Τι είναι οι ανωορρηκτικοί κύκλοι;
Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.
Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του. Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.
Ανωορρηκτικός ονομάζεται ο κύκλος, κατά τη διάρκεια του οποίου δεν επιτυγχάνεται ωορρηξία.
Ποιες παθολογικές καταστάσεις συνδέονται με την εκδήλωση ανωορρηκτικών κύκλων;
Ο κατάλογος με τις συγκεκριμένες παθολογίες περιλαμβάνει:
• το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
• την υπερισνουλιναιμία και την αντίσταση στην ινσουλίνη
• την πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια
• Διαταραχές στη λειτουργιά των επινεφριδίων
• Διαταραχές στη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα
• την Υπερπρολακτιναιμία
• Διαταραχές στη λειτουργία του υποθαλάμου και της υπόφυσης
Λίγα λόγια για το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών
Προκειμένου να τεθεί η διάγνωση της συγκεκριμένης κλινικής οντότητας, χρειάζεται να ισχύουν οι 2 από τις 3 παρακάτω προϋποθέσεις:
• Κλινική εικόνα και βιοχημικοί δείκτες χαρακτηριστικοί υπερανδρογονισμού
• Ανωορρηκτικοί κύκλοι
• Εικόνα πολυκυστικών ωοθηκών στο υπερηχογράφημα
Τα ανδρογόνα ενίοτε καλούνται και «ανδρικές ορμόνες», ενώ τα οιστρογόνα και τα προγεσταγόνα «γυναικείες ορμόνες». Πράγματι τα ανδρογόνα (γνωστότερο εκ των οποίων είναι η τεστοστερόνη) παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τον οργανισμό του άνδρα, ως επί το πλείστον στους όρχεις. Αντίθετα, και τα οιστρογόνα και τα προγεσταγόνα παράγονται σε μεγαλύτερες ποσότητες από τον οργανισμό της γυναίκας.
Εντούτοις, τόσο ο οργανισμός του άνδρα παράγει σε μικρότερες, αλλά μετρήσιμες ποσότητες «γυναικείες ορμόνες», όσο αντιστοίχως και ο οργανισμός της γυναίκας ανδρικές. Η ισορροπία μεταξύ «ανδρικών» και «γυναικείων» ορμονών είναι απαραίτητη για τη σωστή λειτουργία του γεννητικού συστήματος και οργανισμού στο σύνολό του.
Μιλάμε για υπερανδρογονισμό, όταν η παραγωγή ανδρογόνων είναι υψηλότερη του φυσιολογικού. Η συγκεκριμένη εικόνα αντικατοπτρίζεται στα αυξημένα επίπεδα ανδρογόνων στο αίμα της γυναίκας, όπως αυτά μετρώνται με αιματολογικές εξετάσεις.
Συμπτώματα εξάλλου, υπερανδρογονισμού είναι η υπερβολική τριχοφυΐα, που ομοιάζει με ανδρική τριχοφυΐα (στο πρόσωπο, στην κοιλιά και στα χέρια) το λιπαρό δέρμα και η ακμή.
Με απλό υπερηχογραφικό έλεγχο μπορούμε να διαπιστώσουμε, αν πληρείται και το κριτήριο των ωοθηκών πολυκυστικής μορφολογίας, ώστε να αποφανθούμε, αν η γυναίκα πάσχει από πολυκυστικές ωοθήκες. Συγκεκριμένα οι ωοθήκες της πάσχουσας έχουν μέγεθος 2 έως και 5 φορές μεγαλύτερο του κανονικού και παρουσιάζουν πολλαπλά μικρά κυστίδια με διάμετρο μικρότερη του ενός εκατοστού (βλ. Φωτογραφία).
Λίγα λόγια για την υπερισνουλιναιμία και την αντίσταση στην ινσουλίνη
Το πάγκρεας είναι ένα όργανο, το οποίο εντοπίζεται πίσω από το στομάχι. Το όργανο αυτό παράγει την ορμόνη ινσουλίνη, που είναι και «υπεύθυνη» για τον τρόπο, που το σώμα μας χρησιμοποιεί τα σάκχαρα (αυτό ονομάζεται «μεταβολισμός των σακχάρων), προκειμένου να εξασφαλίσει την απαραίτητη για τις λειτουργίες του ενέργεια.
