Τι είναι στένωση τραχήλου;
Ο τράχηλος είναι ένας λεπτός σωλήνας, ο οποίος έχει παχιά τοιχώματα αποτελούμενα κατά κύριο λόγον από μυ.
Ο τράχηλος, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα συνδέει τον κόλπο με την ενδομητρική κοιλότητα, δηλαδή την κοιλότητα μέσα στην οποία μεγαλώνει προστατευμένο το μωρό κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης.
Με τον όρο στένωση τραχήλου αναφερόμαστε στην κλινική αυτήν οντότητα, η οποία χαρακτηρίζεται από σημαντικό περιορισμό της διαμέτρου ή πλήρη απόφραξη του τραχηλικού αυλού (του εσωτερικού του τραχήλου δηλαδή).
Δεν είναι εύκολο να εκτιμηθεί η συχνότητα της στένωσης τραχήλου στο γενικό πληθυσμό. Εντούτοις, σε μελέτη του 2016, στα πλαίσια της οποίας ελήφθησαν υπόψη στοιχεία από το ιστορικό 31.052 γυναικών, που υπεβλήθησαν σε υστεροσκόπηση μεταξύ των ετών 1996 και 2014, στένωση διαπιστώθηκε σε 10.156 εξ αυτών, ήτοι σε ποσοστό 32,7%.
Πώς η στένωση τραχήλου παρεμποδίζει τη γονιμοποίηση του ωαρίου;
Ας θυμηθούμε πώς γίνεται η γονιμοποίηση:
Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.
Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του. Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.
Αμέσως μετά τον ανδρικό οργασμό, το σπέρμα «εκτοξεύεται» από το στόμιο της ουρήθρας με ταχύτητα περίπου 15 χιλιομέτρων την ώρα. Για να δώσουμε μία τάξη μεγέθους, η μέση ταχύτητα ενός ανθρώπου, που περπατά, είναι μόλις 5 χιλιόμετρα την ώρα. Επομένως η ταχύτητα του σπέρματος είναι εξαιρετικά υψηλή για το μικρό χώρο του κόλπου.
Έτσι, αμέσως μετά την εκσπερμάτωση ποσότητα σπέρματος φθάνει κατευθείαν στον τράχηλο. Άλλωστε σε πολλές περιπτώσεις η κεφαλή του πέους ακουμπάει σε αυτόν καθαυτόν τράχηλο κατά την ερωτική πράξη.
Συνεπώς, «εν ριπή οφθαλμού» πολλά σπερματοζωάρια εντοπίζονται πάνω στον τράχηλο, ενώ αριθμός εξ’ αυτών διεισδύουν πρακτικά εντός δευτερολέπτων μέσα στον τραχηλικό αυλό και ξεκινάνε την πορεία τους προς την ενδομητρική κοιλότητα και τις σάλπιγγες, προκειμένου να «συναντήσουν» το προς γονιμοποίηση ωάριο.
Στη συνέχεια τα σπερματοζωάρια εισέρχονται στην ενδομητρική κοιλότητα και συνεχίζουν τo «ταξίδι» τους προς τις σάλπιγγες και το ωάριο. Στις σάλπιγγες πολλά σπερματοζωάρια θα εισέλθουν, αλλά μόνον ένα τελικά θα «ενωθεί» με το ωάριο γονιμοποιώντας το…
Από την παραπάνω περιγραφή καθίσταται αρκετά ξεκάθαρο, πως αν υφίσταται στένωση στον τραχηλικό αυλό, τότε η διέλευση των σπερματοζωαρίων καθίσταται δύσκολή ή ακόμα και αδύνατη. Έτσι μειώνονται σαφώς οι πιθανότητες γονιμοποίησης του ωαρίου.
Η στένωση τραχήλου αποτελεί εμπόδιο και για την εφαρμογή μεθόδων υποβοηθουμένης αναπαραγωγής.
Η απλούστερη μέθοδος υποβοηθουμένης αναπαραγωγής είναι η σπερματέγχυση. Στα πλαίσια εφαρμογής της μεθόδου αυτής, δια μέσου του τραχήλου της μήτρας εισάγεται στην ενδομητρική κοιλότητα ένας εύκαμπτος καθετήρας.
Στο ελεύθερο άκρο του καθετήρα αυτού συνδέεται μία απλή σύριγγα, η οποία περιέχει από 0,3 έως 0,5 ml επεξεργασμένου σπέρματος (βλ. Εικόνα). Το επεξεργασμένο σπέρμα στη συνέχεια εγχέεται εντός της ενδομητρικής κοιλότητας και τα σπερματοζωάρια, που περιέχονται εντός αυτού αφήνονται να συνεχίσουν το ταξίδι τους προς τις σάλπιγγες.
