαρακτηριζόμενη από σεξουαλική ελευθεριότητα.
Πλέον τα επιστημονικά στοιχεία, που διαθέτουμε και έχουν προκύψει από πληθώρα μελετών, μας έχουν κάνει να αναθεωρήσουμε τις απόψεις αυτές.
Ποια είναι τα είδη δυσμηνόρροιας;
Διακρίνουμε δύο κατηγορίες δυσμηνόρροιας:
• Την πρωτοπαθή
• Τη δευτεροπαθή
Τι είναι η πρωτοπαθής δυσμηνόρροια;
Πρωτοπαθής ονομάζεται η «κοινή» δυσμηνόρροια, η οποία δεν προκαλείται από συγκεκριμένη παθολογία.
Ο πόνος ξεκινάει συνήθως ξεκινάει 24 με 48 ώρες πριν ή με την έναρξη αυτής καθαυτής της εμμηνορρυσίας.
Το άλγος εντοπίζεται πιο συχνά στο υπογάστριο (χαμηλά στην κοιλιά), ενώ κάποιες γυναίκες αναφέρουν πόνο και στην οσφύ ή στους γλουτούς. Η διάρκεια του πόνου κυμαίνεται από 12 έως και 72 ώρες και ενδέχεται να συνοδεύεται από ναυτία, έμετο, καταβολή ή ακόμα και διάρροια.
Συχνά η ένταση του πόνου στην πρωτοπαθή δυσμηνόρροια παρουσιάζει μία κάμψη όσο η γυναίκα μεγαλώνει, ενώ μετά τον τοκετό τα συμπτώματα μπορεί να αμβλυνθούν σημαντικά ή ακόμα και να εξαφανισθούν.
Τι είναι η δευτεροπαθής δυσμηνόρροια;
Δευτεροπαθής ονομάζεται η δυσμηνόρροια, όταν η εμφάνισή της συνδέεται με κάποια υποκείμενη παθολογία, όπως είναι η ενδομητρίωση.
Πόσο συχνή είναι η πρωτοπαθής δυσμηνόρροια;
Η πρωτοπαθής δυσμηνόρροια παρουσιάζεται συνήθως σε νεαρές γυναίκες εντός τριών ετών από την εμμηναρχή (την έναρξη της περιόδου).
Το ποσοστό των γυναικών, που αναφέρουν δυσμηνόρροια κυμαίνεται ανάλογα με τη μελέτη μεταξύ του 16% και του 91%, ενώ το ποσοστό των γυναικών, που αναφέρουν ιδιαίτερα έντονη συμπτωματολογία να καταμετράται μεταξύ του 2% και του 29%. Η δυσμηνόρροια έχει δυσμενή επίπτωση τόσο στην ποιότητα ζωής των γυναικών, που υποφέρουν από αυτή, όσο και στην ικανότητά τους να ανταποκριθούν στις προκλήσεις της καθημερινότητας (Ju και συνεργάτες, 2014). Μάλιστα, κάποιες γυναίκες (3% έως 33%) αναφέρουν τόσο έντονο άλγος, που τις αναγκάζει να αναστείλουν τις σχετιζόμενες με την εργασία ή την εκπαίδευση δραστηριότητές τους για διάστημα διαρκείας μεταξύ της 1 και των 3 ημερών σε κάθε κύκλο (Bernardi και συνεργάτες, 2017).
Παράγοντες, η παρουσία των οποίων έχει συσχετισθεί με αυξημένες πιθανότητες εκδήλωσης δυσμηνόρροιας είναι (Pakpour και συνεργάτες, 2020):
• το νεαρό της ηλικίας
• η παχυσαρκία
• το χαμηλό κοινωνικό και οικονομικό υπόβαθρο
• το κάπνισμα
• το θετικό οικογενειακό ιστορικό για δυσμηνόρροια
• η υπερβολική κατανάλωση οινοπνευματωδών
Αντίθετα, φαίνεται, πως η λήψη αντισυλληπτικών δισκίων συνδέεται με μείωση της έντασης της δυσμηνόρροιας (Ju και συνεργάτες, 2014).