Αν η παραγωγή ινσουλίνης από το πάγκρεας μειωθεί ή αν το σώμα μας – για κάποιο λόγο – πάψει να «αντιδρά» στην ινσουλίνη (οπότε και αυτή τρόπον τινά καθίσταται «ανενεργή»), τότε διαταράσσεται ο μεταβολισμός των σακχάρων και τα επίπεδά τους στο αίμα καταγράφονται υψηλά.
Όταν το σώμα μας δεν αντιδρά με φυσιολογικό τρόπο στην ινσουλίνη. Το φαινόμενο αυτό αναφέρεται και ως «αντίσταση στην ινσουλίνη» και συχνά συνδυάζεται με «υπερέκκριση» ινσουλίνης από το πάγκρεας και υπερισνουλιναιμία (υψηλά επίπεδα ινσουλίνης στο αίμα).
Η κατάσταση αυτή συχνά συνδέεται και με το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών και την παχυσαρκία, αλλά είναι δυνατόν να εκδηλωθεί και ανεξάρτητα από τις δύο αυτές κλινικές οντότητες.
Φαίνεται, πως η αντίσταση στην ινσουλίνη και η επακόλουθη υπερισνουλιναιμία, ως αποτέλεσμα έχουν την αύξηση της παραγωγής ανδρογόνων, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση της ωορρηξίας.
Λίγα λόγια για την πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια
Με τον όρο ωοθηκική ανεπάρκεια αναφερόμαστε στην αδυναμία των ωοθηκών μίας γυναίκας να παράγουν ώριμα και έτοιμα προς γονιμοποίηση ωάρια αφενός, αλλά και τις ορμόνες, που ρυθμίζουν τον κύκλο αφετέρου.
Η ωοθηκική ανεπάρκεια φυσιολογικά συμβαίνει κάποια στιγμή στην ζωή της γυναίκας και είναι το βιολογικό υπόβαθρο της εμφάνισης της εμμηνόπαυσης.
Ο όρος «πρώιμος» σημαίνει κατ’ ουσίαν «πριν της ώρας του». Επομένως, η πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια, συνεπάγεται και πρώιμη εμμηνόπαυση. Για το λόγον αυτό οι δύο αυτοί όροι συχνά χρησιμοποιούνται ως συνώνυμοι.
Λέμε, πως μία γυναίκα έχει μπει στην εμμηνόπαυση, όταν δεν έχει δει περίοδο για 12 συναπτούς μήνες.
Κατά μέσο όρο η εμμηνόπαυση επέρχεται στην ηλικία των 51 ετών. Το ηλικιακό φάσμα, εντός του οποίου είναι πιο πιθανό μία γυναίκα να εισέλθει στην εμμηνόπαυση, εκτείνεται από τα 48 μέχρι τα 55 έτη.
Η εμμηνόπαυση ορίζεται ως πρώιμη, όταν αυτή επέλθει πριν από τη συμπλήρωση των 40 ετών.
Το ποσοστό των γυναικών ηλικίας 15 με 29 ετών, που θα αντιμετωπίσουν πρώιμη ωοθηκική ανεπάρκεια υπολογίζεται στο 0,1% περίπου. Σε ό,τι αφορά το ηλικιακό φάσμα από 30 μέχρι 39 ετών το ποσοστό αυτό ανέρχεται στο 1%.
Λίγα λόγια για τα επινεφρίδια
Επινεφρίδια ονομάζονται δύο μικροί αδένες, οι οποίοι εντοπίζονται στην κορυφή εκάστου νεφρού (βλ. εικόνα).
Τα επινεφρίδια αποτελούν την έδρα παραγωγής πλήθος ορμονών, όπως είναι η κορτιζόλη, η αδρεναλίνη, αλλά και ανδρογόνα. Διαταραχές στη λειτουργία των αδένων αυτών έχουν συνδεθεί με την εκδήλωση ανωορρηκτικών κύκλων.
