Τι είναι το ενδομήτριο;
Η μήτρα είναι ένα κοίλο όργανο. Κοίλα ονομάζονται τα όργανα του σώματός μας, τα οποία διαθέτουν κοιλότητα.
Η κοιλότητα της μήτρας (βλ. εικόνα 1), επενδύεται εσωτερικά από έναν εξειδικευμένο ιστό, που ονομάζεται ενδομήτριο.
Το ενδομήτριο, αποτελείται από δύο στρώματα, ή στοιβάδες, όπως λέγονται. Προσκολλημένη στο τοίχωμα της ενδομητρικής κοιλότητας βρίσκεται η βασική στοιβάδα. Πάνω στη βασική στοιβάδα βρίσκεται προσκολλημένη η λειτουργική στοιβάδα, της οποίας και το πάχος μεταβάλλεται κατά τη διάρκεια του κύκλου.
Η λειτουργική στοιβάδα του ενδομητρίου λίγο πριν αρχίσει η περίοδος έχει μεγάλο πάχος και είναι πλούσια σε αγγεία και θρεπτικά στοιχεία.
Σε μία γυναίκα με διάρκεια κύκλου 28 ημερών κατά τις πρώτες 5 ημέρες η πτώση των επιπέδων των ορμονών στο τέλος του προηγούμενου κύκλου έχει ως αποτέλεσμα τη σταδιακή αποκόλληση της λειτουργικής στοιβάδας. Λέμε, πως η λειτουργική στοιβάδα αποπίπτει.
Έτσι κατά τις πέντε πρώτες ημέρες του κύκλου υπολείμματα της λειτουργικής στοιβάδας μαζί με αίμα εκρέουν προς τον κόλπο μέσω του ενδοτραχηλικού σωλήνα και από εκεί εξέρχονται δια του εξωτερικού στομίου του κόλπου.
Την έκτη ημέρα η ενδομητρική κοιλότητα καλύπτεται μόνον από τη βασική στοιβάδα του ενδομητρίου.
Η απόπτωση της λειτουργικής στοιβάδας του ενδομητρίου έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση συγκεκριμένων ορμονών, που εκκρίνονται από την περιοχή του εγκεφάλου, που ονομάζεται υποθάλαμος.
Οι ορμόνες αυτές επιδρούν πάνω στις ωοθήκες. Τότε οι ωοθήκες αρχίζουν να παράγουν με τη σειρά τους άλλες ορμόνες, που δρουν πάνω στο ενδομήτριο και προκαλούν την εκ νέου ανάπτυξη της λειτουργικής στοιβάδας του ενδομητρίου, η οποία εμπλουτίζεται ξανά σε θρεπτικά στοιχεία και αγγεία.
Αυτή τη λειτουργία, μπορεί να γίνει πιο κατανοητή από το παρακάτω video:
Τι είναι η ενδομητρίωση;
Το ενδομήτριο, υπό φυσιολογικές συνθήκες, εντοπίζεται αποκλειστικά και μόνον εντός της ενδομητρικής κοιλότητας. Αντίθετα, αν η γυναίκα πάσχει από ενδομητρίωση, τότε «νησίδες» του ενδομητρικού ιστού εντοπίζονται και εκτός της μήτρας.
Πού εντοπίζεται ενδομητρικός ιστός στις γυναίκες, που πάσχουν από ενδομητρίωση;
Συνηθέστερη έδρα εντοπισμού ενδομητρικού ιστού στην ενδομητρίωση είναι οι ωοθήκες και οι σάλπιγγες.
Όμως λιγότερο συχνά ενδομητρικός ιστός εντοπίζεται και σε άλλες έδρες όπως:
• στον κόλπο
• στο ορθό
• στην ουροδόχο κύστη
• στους ουρητήρες
• στα τοιχώματα της πυέλου (της λεκάνης δηλαδή)
• στα κοιλιακά τοιχώματα
Οι έδρες εντοπισμού του ενδομητρικού ιστού στην ενδομητρίωση περιγράφονται στην εικόνα 2.
Πόσο συχνή είναι η ενδομητρίωση;
Από τις διάφορες μελέτες προκύπτει, πως τα ποσοστά εμφάνισης ενδομητρίωσης στο γενικό πληθυσμό κυμαίνονται μεταξύ του 1% και του 7%.
Ποιες γυναίκες είναι πιο πιθανό να παρουσιάσουν ενδομητρίωση;
Παράγοντες προδιάθεσης της ενδομητρίωσης περιλαμβάνουν:
• Το θετικό οικογενειακό ιστορικό – γυναίκες με συγγενή πρώτου βαθμού με διαγνωσμένη ενδομητρίωση έχουν επτά φορές υψηλότερες πιθανότητες να εμφανίσουν και οι ίδιες τη νόσο.