Το «βαρύ μας πυροβολικό» σε ό,τι αφορά τις μεθόδους υποβοηθουμένης αναπαραγωγής είναι φυσικά η εξωσωματική γονιμοποίηση. Η μέθοδος αυτή περιλαμβάνει 5 στάδια:
1. τη διέγερση των ωοθηκών (χορηγούνται ορμονικά σκευάσματα, δια της δράσης των οποίων διεγείρονται οι ωοθήκες και παράγουν περισσότερα ώριμα ωάρια)
2. την ωοληψία (πρόκειται για μία επέμβαση, δια της οποίας συλλέγονται τα ώριμα ωάρια από τις ωοθήκες)
3. τη γονιμοποίηση των ωαρίων με σπερματοζωάρια σε συνθήκες εργαστηρίου
4. την καλλιέργεια των εμβρύων (τα προκύψαντα έμβρυα αναπτύσσονται σε συνθήκες εργαστηρίου για 5 ημέρες και στη συνέχεια είτε αποθηκεύονται (καταψύχονται), είτε μεταφέρονται στη μήτρα)
5. την εμβρυομεταφορά (πρόκειται για τη διαδικασία εισαγωγής των εμβρύων στη μήτρα δια μέσου λεπτού καθετήρα, ο οποίος εισάγεται δια του τραχήλου στην ενδομητρική κοιλότητα)
Από την παραπάνω περιγραφή καθίσταται ευκόλως κατανοητό, πως παρουσία στένωσης τραχήλου η εισαγωγή τόσο του λεπτού καθετήρα της σπερματέγχυσης ή του καθετήρα, δια του οποίου επιτυγχάνεται η εμβρυομεταφορά, καθίστανται εξαιρετικά δυσχερής ή ακόμα και αδύνατη.
Πώς αντιμετωπίζεται η στένωση τραχήλου στα πλαίσια της υπογονιμότητας;
Στα πλαίσια της αντιμετώπισης της υπογονιμότητας ένεκα στένωσης τραχήλου είναι απαραίτητο η στένωση να αναστραφεί και ο αυλός του τραχήλου να καταστεί διαβατός (δηλαδή «ανοικτός»).
Θα ξεκινήσουμε από μία μελέτη του 2020. Στα πλαίσια της μελέτης αυτής οι επιστήμονες διαπίστωσαν, πως οι πιθανότητες γυναίκες με στένωση τραχήλου να συλλάβουν βελτιώνονταν σημαντικά μετά από διαστολή του τραχήλου. Συγκεκριμένα, οι γυναίκες ετίθεντο στη λεγομένη γυναικολογική θέση (δηλαδή τη θέση στην οποία λαμβάνεται το test Παπανικολάου) (βλ. εικόνα), ο ιατρός εισήγαγε τον κολποδιαστολέα στον κόλπο και έβρισκε τον τράχηλο της μήτρας (ό,τι γίνεται και στο test Παπανικολάου).
Στο σημείο αυτό ξεκινάει η λεγόμενη «διαστολή» του τραχήλου, δηλαδή ο ιατρός «ανοίγει» τον τράχηλο. Η διαστολή επιτυγχάνεται δια της εισαγωγής εντός του αυλού του τραχήλου μέσω του έξω τραχηλικού στομίου των λεγομένων κηρίων Hegar. Πρόκειται για μεταλλικούς κυλίνδρους με διαφορετική διάμετρο, όπως αυτοί που φαίνονται στην παρακάτω εικόνα. Ο ιατρός εισάγει αρχικά εντός του αυλού του τραχήλου το κηρίο με τη μικρότερη διάμετρο. Ακολουθεί η εισαγωγή κηρίων με προοδευτικά μεγαλύτερη διάμετρο, έως ότου ο ιατρός κρίνει, πως η διαστολή του τραχήλου είναι επαρκής.
Οι συντάκτες της συγκεκριμένης μελέτης διαπίστωσαν πως 70,45% των συμμετεχουσών κατάφεραν να συλλάβουν με φυσιολογικό τρόπο εντός 12 μηνών από τη διαστολή. Το ποσοστό αυτό ήταν σαφώς υψηλότερο εν συγκρίσει με το αντίστοιχο των γυναικών, που αρνήθηκαν να υποβληθούν σε διαστολή, το οποίο ανήρχετο στο μόλις 18,5%. Εξάλλου και το διάστημα έως τη σύλληψη ήταν σαφώς χαμηλότερο μεταξύ των γυναικών, που είχαν προηγουμένως υποβληθεί σε διαστολή του τραχήλου.
