Λίγα λόγια για τις ωοθήκες…
Οι ωοθήκες είναι δύο υπόλευκα («λευκωπά») όργανα με σχήμα αμυγδάλου, των οποίων η επιφάνεια παρουσιάζεται ανομοιόμορφη, καθότι φέρουν συνήθως μικρά εξογκώματα.
Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας οι ωοθήκες έχουν μήκος 3 έως 5 εκατοστά περίπου, αλλά μετά την εμμηνόπαυση «συρρικνώνονται» και εμφανίζονται ατροφικές.
Οι ωοθήκες εντοπίζονται εκατέρωθεν της μήτρας πλησίον των κοιλιακών σαλπιγγικών στομίων, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Τα όργανα αυτά είναι οι γεννητικοί αδένες του θήλεος.
Ο όρος «γεννητικοί» υποδηλώνει, πως οι ωοθήκες είναι τα όργανα, που εμπλέκονται στην αναπαραγωγική λειτουργία, ενώ ο όρος «αδένες» φανερώνει την λειτουργία των ωοθηκών ως οργάνων, που παράγουν ορμόνες.
Η λειτουργία τους είναι διττή:
• αποτελούν την έδρα αποθήκευσης και ωρίμανσης των ωαρίων, δηλαδή των κυττάρων, που ενωνόμενα με ζωντανά σπερματοζωάρια γονιμοποιούνται και προκύπτει αρχόμενη κύηση
• αποτελούν έδρα παραγωγής ορμονών, οι οποίες ρυθμίζουν τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας
Τι ονομάζουμε κύστεις των ωοθηκών;
Οι κύστεις των ωοθηκών είναι μορφώματα έχοντα τη μορφή κλειστού ασκού («σάκου»), τα οποία είναι πλήρη (γεμάτα) υγρού.
Όλες οι κύστεις ωοθηκών αντιμετωπίζονται με τον ίδιο τρόπο;
Βασικό κριτήριο στην αντιμετώπιση των κύστεων των ωοθηκών είναι το αν η γυναίκα έχει εισέλθει ή όχι στην εμμηνόπαυση.
Πριν την εμμηνόπαυση η εμφάνιση κύστεων των ωοθηκών δεν είναι καθόλου σπάνιο φαινόμενο, ενώ ένα μεγάλο ποσοστό αυτών εξαφανίζεται αυτόματα. Έτσι αν κατά το γυναικολογικό έλεγχο (συνηθέστερα μέσω του γυναικολογικού υπερηχογραφήματος) εντοπισθεί ωοθηκικό κυστικό μόρφωμα, συχνά ο ιατρός συνιστά υπερηχογραφική επανεκτίμησή του μετά από έναν ή δύο κύκλους. Ενίοτε θα ζητηθούν και αιματολογικές εξετάσεις, προκειμένου να μετρηθούν τα επίπεδα συγκεκριμένων καρκινικών δεικτών.
Στα πλαίσια της αύξησης των πιθανοτήτων εξαφάνισης των συγκεκριμένων μορφωμάτων πολλές φορές χορηγούνται σε γυναίκες, που δεν έχουν ακόμα μπει στην εμμηνόπαυση και αντισυλληπτικά δισκία.
Μετά την εμμηνόπαυση όμως η εμφάνιση κύστεων δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένη, ενώ αυτές σε μεγάλο ποσοστό των περιπτώσεων παραμένουν επί μακρόν. Συνεπώς, η μέτρηση των επιπέδων των καρκινικών δεικτών θεωρείται τότε λίγο ως πολύ δεδομένη, ενώ δεν αποκλείεται να ζητηθεί και περαιτέρω εκτίμηση των μορφωμάτων δια μαγνητικής τομογραφίας κάτω κοιλίας.
Πότε συνιστάται η χειρουργική αφαίρεση των ωοθηκικών κύστεων;
Κριτήρια σύστασης χειρουργικής αφαίρεσης των ωοθηκικών κύστεων περιλαμβάνουν:
• την εκδήλωση κοιλιακού άλγος και γενικότερα έντονης συμπτωματολογίας ένεκα πίεσης, που το μόρφωμα ασκεί σε γειτνιάζοντα όργανα και ιστούς
• αυξημένη πιθανότητα υποφώσκουσας ενδομητρίωσης, οπότε το μόρφωμα αφαιρείται συνήθως στα πλαίσια της αντιμετώπισης της συνυπάρχουσας υπογονιμότητας
• μέγεθος κύστεως μεγαλύτερο των 5 εκατοστών. Το μέγεθος από μόνο του δεν συνεπάγεται απαραίτητα και αυξημένη πιθανότητα καρκίνου. Εντούτοις, η παρουσία εμμενόντων ευμεγεθών μορφωμάτων συνδέεται με αυξημένη πιθανότητα συστροφής της ωοθήκης
• παραμονή επί μακρόν του μορφώματος ή αύξηση του μεγέθους του
• αυξημένη πιθανότητα κακοηθείας, όπως αυτή εκτιμάται μέσω απεικονιστικών και αιματολογικών εξετάσεων
Θα πρέπει να σημειώσουμε, πως δια των απεικονιστικών εξετάσεων είναι δυνατόν να εντοπισθούν οι κύστεις των ωοθηκών, αλλά και να δοθούν στοιχεία σχετικά με την πιθανότητα αυτές να φέρουν στοιχεία κακοήθειας.