• Το βραχύ κύκλο – βραχύς ονομάζεται ο εμμηνορρυσιακός κύκλος, όταν από την πρώτη ημέρα μιας περιόδου μέχρι την πρώτη ημέρα της επόμενης περιόδου μεσολαβούν λιγότερες από 28 ημέρες.
• Τη μεγάλη απώλεια αίματος στην έμμηνο ρύση
• Τη μεγάλη διάρκεια της έμμηνου ρύσης
Γιατί εμφανίζεται η ενδομητρίωση;
Ο ακριβής μηχανισμός εμφάνισης της ενδομητρίωσης δεν έχει ακόμα αποσαφηνισθεί, αλλά έχουν διατυπωθεί μόνο υποθέσεις, καμία εκ των οποίων δεν έχει επαρκώς τεκμηριωθεί.
Πώς «λειτουργεί» ο ενδομητρικός ιστός στις έδρες εκτός μήτρας;
Κατά βάση ο ενδομητρικός ιστός, όπου και αν εντοπίζεται, αντιδρά στα κυκλικά ορμονικά ερεθίσματα, που προέρχονται από τον εγκέφαλο και τις ωοθήκες της γυναίκας και ρυθμίζουν την περίοδο.
Έτσι και ο «εξωμήτριος» ενδομητρικός ιστός αποτελείται, όπως άλλωστε και ο «ενδομήτριος» ιστός, από μια βασική και μια λειτουργική στοιβάδα. Στην αρχή του κύκλου η πτώση των επιπέδων των ορμονών από τον προηγούμενο κύκλο προκαλεί απόπτωση της λειτουργικής στοιβάδας.
Όμως, όταν ο ενδομητρικός ιστός εντοπίζεται στη φυσική του έδρα (στην ενδομητρική κοιλότητα), τότε τα τεμάχια ιστού, που αποκολλώνται από το τοίχωμα της μήτρας, εξέρχονται δια του τραχήλου και του κόλπου υπό τη μορφήν έμμηνου ρύσης.
Αντίθετα, ο «εξωμήτριος» ενδομητρικός ιστός, ο οποίος είναι εμφυτευμένος σε έδρες εντός της κοιλιάς, δεν έχει τρόπο να εξέλθει του σώματος, όταν αποπέσει στην έναρξη της έμμηνου ρύσης. Έτσι «εγκλωβίζεται» εντός της κοιλιακής κοιλότητας.
Αν και μέρος του «εγκλωβισμένου» ενδομητρικού ιστού απορροφάται από δομές εντός της κοιλότητας, ένα ποσοστό του παραμένει εντός αυτής και δημιουργεί δομές, οι οποίες είναι γεμάτες από φαιό (καφέ) υγρό. Χαρακτηριστικές είναι οι λεγόμενες σοκολοατοειδείς κύστεις, που δημιουργούνται στις ωοθήκες (βλ. φωτογραφία).
Ο ενδομητρικός ιστός εντός της κοιλιακής κοιλότητας προκαλεί τοπική φλεγμονή και τις λεγόμενες συμφύσεις. Οι συμφύσεις είναι κατά βάση φλεγμονώδης ιστός (κάτι σαν τις ουλές του δέρματος), ο οποίος προκαλεί συγκόλληση των γειτνιαζόντων οργάνων. Η συγκόλληση αυτή περιορίζει την κινητικότητα των οργάνων και ευθύνεται για τη συμπτωματολογία της ενδομητρίωσης.
Ποια είναι η συμπτωματολογία της ενδομητρίωσης;
1. Ο πόνος στην περίοδο
Η δυσμηνόρροια είναι και το συνηθέστερο σύμπτωμα της ενδομητρίωσης.
Η δυσμηνόρροια, που ενδεχομένως να συνδέεται με ενδομητρίωση έχει κάποια συγκεκριμένα χαρακτηριστικά:
• Συνήθως εμφανίζεται μετά το 20ο έτος της ηλικίας και σε κάθε περίπτωση αφού έχουν περάσει τουλάχιστον 3 χρόνια από την εμμηναρχή (την πρώτη περίοδο, που θα δει η έφηβη), αφού έχουν προηγηθεί ανώδυνες έμμηνες ρύσεις.
• Εμφανίζεται πριν από την έναρξη της έμμηνου ρύσης και διαρκεί όσο διαρκεί και το αίμα, συχνά με ένταση, που αυξάνεται προοδευτικά και σταματάει όταν σταματήσει και το αίμα.