Πώς η εκδήλωση δυσμηνόρροιας σχετίζεται με τη ψυχική κατάσταση της γυναίκας;
Στην παλαιότερη τρίτη έκδοση του Διαγνωστικού και Στατιστικού Εγχειριδίου Πνευματικών Διαταραχών της Αμερικανικής Ένωσης Ψυχιάτρων (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders – DSM ΙΙΙ) (American Psychiatric Association, 2000) η δυσμηνόρροια συμπεριλαμβανόταν στα κριτήρια της διαταραχής σωματοποίησης των ψυχικών συμπτωμάτων. Εντούτοις, αν και στην τρέχουσα πέμπτη έκδοση του εν λόγω εγχειριδίου (DSM-5) (Battle, 2013) η δυσμηνόρροια δεν συμπεριλαμβάνεται στα κριτήρια της Διαταραχής Σωματικών Συμπτωμάτων (αυτά, που κοινώς αποκαλούμε ψυχοσωματικά συμπτώματα), στην τρέχουσα Δέκατη Αναθεώρηση της Διεθνούς Κατάταξης των Νοσημάτων (International Classification of Diseases,Tenth Revision /ICD-10) με τον κωδικό F45.8 στην κατηγορία «Άλλες σωματόμορφες διαταραχές» συμπεριλαμβάνεται η «ψυχογενής δυσμηνόρροια», δηλαδή η δυσμηνόρροια, που εκλύεται εξαιτίας ψυχικών παραγόντων.
Φαίνεται, πως γυναίκες, που παρουσιάζουν αλεξιθυμία (δεν πρόκειται για διαταραχή, αλλά με τον όρο αυτό περιγράφουμε την κατάσταση, που χαρακτηρίζει τους ανθρώπους, που βιώνουν δυσκολία στην κατανόηση και έκφραση των συναισθημάτων τους) και στερούνται ενός αρκούντος υποστηρικτικού περιβάλλοντος, παρουσιάζουν συχνότερα δυσμηνόρροια (Faramarzi & Salmalian, 2014).
Έχει παρατηρηθεί εξάλλου, πως η κατάθλιψη και το άγχος ήταν εντονότερα μεταξύ εφήβων, που αναφέρουν δυσμηνόρροια (Sahin και συνεργάτες, 2018). Εντονότερη είναι δε η δυσμηνόρροια και μεταξύ εργαζομένων γυναικών (Matsumura και συνεργάτες, 2023), αλλά και μεταξύ φοιτητριών (Adib-Rad και συνεργάτες, 2022), που αισθάνονται αυξημένη ψυχική πίεση.
Σε ενδιαφέρουσα μελέτη του 2020 (Pakpour και συνεργάτες, 2020), στα πλαίσια της οποίας πραγματοποιήθηκε ανασκόπηση της διεθνούς σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας, περιγράφεται και τεκμηριώνεται η θεωρία της αμφίδρομης σχέσης μεταξύ της κατάθλιψης, του άγχους και της ψυχικής πίεσης αφενός και της δυσμηνόρροιας αφετέρου. Επομένως, η βίωση των πόνων περιόδου κάθε μήνα είναι δυνατόν να προκαλέσουν κατάθλιψη, άγχος και ψυχική πίεση, ενώ είναι πιθανό να ισχύει και το αντίστροφο. Η εκδήλωση κατάθλιψης ενδέχεται να επηρεάζει την αντίληψη του πόνου, ενώ ταυτόχρονα να παρεμποδίζει την ικανοποιητική ανταπόκριση στη λήψη αναλγητικής θεραπείας. Είναι δε πιθανό, η κατάθλιψη, το άγχος και η ψυχική πίεση να μεταβάλλουν την εν γένει αντίληψη του ατόμου στον πόνο καθιστώντας το πιο «ευαίσθητο». Έτσι αντιλαμβάνεται τα όποια αλγεινά ερεθίσματα (ερεθίσματα, που προκαλούν πόνο) ως εντονότερα. Συνεπώς, στην περίπτωση της δυσμηνόρροιας, η γυναίκα εισέρχεται σε έναν «φαύλο κύκλο», στον οποίο η κατάθλιψη, το άγχος και η ψυχική πίεση αυξάνουν την ευαισθησία της στη δυσμηνόρροια και με τη σειρά της η «ενισχυμένη» δυσμηνόρροια συνδράμει στην επιδείνωση της κατάθλιψης, του άγχους και της ψυχικής πίεσης εν γένει.
Τέλος, οι συντάκτες μελέτης του 2018 (Zuckerman και συνεργάτες, 2018) παρατηρούν, πως η δυσμηνόρροια συχνά συνυπάρχει με το χρόνιο πυελικό άλγος και οι γυναίκες, που βιώνουν και τις δύο οδυνηρές καταστάσεις εκφράζουν ακόμα εντονότερα ψυχικά συμπτώματα εν σχέσει με γυναίκες, που παρουσιάζουν δυσμηνόρροια μόνον.