Εντούτοις, η καταληκτική διάγνωση τίθεται μόνον με την αφαίρεση και την εξέτασή τους από παθολογοανατόμο. Φυσικά η αφαίρεση προϋποθέτει την υποβολή της γυναίκας σε χειρουργική επέμβαση, η οποία συστήνεται κατόπιν συνεκτίμησης των αποτελεσμάτων των απεικονιστικών και των εργαστηριακών εξετάσεων και φυσικά του ιστορικού και της κλινικής κατάστασης της κάθε γυναίκας, αν κριθεί, πως η πιθανότητα κακοήθειας είναι αρκετά υψηλή, ώστε να δικαιολογείται μία τέτοιου είδους επέμβαση.
Σύμφωνα με στατιστικά στοιχεία, που δημοσιεύθηκαν το 2018 εκάστη γυναίκα αντιμετωπίζει κίνδυνο εκδήλωσης καρκίνου των ωοθηκών περίπου 1,3% (αντιστοιχεί σε 1 στις 78 γυναίκες), ενώ σύμφωνα με τον Αμερικανικό Σύλλογο κατά του Καρκίνου (American Cancer Society) μόνον το 20% των καρκίνων των ωοθηκών διαγιγνώσκονται τελικά σε αρχικό στάδιο.
Όπως εξάλλου αναφέρεται και σε μελέτη του 1994, οι πιθανότητες εκδήλωσης καρκίνου των ωοθηκών από τη γέννηση της κάθε γυναίκας έως την ηλικία των 85 ετών ανέρχεται στο 1,5%. Το είδος αυτό νεοπλασίας είναι μάλλον ασύνηθες πριν τη συμπλήρωση των 40 ετών. Μετά όμως από το ορόσημο αυτό καταγράφεται σημαντική άνοδος της συχνότητας εμφάνισης της συγκεκριμένης νόσου μέχρι και την ηλικία των 70 έως 79 ετών. Μετά το σημείο αυτό η συχνότητα εμφανίζει πτωτική τάση.
Τρείς είναι κατά βάσιν οι λόγοι, ένεκα των οποίων η σύσταση για χειρουργική επέμβαση επί παρουσίας ωοθηκικών κύστεων σε γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση καθίσταται συνηθέστερη:
• η αυξημένη πιθανότητα η κύστη τότε να υποκρύπτει καρκίνο
• η εγγενής δυσκολία διάγνωσης του καρκίνου των ωοθηκών προεγχειρητικά
• η βαρύνουσα σημασία της κατά της δυνατόν έγκαιρης διάγνωσης του καρκίνου σε ό,τι αφορά την αποτελεσματικότητα της θεραπείας της νόσου
Πώς αφαιρούνται οι κύστεις των ωοθηκών;
Στην πλειοψηφία των περιπτώσεων οι κύστεις των ωοθηκών στις ημέρες μας αφαιρούνται με λαπαροσκοπική επέμβαση.
Αν είναι δυνατόν αφαιρείται μόνον τον κυστικό μόρφωμα. Σε κάποιες όμως περιπτώσεις η χειρουργική αφαίρεση του μορφώματος δεν είναι πρακτικά δυνατή, οπότε αφαιρείται η ωοθήκη. Φυσικά γίνεται προσπάθεια το ενδεχόμενο αυτό να αποφευχθεί. Πάντως, η αφαίρεση μίας μόνον ωοθήκης δεν έχει ως αποτέλεσμα την είσοδο της γυναίκας στην εμμηνόπαυση, ενώ αυτή είναι γόνιμη ακόμα και με μία ωοθήκη.
Εντούτοις, επί υποψίας κακοηθείας δεν αποκλείεται να γίνει σύσταση για λαπαροτομία («ανοικτή» επέμβαση). Κατά την επέμβαση το μόρφωμα ή (πιο συχνά) ολόκληρη η ωοθήκη αφαιρείται και αποστέλλεται άμεσα στον παθολογοανατόμο, ο οποίος και πραγματοποιεί την ονομαζόμενη «ταχεία» βιοψία. Δηλαδή δίδει μία άμεση απάντηση στο χειρουργό διαρκούσης της επέμβασης. Έτσι διεγχειρητικά λαμβάνεται η απόφαση μειωμένης έκτασης του χειρουργείου, αν πρόκειται για καλόηθες μόρφωμα ή αντίστοιχα επί κακοηθείας, ο χειρουργός επιλέγει την «εκτεταμένη» επέμβαση.
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Torre LA, Trabert B, DeSantis CE, et al. Ovarian cancer statistics, 2018. CA Cancer J Clin. 2018;68(4):284-296. doi:10.3322/caac.21456
Whittemore AS. Characteristics relating to ovarian cancer risk: implications for prevention and detection. Gynecol Oncol. 1994 Dec;55(3 Pt 2):S15-9. doi: 10.1006/gyno.1994.1334. PMID: 7835800.