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε, πως η ένταση του πόνο είναι συχνά αναντίστοιχη με την πραγματική έκταση της νόσου. Έτσι γυναίκες με εκτεταμένη νόσο, μπορεί να μην πονάνε καθόλου, ενώ γυναίκες με μικρής έκτασης νόσο, μπορεί να πονάνε πολύ.
2. Υπογονιμότητα
Η υπογονιμότητα είναι και ο συνηθέστερος λόγος, για τον οποίο γυναίκες με ενδομητρίωση αναζητούν ιατρική συμβουλή.
Φαίνεται, πως ο ενδομητρικός ιστός, που εμφυτεύεται στις σάλπιγγες ή στις ωοθήκες, εμποδίζει τη μετάβαση του ωαρίου από τις ωοθήκες στη μήτρα μέσω των σαλπίγγων και δεν επιτυγχάνεται έτσι η γονιμοποίηση.
Εξάλλου υπάρχουν μελέτες, που υποστηρίζουν πως η ενδομητρίωση παρεμποδίζει ακόμα και αυτή καθαυτή την παραγωγή ωαρίων από τις ωοθήκες.
3. Δυσπαρευνία (πόνος στη σεξουαλική επαφή)
4. Χρόνιος πόνος στην περιοχή της πυέλου
5. Κωλικός του νεφρού (αν ενδομητρικός ιστός έχει εμφυτευθεί στον ουρητήρα)
6. Επώδυνες κενώσεις (αν ενδομητρικός ιστός έχει εμφυτευθεί στο ορθό)
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε, πως πολλές γυναίκες, ακόμα και με εκτεταμένη νόσο, δεν αναφέρουν κανένα σύμπτωμα.
Υπάρχει πρόληψη;
Δυστυχώς δεν υπάρχει κανένα μέσο πρόληψης της ενδομητρίωσης.
Πώς γίνεται η διάγνωση της ενδομητρίωσης;
Η διάγνωση ξεκινάει από τη λήψη ιστορικού, από το οποίο ενδέχεται να προκύψουν στοιχεία, που καθιστούν μια γυναίκα πιο «ύποπτη» σε ό,τι αφορά την ύπαρξη ενδομητρίωσης.
Στοιχεία ενδέχεται να ληφθούν και από τον απεικονιστικό έλεγχο, ο οποίος περιλαμβάνει την υπερηχογραφική εξέταση και ενδεχομένως τη μαγνητική τομογραφία της κοιλιακής χώρας.
Όμως ούτε τα στοιχεία, που προκύπτουν από το ιστορικό, αλλά ούτε και τα στοιχεία, που προκύπτουν από τον υπερηχογραφικό έλεγχο είναι καταληκτικά και απολύτως «αξιόπιστα».
Η τελική διάγνωση ενδομητρίωσης γίνεται με λαπαροσκόπηση. Κατά τη διάρκεια της επέμβασης αυτής εκτός της επιβεβαίωσης της διάγνωσης γίνεται και αφαίρεση του ενδομητρικού ιστού, που εντοπίζεται στην κοιλιακή κοιλότητα. Συνεπώς, ταυτόχρονα επιτυγχάνεται και η θεραπεία της υπογονιμότητας και του άλγους.
Ποιες είναι οι γυναίκες, που τελικά υποβάλλονται σε λαπαροσκόπηση;
Σε λαπαροσκόπηση ενδέχεται να υποβληθούν όλες οι γυναίκες, εκ του ιστορικού των οποίων και εκ του απεικονιστικού ελέγχου, προκύπτουν στοιχεία, που εγείρουν την υποψία ενδομητρίωσης.
Όμως συχνότερα σε λαπαροσκόπηση υποβάλλονται γυναίκες στα πλαίσια ελέγχου αιτιών υπογονιμότητας.
Η λαπαροσκόπηση είναι η μοναδική θεραπεία;
Η λαπαροσκόπηση είναι η αποτελεσματικότερη θεραπεία.
Υφίστανται όμως και θεραπευτικά πρωτόκολλα, τα οποία περιλαμβάνουν τη χορήγηση ενέσιμων σκευασμάτων, που για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα αναστέλλουν τη λειτουργία του τμήματος αυτού του εγκεφάλου, που ρυθμίζει την έμμηνο ρύση. Δια των σκευασμάτων αυτών προκαλείται μια τεχνητή εμμηνόπαυση. Έτσι ο ενδομητρικός ιστός εντός της κοιλιακής κοιλότητας, στερούμενος τα ορμονικά ερεθίσματα, ατροφεί.
Το ίδιο αποτέλεσμα μπορεί να επιτευχθεί και αν χορηγηθούν αντισυλληπτικά. Στην περίπτωση αυτήν όμως τα αντισυλληπτικά δεν πρέπει να χορηγηθούν, όπως συνήθως, με διακοπή, αλλά συνεχόμενα.