Εξάλλου και οι συντάκτες μελέτης του 2018, στα πλαίσια της οποίας έγινε ανασκόπηση της σχετικής διεθνούς επιστημονικής βιβλιογραφίας, κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως αν υφίσταται στένωση τραχήλου και η γυναίκα πρόκειται να υποβληθεί σε εξωσωματική γονιμοποίηση, δια της διαστολής του τραχήλου τουλάχιστον 3 εβδομάδες πριν την εμβρυομεταφορά επιτυγχάνονται σαφώς υψηλότερα ποσοστά εγκυμοσύνης.
Άλλοι επιστήμονες πάλι προκρίνουν την υστεροσκόπηση ως την αποτελεσματικότερη μέθοδο για την αντιμετώπιση της στένωσης του τραχήλου. Σε αυτό το συμπέρασμα κατέληξαν οι συγγραφείς μελέτης του 2023, στα πλαίσια της οποίας έγινε ανασκόπηση της διεθνούς βιβλιογραφίας.
Αξίζει επίσης να αναφερθεί στο σημείο αυτό και μελέτη του 2013. Στη μελέτη αυτή συμμετείχαν γυναίκες, οι οποίες είχαν αποτυχημένες προσπάθειες είτε εξωσωματικής γονιμοποίησης, είτε σπερματέγχυσης εξαιτίας στένωσης του τραχήλου. Στα πλαίσια της συγκεκριμένης έρευνας οι συμμετέχουσες υπεβλήθησαν σε υστεροσκόπηση εν όψει νέων προσπαθειών επίτευξης κύησης δια μεθόδων υποβοηθουμένης αναπαραγωγής. Χάρη στη διαστολή του τραχήλου, που επετεύχθη χάρη στην υστεροσκόπηση, τα ποσοστά επιτυχίας των προσπαθειών αυξήθηκαν σημαντικά.
Τέλος, όπως διαπιστώνουν και οι συντάκτες μίας μελέτης του 1998, αλλά και άλλης μελέτης του 2018, συχνά η στένωση του τραχήλου συνυπάρχει με λανθάνουσα ενδομητρίωση, ιδιαίτερα, αν η γυναίκα αναφέρει και χρόνιο πυελικό άλγος. Η ενδομητρίωση είναι μία κλινική οντότητα, η παρουσία της οποίας συχνά συνδέεται με την εκδήλωση υπογονιμότητας.
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bettocchi S, Bramante S, Bifulco G, Spinelli M, Ceci O, Fascilla FD, Di Spiezio Sardo A. Challenging the cervix: strategies to overcome the anatomic impediments to hysteroscopy: analysis of 31,052 office hysteroscopies. Fertil Steril. 2016 May;105(5):e16-e17. doi: 10.1016/j.fertnstert.2016.01.030. Epub 2016 Feb 9. PMID: 26873675.
Izhar R, Husain S, Tahir MA, Husain S. Cervical stenosis and pregnancy rate after ultrasound guided cervical dilation in women undergoing saline infusion sonography. J Ultrason. 2020;20(81):e116-e121. doi: 10.15557/JoU.2020.0019. Epub 2020 Jun 15. PMID: 32609975; PMCID: PMC7409545.
Arora P, Mishra V. Difficult Embryo Transfer: A Systematic Review. J Hum Reprod Sci. 2018 Jul-Sep;11(3):229-235. doi: 10.4103/jhrs.JHRS_59_18. PMID: 30568351; PMCID: PMC6262663.
Vitale SG, De Angelis MC, Della Corte L, Saponara S, Carugno J, Laganà AS, Török P, Tinelli R, Pérez-Medina T, Ertas S, Urman B, Angioni S. Uterine cervical stenosis: from classification to advances in management. Overcoming the obstacles to access the uterine cavity. Arch Gynecol Obstet. 2023 Jul 10. doi: 10.1007/s00404-023-07126-1. Epub ahead of print. PMID: 37428263.
Lin YH, Hwang JL, Huang LW, Seow KM, Chen HJ, Tzeng CR. Efficacy of hysteroscopic cervical resection for cervical stenosis. J Minim Invasive Gynecol. 2013 Nov-Dec;20(6):836-41. doi: 10.1016/j.jmig.2013.04.026. PMID: 24183274.
Barbieri RL. Stenosis of the external cervical os: an association with endometriosis in women with chronic pelvic pain. Fertil Steril. 1998 Sep;70(3):571-3. doi: 10.1016/s0015-0282(98)00189-7. PMID: 9757894.
Farideh Moramazi, Mahbobeh Roohipoor, Mahin Najafian, Association between internal cervical os stenosis and other female infertility risk factors, Middle East Fertility Society Journal, Volume 23, Issue 4, 2018, Pages 297-299,ISSN 1110-5690,https://doi.org/10.1016/j.mefs.2018.02.002.
