Λίγα λόγια για τις ωοθήκες…
Οι ωοθήκες είναι δύο υπόλευκα («λευκωπά») όργανα με σχήμα αμυγδάλου, των οποίων η επιφάνεια παρουσιάζεται ανομοιόμορφη, καθότι φέρουν συνήθως μικρά εξογκώματα.
Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας οι ωοθήκες έχουν μήκος 3 έως 5 εκατοστά περίπου, αλλά μετά την εμμηνόπαυση «συρρικνώνονται» και εμφανίζονται ατροφικές.
Οι ωοθήκες εντοπίζονται εκατέρωθεν της μήτρας πλησίον των κοιλιακών σαλπιγγικών στομίων, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Τα όργανα αυτά είναι οι γεννητικοί αδένες του θήλεος.
Ο όρος «γεννητικοί» υποδηλώνει, πως οι ωοθήκες είναι τα όργανα, που εμπλέκονται στην αναπαραγωγική λειτουργία, ενώ ο όρος «αδένες» φανερώνει την λειτουργία των ωοθηκών ως οργάνων, που παράγουν ορμόνες.
Η λειτουργία τους είναι διττή:
• αποτελούν την έδρα αποθήκευσης και ωρίμανσης των ωαρίων, δηλαδή των κυττάρων, που ενωνόμενα με ζωντανά σπερματοζωάρια γονιμοποιούνται και προκύπτει αρχόμενη κύηση
• αποτελούν έδρα παραγωγής ορμονών, οι οποίες ρυθμίζουν τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας
Τι ονομάζουμε κύστεις των ωοθηκών;
Οι κύστεις των ωοθηκών είναι μορφώματα έχοντα τη μορφή κλειστού ασκού («σάκου»), τα οποία είναι πλήρη (γεμάτα) υγρού.
Πώς οι ωοθήκες φαίνονται στο υπερηχογράφημα;
Το υπερηχογράφημα, στο οποίο υποβάλλεται κατά κανόνα η γυναίκα κατά τον τακτικό γυναικολογικό έλεγχο, είναι και το «πρώτης γραμμής» διαγνωστικό μέσο, που διαθέτουμε προκειμένου να εντοπίσουμε τις κύστεις των ωοθηκών.
Οι ωοθήκες στην αναπαραγωγική ηλικία συνήθως παρουσιάζονται ως δύο σωματίδια εκατέρωθεν της μήτρας με μήκος 2,5 – 5 εκατοστά, πλάτος 1,5 – 3 εκατοστά και πάχος 0,6 – 1,5 εκατοστά. Εντός των ωοθηκών εξάλλου συχνά εντοπίζονται και μικρές «σφαίρες», που ονομάζονται θυλάκια και έχουν διάμετρο αρκετά μικρότερη του 1 εκατοστού. Εντός εκάστου εκ των θυλακίων αυτών αρχίζει η ωρίμανση ενός ωαρίου, αλλά μόνον ένα (συνήθως) ανά κύκλο φθάνει στην πλήρη ωρίμανση και απελευθερώνεται με την ωορρηξία (ή ωοθυλακιορρηξία) εντός του κοιλιακού σαλπιγγικού στομίου και είναι έτοιμο για γονιμοποίηση.
Βέβαια η εικόνα τους μεταβάλλεται ανάλογα με τη φάση του κύκλου στην οποία λαμβάνει χώρα η εν λόγω εξέταση. Έτσι όσο πλησιάζουμε στα μέσα του κύκλου και ένα εκ των θυλακίων πλησιάζει στην πλήρη ωρίμανση, αυτό απεικονίζεται στο υπερηχογράφημα ως κυστικό μόρφωμα, το οποίο λίγο πριν την ωορρηξία έχει διάμετρο λίγο πάνω από τα 2 εκατοστά.
Η εικόνα των ωοθηκών μεταβάλλεται και ανάλογα με την ηλικία της γυναίκας. Συγκεκριμένα, όσο πλησιάζει στην εμμηνόπαυση, όπως καταδεικνύει και μελέτη του 2008 μειώνεται τόσο το μέγεθός τους, όσο και ο αριθμός των θυλακίων, που επ’ αυτών εντοπίζονται, ενώ δεν παρατηρείται και ωορρηξία. Πάντως, όπως φαίνεται και από μελέτη του 1990, δεν είναι πάντα δυνατόν να εντοπισθούν αμφότερες οι ωοθήκες σε μετεμμηνοπαυσιακές γυναίκες.