Δια των όποιων φαρμακευτικών πρωτοκόλλων σπάνια επιτυγχάνεται πλήρης αφαίρεση του ενδομητρικού ιστού από την κοιλιακή κοιλότητα. Για το λόγο αυτό συνήθως η φαρμακευτική αγωγή χορηγείται μετά από τη λαπαροσκοπική επέμβαση.
Ποιες είναι οι πιθανότητες υποτροπής της ενδομητρίωσης;
Δυστυχώς η υποτροπή (η επανεμφάνιση δηλαδή) στην ενδομητρίωση είναι εξαιρετικά υψηλή και είναι απαραίτητο μια γυναίκα, που θα υποβληθεί σε όποια επέμβαση, να το γνωρίζει αυτό.
Υπολογίζεται, πως οι πιθανότητες υποτροπής στα 2 έτη από τη θεραπεία είναι περίπου 21,5%, ενώ στα 5 έτη οι αντίστοιχες πιθανότητες κυμαίνονται μεταξύ του 50% και του 60%.
Κάποιες μελέτες καταδεικνύουν, πως με τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής σε συνδυασμό με τη λαπαροσκόπηση ενδεχομένως να μειώνεται σε ένα βαθμό η πιθανότητα υποτροπής. Εντούτοις, η άποψη αυτή δεν τυγχάνει της απόλυτης αποδοχής της επιστημονικής κοινότητας.
Τι θα συμβεί, αν επιλέξω να μην υποβληθώ σε θεραπεία;
Εδώ θα πρέπει να τονίσουμε, πως η ενδομητρίωση είναι μία νόσος, η οποία προοδευτικά επιδεινώνεται σε ποσοστό, που κυμαίνεται από το 30% έως το 60% των γυναικών, που την εμφανίζουν. Δεν έχουμε τη δυνατότητα να προβλέψουμε σε ποιες γυναίκες είναι πιο πιθανό η νόσος θα εξαπλωθεί περαιτέρω, με αποτέλεσμα να επιδεινωθεί και η όποια συμπτωματολογία. Για το λόγο αυτό η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία είναι εξαιρετικά σημαντικές.
Επίσης, ο βασικός λόγος, για τον οποίο μια γυναίκα θα υποβληθεί σε λαπαροσκόπηση και θα διαγνωστεί με ενδομητρίωση είναι η υπογονιμότητα.
Χωρίς τη θεραπεία της νόσου, οι πιθανότητες επίτευξης κύησης είναι χαμηλές.
Αν μια γυναίκα με υπογονιμότητα υποβληθεί σε λαπαροσκόπηση, διαγνωσθεί με ενδομητρίωση και θεραπευθεί, θα μπορεί να συλλάβει με φυσικό τρόπο;
Στην ερώτηση αυτή δεν μπορεί να δοθεί απόλυτη απάντηση. Εξαρτάται από την έκταση της νόσου και από την ποσότητα του ενδομητρικού ιστού, που κατέστη δυνατό να αφαιρεθεί από την κοιλιακή κοιλότητα (δεν είναι πάντα εφικτό να αφαιρεθεί όλος ο ενδομητρικός ιστός).
Πάντως, είναι σαφώς πιο πιθανό μια γυναίκα με ενδομητρίωση να συλλάβει με φυσικό τρόπο μετά από θεραπεία, από ότι χωρίς θεραπεία.
Όμως οι πιθανότητες να χρειαστεί τελικά να υποβληθεί σε θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως σπερματέγχυση ή εξωσωματική γονιμοποίηση είναι υψηλότερες, από αυτές, που αντιμετωπίζει μια γυναίκα χωρίς ενδομητρίωση.
Αν είναι να υποβληθώ σε θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, είναι απαραίτητο να θεραπευθεί πρώτα η ενδομητρίωση;
Η απάντηση είναι ναι.
Η θεραπεία της ενδομητρίωσης με λαπαροσκόπηση και με φαρμακευτική αγωγή, φαίνεται, πως αυξάνει τις πιθανότητες επιτυχίας των μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Εικόνα: By Endometriosis_loc_ger.svg: *Female_anatomy.svg: Tsaitgaist derivative work: Hic et nunc (talk) derivative work: Hic et nunc (Endometriosis_loc_ger.svg) [CC-BY-SA-3.0 (http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0) or GFDL (http://www.gnu.org/copyleft/fdl.html)], via Wikimedia Commons
Φωτογραφία: By Hic et nunc (laparoscopy) [Public domain], via Wikimedia Commons
Δημοσιεύθηκε στον ιστότοπο iatropedia.gr