Λίγα λόγια για τη λειτουργία του θυρεοειδούς αδένα
Ο θυρεοειδής αδένας είναι ένας μικρός αδένας, που εντοπίζεται στην πρόσθια επιφάνεια του λαιμού και έχει σχήμα πεταλούδας. Αποτελείται από δύο λοβούς (τα «φτερά της πεταλούδας»), οι οποίοι συνδέονται μεταξύ τους με το λεγόμενο ισθμό (βλ. εικόνα).
Ο θυρεοειδής αδένας παράγει τις ορμόνες θυροξίνη ή τετραϊωδοθυρονίνη (Τ4), τριιωδοθυρονίνη (Τ3) και την καλσιτονίνη. Οι Τ3 και Τ4 αυξάνουν με τη δράση αυτό, που ονομάζεται «βασικός μεταβολισμός», δηλαδή – θα μπορούσε να πει κανείς – αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας από το σώμα μας.
Οι ορμόνες Τ3 και Τ4 εκκρίνονται από το θυρεοειδή αδένα, όταν ο αδένας αυτός λάβει το ορμονικό ερέθισμα από την ορμόνη TSH. Η ορμόνη αυτή εκκρίνεται από μία περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υπόφυση. Η έκκριση της TSH με τη σειρά της προάγεται από την έκκριση της ορμόνης TRH από μία άλλη περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υποθάλαμος.
Επομένως, ο «άξονας υποθάλαμος – υπόφυση – θυρεοειδής» θα μπορούσε να θεωρηθεί μία ενιαία λειτουργική μονάδα (βλ. εικόνα).
Οποιαδήποτε διαταραχή στη λειτουργία του άξονα αυτού θα οδηγούσε σε αύξηση (υπερθυρεοειδισμός) ή μείωση (υποθυρεοειδισμός) της παραγωγής των θυρεοειδικών ορμονών. Αμφότερες αυτές οι καταστάσεις έχουν συνδεθεί με την εκδήλωση ανωορρηκτικών κύκλων.
Λίγα λόγια για την Υπερπρολακτιναιμία
Η Προλακτίνη είναι ορμόνη, η οποία παράγεται από μία περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται Υπόφυση. Η ορμόνη αυτή έχει εξέχουσα θέση στο μηχανισμό παραγωγής γάλακτος κατά το θηλασμό.
Υπερβολική έκκριση της ορμόνης αυτής από την υπόφυση αντικατοπτρίζεται στα υψηλά επίπεδά της, όπως αυτά μετρούνται στο αίμα και συνδέεται με την αναστολή της ωορρηξίας.
Συχνά η υπερέκκριση προλακτίνης συνδέεται με την παρουσία στην υπόφυση καλοήθους όγκου, που ονομάζεται προλακτίνωμα.
Λίγα λόγια για τις διαταραχές στη λειτουργία του υποθαλάμου και της υπόφυσης
Εδώ χρήσιμο θα ήταν να αναφέρουμε, πως ο εμμηνορρυσιακός κύκλος ρυθμίζεται από ορμόνες, οι οποίες εκκρίνονται από εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου: τον υποθάλαμο και την υπόφυση (βλ. εικόνα).
Οι ορμόνες αυτές επιδρούν επί των ωοθηκών, οι οποίες με τη σειρά τους παράγουν οιστρογόνα και προγεστερόνη, ενώ παράλληλα προωθείται και η ωρίμανση ενός (συνήθως) ωαρίου και η ωοθυλακιορρηξία. Τα όργανα αυτά αντιμετωπίζονται ως ενιαία ομάδα, που ρυθμίζει τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας και ονομάζεται «άξονας υποθαλάμου – υπόφυσης – ωοθηκών».
Τραυματισμός του υποθαλάμου ή της υπόφυσης, παρουσία στην περιοχή αυτή νεοπλασμάτων ή ακτινοβόληση της περιοχής στα πλαίσια ακτινοθεραπείας, ως αποτέλεσμα συχνά έχει την εκδήλωση ανωορρηκτικών κύκλων.
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Πληροφορίες για το παρόν πόνημα αντλήθηκαν στις 6/10/2023 από το άρθρο, που βρίσκεται ΕΔΩ!