Πώς αντιμετωπίζεται η δυσμηνόρροια και η σχετική με αυτήν επιβαρυμένη ψυχική κατάσταση; Φυσικά, η χρήση αναλγητικών είναι μάλλον απαραίτητη στην αντιμετώπιση της έντονης δυσμηνόρροιας, αλλά ιδιαίτερα χρήσιμος και ο έλεγχος για τυχόν υποφώσκοντα παθολογικά αίτια αυτής, όπως είναι η ενδομητρίωση. Εντούτοις, ειδικά στις περιπτώσεις, που χαρακτηρίζονται από ιδιαίτερα έντονη συμπτωματολογία, ενίοτε η θεραπεία αυτή δεν είναι αρκετή. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί, πως η μουσική και η κατανάλωση μαύρης σοκολάτας δεν αποκλείεται να «αμβλύνουν» το άλγος (Aslı Karakuş &, Ebru, 2022). Σε κάθε περίπτωση η θεραπεία είναι πιο ολοκληρωμένη και μάλλον αποτελεσματικότερη, αν εκτός από την χορήγηση παυσιπόνων ληφθεί στα πλαίσια αυτής υπόψη και ο ψυχικός παράγων (Adib-Rad και συνεργάτες, 2022).
Είναι δυνατόν η δυσμηνόρροια να αντιμετωπισθεί αποτελεσματικά χωρίς τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής;
Η φαρμακευτική αγωγή πρώτης γραμμής, η οποία χορηγείται σε γυναίκες με πρωτοπαθή δυσμηνόρροια περιλαμβάνει παυσίπονα αντιφλεγμονώδη και σπασμολυτικά. Μάλιστα η θεραπεία αυτή καθίσταται αποτελεσματικότερη, αν η λήψη της ξεκινήσει μία ημέρα πριν από την αναμενόμενη έναρξη της εμμηνορρυσίας και της δυσμηνόρροιας.
Σε γυναίκες, των οποίων ο πόνος ανθίσταται στη θεραπεία με παυσίπονα, ενδέχεται να χορηγηθούν αντισυλληπτικά δισκία (Ju και συνεργάτες, 2014) ή δισκία προγεστερόνης.
Όμως, φαίνεται, πως η χορήγηση της «τυπικής» αναλγητικής αγωγής στα πλαίσια της αντιμετώπισης της δυσμηνόρροιας δεν έχει πάντα τα επιθυμητά αποτελέσματα, ιδιαίτερα μεταξύ των γυναικών με έντονο άγχος (Pakpour και συνεργάτες, 2020).
Η κλινική ύπνωση είναι μία μέθοδος, η οποία χρησιμοποιείται με επιτυχία στην αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου ενισχύοντας σημαντικά την αποτελεσματικότητα της όποιας φαρμακευτικής αγωγής, οπότε και χάρη στη μέθοδο αυτή βελτιώνεται σημαντικά η ποιότητα της ζωής του ατόμου. Η συγκεκριμένη μέθοδος έχει δοκιμαστεί και στην αντιμετώπιση της δυσμηνόρροιας. Τα αποτελέσματα είναι ιδιαίτερα ικανοποιητικά με τις υποβληθείσες στη θεραπεία αυτή να δηλώνουν αισθητή βελτίωση της συμπτωματολογίας με τον πόνο να αμβλύνεται σε σημαντικό βαθμό (Farshbaf και συνεργάτες, 2017). Η μείωση του άλγους της περιόδου με την κλινική ύπνωση περιγράφεται μάλιστα ως συγκρίσιμη με αυτή, που επιτυγχάνεται δια της χορήγησης μη στεροειδών αντιφλεγμονωδών (Shah και συνεργάτες, 2014; Shah και συνεργάτες, 2017; Rashidi και συνεργάτες, 2023). Επιπροσθέτως, χάρη στην κλινική ύπνωση επιτυγχάνεται, παράλληλα με τη μείωση του άλγους, και βελτίωση της ψυχικής κατάστασης της γυναίκας, η οποία ενίοτε κατά τις ημέρες της εμμήνου ρύσεως παρουσιάζεται διαταραγμένη (Wang & Wang, 2021; Cheng και συνεργάτες, 2022).
Χάρη στην κλινική ύπνωση είναι εξάλλου δυνατόν να αρθούν (να «εξαφανισθούν») και παράγοντες, οι οποίοι, όπως φαίνεται και από τη διεθνή βιβλιογραφία, αυξάνουν τις πιθανότητες εκδήλωσης δυσμηνόρροιας ή συνδέονται με αύξηση της έντασής της, όπως είναι το κάπνισμα και η παχυσαρκία. Με την κλινική ύπνωση είναι δυνατόν να επιτευχθεί διακοπή του καπνίσματος. Επίσης, χάρη στη συγκεκριμένη μέθοδο είναι δυνατόν να βοηθηθεί η ενδιαφερόμενη αφενός να αποφύγει την παρορμητική υπερφαγία, αφετέρου να διαμορφώσει έναν δομημένο τρόπο διατροφής, προκειμένου να επιτευχθεί η επιθυμητή απώλεια βάρους.