Αξίζει να σημειωθεί, πως, όπως παρατηρούν και οι συντάκτες μελέτης του 2012 , απλές κύστεις στις ωοθήκες εντοπίζονται στο έως και 15% των γυναικών μετά την εμμηνόπαυση, οι περισσότερες εκ των οποίων εξαφανίζονται χωρίς ιατρική παρέμβαση.
Μπορούμε με το υπερηχογράφημα να καθορίσουμε, αν η κύστη είναι καλοήθης ή κακοήθης;
Πρώτος ο Granberg και οι συνεργάτες του το 1989 παρατήρησαν, πως είναι δυνατόν – έως ένα βαθμό – μέσω του υπερηχογραφήματος, να διακρίνει κανείς τις καλοήθεις από τις κακοήθεις ωοθηκικές κύστεις. Συγκεκριμένα, παρατήρησαν, πως μονήρεις κύστεις (δηλαδή κύστεις, που είναι «μόνες» τους) έχουν πιθανότητα 0,3% να παρουσιάζουν κακοήθεια. Αν οι κύστεις παρουσιάζουν πολλά διαφραγμάτια, και χωρίζονται σε περισσότερα «διαμερίσματα», η πιθανότητα αυτή αυξάνεται στο 36%, ενώ αν παρουσιάζουν και τμήματα, που δεν καταλαμβάνονται από υγρό, αλλά από «συμπαγή» ιστό, η σχετική πιθανότητα αυξάνεται στο 39%.
Τα υπερηχογραφικά κριτήρια διάκρισης κακοηθών κύστεων των ωοθηκών, από τις καλοήθεις έγιναν πιο «λεπτομερή» σε εκτενή μελέτη του 2017. Ενδεικτικά αναφέρουμε, πως οι συντάκτες της συγκεκριμένης μελέτης κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως οι πιθανότητες κακοήθειας αυξάνονται αν:
• η ωοθηκική μάζα δεν είναι κύστη (δηλαδή δεν είναι γεμάτη με υγρό), αλλά έχει «ακανόνιστο» τοίχωμα και αποτελείται από «συμπαγή» ιστό
• εντός της κοιλιάς εντοπίζεται ελεύθερο υγρό (η κατάσταση αυτή ονομάζεται ασκίτης)
• στα τοιχώματα της κύστης εντοπίζονται σχηματισμοί, που ονομάζονται θηλώδεις σχηματισμοί (μοιάζουν με «δάκτυλα»)
• η κύστη χωρίζεται από διαφραγμάτια σε περισσότερα τμήματα και η διάμετρός της υπερβαίνει τα 10 εκατοστά
• η κύστη παρουσιάζει αναπτυγμένη αγγείωση
Βέβαια, τα ευρήματα του υπερηχογραφικού ελέγχου – όπως εξάλλου ισχύει για οποιαδήποτε άλλη απεικονιστική ή εργαστηριακή εξέταση – συσχετίζονται πάντα με το ιστορικό της γυναίκας. Βασικό στοιχείο του ιστορικού είναι η ηλικία της. Έτσι, αν και η συντριπτική πλειοψηφία των μαζών, που εντοπίζονται επί των ωοθηκών είναι καλοήθεις, δεν μπορούμε να παραγνωρίσουμε το γεγονός, πως η πιθανότητα κάποια εξ’ αυτών να είναι κακοήθης αυξάνεται με την ηλικία της γυναίκας. Συγκεκριμένα, όπως αναφέρεται και σε μελέτη του 2015 η πιθανότητα μία τέτοια μάζα να σχετίζεται με κακοήθεια είναι 6 φορές υψηλότερη αν η γυναίκα είναι μεγαλύτερη των 65 ετών, σε σχέση με μία γυναίκα μικρότερη των 65 ετών.