Τι είναι η κλινική ύπνωση;
Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).
Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).
Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).
Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).
Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.
Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;
Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.
Κλείστε ΕΔΩ το ραντεβού σας, για να αντιμετωπίσουμε το πρόβλημα, που σας απασχολεί!
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Adib-Rad H, Kheirkhah F, Faramarzi M, Omidvar S, Basirat Z, Haji Ahmadi M. Primary Dysmenorrhea Associated with Psychological Distress in Medical Sciences Students in The North of Iran: A Cross-Sectional Study. Int J Fertil Steril. 2022 Aug 21;16(3):224-229. doi: 10.22074/ijfs.2022.542056.1216. PMID: 36029061; PMCID: PMC9396007.
Battle DE. Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM). Codas. 2013;25(2):191-2. doi: 10.1590/s2317-17822013000200017. PMID: 24413388.
Bernardi M, Lazzeri L, Perelli F, Reis FM, Petraglia F. Dysmenorrhea and related disorders. F1000Res. 2017 Sep 5;6:1645. doi: 10.12688/f1000research.11682.1. PMID: 28944048; PMCID: PMC5585876.
Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/
CHENG Zuheng, WANG Yiran, WANG Enjie, XIAO Yufang, DONG Mingming. Analysis of hypnotherapy on improving the symptoms of primary dysmenorrhea in female college students[J]. CHINESE JOURNAL OF SCHOOL HEALTH, 2022, 43(11): 1707-1712. doi: 10.16835/j.cnki.1000-9817.2022.11.026]
Farshbaf Manei Sefat, F., Abolghasemi, A., Barahmand, U., & Hajloo, N. (2017). Comparing the effectiveness of cognitive behavioral therapy and hypnosis therapy pain self-efficacy and pain severity in girls with primary dysmenorrhea. Armaghane danesh, 22(1), 87-103.
Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.
Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A Handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).
Ju H, Jones M, Mishra G. The prevalence and risk factors of dysmenorrhea. Epidemiol Rev. 2014;36:104-13. doi: 10.1093/epirev/mxt009. Epub 2013 Nov 26. PMID: 24284871.
Matsumura K, Tsuno K, Okamoto M, Takahashi A, Kurokawa A, Watanabe Y, Yoshida H. The Association between the Severity of Dysmenorrhea and Psychological Distress of Women Working in Central Tokyo—A Preliminary Study. International Journal of Environmental Research and Public Health. 2023; 20(21):7021. https://doi.org/10.3390/ijerph20217021
Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.
Pakpour AH, Kazemi F, Alimoradi Z, Griffiths MD. Depression, anxiety, stress, and dysmenorrhea: a protocol for a systematic review. Syst Rev. 2020 Mar 26;9(1):65. doi: 10.1186/s13643-020-01319-4. PMID: 32216827; PMCID: PMC7098110.
Rashidi Fakari, F., Atarodi Kashani, Z., Alizadeh, S., Talebi, A., Pakzad, R., & Abdi, F. (2023). Effect of Hypnosis in Adolescents: A Narrative Review. Journal of Pediatrics Review, 11(1), 25-36.
Sahin N, Kasap B, Kirli U, Yeniceri N, Topal Y. Assessment of anxiety-depression levels and perceptions of quality of life in adolescents with dysmenorrhea. Reprod Health. 2018 Jan 26;15(1):13. doi: 10.1186/s12978-018-0453-3. PMID: 29373981; PMCID: PMC5787268.
Shah M, Monga A, Patel S, Shah M, Bakshi H. The effect of hypnosis on dysmenorrhea. Int J Clin Exp Hypn. 2014;62(2):164-78. doi: 10.1080/00207144.2014.869128. PMID: 24568323.
Shah, Maitri; Monga, Anuradha; Patel, Sangita V.1; Shah, Malay1; Bakshi, Harsh2. Pain relief in dysmenorrhea: Exploring hypnosis as an alternative therapy. CHRISMED Journal of Health and Research 3(3):p 197-202, Jul–Sep 2016. | DOI: 10.4103/2348-3334.183741
Wang, Y., & Wang, T. (2021). Intervention study on hypnotherapy of primary dysmenorrhea in female college students. Psychosom Med Res, 3(4), 189.
Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.