Επιπροσθέτως, μελέτη του 2019, στην οποία ελήφθησαν υπόψη στοιχεία από τον υπερηχογραφικό έλεγχο, στον οποίο υπεβλήθησαν 72.093 γυναίκες, επιβεβαίωσε εν τοις πράγμασι τη δυνατότητα να εντοπισθούν δια της απεικονιστικής αυτής εξέτασης ωοθηκικές μάζες και να γίνει διάκριση αυτών, που είναι πιθανότερο να υποκρύπτουν κακοήθεια. Διαπιστώθηκε εξάλλου μία ακόμα φορά ο συσχετισμός των πιθανοτήτων μία μάζα στις ωοθήκες να είναι κακοήθης με την ηλικία της γυναίκας. Εκ των 210 γυναικών, που διαγνώσθηκαν με καρκίνο των ωοθηκών, οι 49 ήταν νεώτερες των 50 ετών, ενώ οι υπόλοιπες 161 ήταν μεγαλύτερες των 50 ετών.
Θα πρέπει εν πάσει περιπτώσει να τονίσουμε, πως η ερμηνεία του υπερηχογραφήματος είναι εν πολλοίς υποκειμενική και ως εκ τούτου εξ αυτού δεν τίθεται ποτέ τελική διάγνωση, αλλά προκύπτουν στοιχεία, που συνηγορούν για περαιτέρω έλεγχο.
Μήπως με την αξονική ή τη μαγνητική τομογραφία μπορούμε να δούμε, αν μια κύστη στις ωοθήκες είναι κακοήθης;
Είναι αλήθεια, πως τόσο η αξονική, όσο και η μαγνητική τομογραφία είναι απεικονιστικές εξετάσεις, οι οποίες σε ορισμένες περιπτώσεις είναι δυνατόν να δώσουν κάποια επιπλέον στοιχεία σχετικά με το ενδεχόμενο κακοήθειας κάποιας ωοθηκικής κύστης.
Εντούτοις, ούτε και δια των εξετάσεων αυτών είναι δυνατόν να διαγνωσθεί με βεβαιότητα ποια κύστη είναι κακοήθης.
Αντί επιλόγου…
Δια των απεικονιστικών εξετάσεων είναι δυνατόν να εντοπισθούν οι κύστεις των ωοθηκών, αλλά και να δοθούν στοιχεία σχετικά με την πιθανότητα αυτές να φέρουν στοιχεία κακοήθειας.
Εντούτοις, η καταληκτική διάγνωση τίθεται μόνον με την αφαίρεση και την εξέτασή τους από παθολογοανατόμο. Φυσικά η αφαίρεση προϋποθέτει την υποβολή της γυναίκας σε χειρουργική επέμβαση, η οποία συστήνεται κατόπιν συνεκτίμησης των αποτελεσμάτων των απεικονιστικών και των εργαστηριακών εξετάσεων και φυσικά του ιστορικού και της κλινικής κατάστασης της κάθε γυναίκας, αν κριθεί, πως η πιθανότητα κακοήθειας είναι αρκετά υψηλή, ώστε να δικαιολογείται μία τέτοιου είδους επέμβαση.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Sokalska A, Valentin L. Changes in ultrasound morphology of the uterus and ovaries during the menopausal transition and early postmenopause: a 4-year longitudinal study. Ultrasound Obstet Gynecol. 2008 Feb;31(2):210-7. doi: 10.1002/uog.5241. PMID: 18197593.
Fleischer AC, McKee MS, Gordon AN, Page DL, Kepple DM, Worrell JA, Jones HW 3rd, Burnett LS, James AE Jr. Transvaginal sonography of postmenopausal ovaries with pathologic correlation. J Ultrasound Med. 1990 Nov;9(11):637-44. doi: 10.7863/jum.1990.9.11.637. PMID: 2258995.
Langer JE, Oliver ER, Lev-Toaff AS, Coleman BG. Imaging of the female pelvis through the life cycle. Radiographics. 2012 Oct;32(6):1575-97. doi: 10.1148/rg.326125513. PMID: 23065159.
Granberg S, Wikland M, Jansson I. Macroscopic characterization of ovarian tumors and the relation to the histological diagnosis: criteria to be used for ultrasound evaluation. Gynecol Oncol. 1989 Nov;35(2):139-44. doi: 10.1016/0090-8258(89)90031-0. PMID: 2680797.
Smith-Bindman R, Poder L, Johnson E, Miglioretti DL. Risk of Malignant Ovarian Cancer Based on Ultrasonography Findings in a Large Unselected Population. JAMA Intern Med. 2019 Jan 1;179(1):71-77. doi: 10.1001/jamainternmed.2018.5113. PMID: 30419104; PMCID: PMC6583394.
