Τι είναι η εμμηνόπαυση;
Ο εμμηνορρυσιακός κύκλος, η λεγόμενη περίοδος, είναι ένα γεγονός, που καθορίζει τη ζωή της γυναίκας, τόσο σε επίπεδο σωματικό, όσο και σε επίπεδο ψυχικό. Η εμφάνιση της πρώτης περιόδου στην εφηβεία, ονομάζεται εμμηναρχή, ενώ η αναστολή του εμμηνορρυσιακού κύκλου ονομάζεται εμμηνόπαυση. Λέμε, πως μια γυναίκα έχει μπει στην εμμηνόπαυση, όταν για δώδεκα συναπτούς μήνες δεν έχει περίοδο.
Πότε οι γυναίκες εισέρχονται στην εμμηνόπαυση;
Κατά μέσο όρο η εμμηνόπαυση επέρχεται στην ηλικία των 51 ετών. Το ηλικιακό φάσμα εντός του οποίου είναι πιθανότερο μια γυναίκα να έχει την εμπειρία της εμμηνόπαυσης κυμαίνεται μεταξύ των 48 και των 55 ετών.
Υπάρχει όμως και ποσοστό 1% περίπου των γυναικών, οι οποίες θα βιώσουν τη λεγόμενη πρόωρη εμμηνόπαυση πριν την συμπλήρωση του 40ου έτους της ηλικίας του
Υπάρχει τρόπος να δούμε πότε «πλησιάζει» η εμμηνόπαυση;
Η εμμηνόπαυση – κατά κανόνα – δεν εκδηλώνεται «μία κι έξω», αλλά προηγείται μία «μεταβατική περίοδος», η οποία αποκαλείται και «κλιμακτήριος». Κατά την κλιμακτήριο η δραστηριότητα των ωοθηκών βαίνει μειούμενη. Η προοδευτική αυτή κάμψη της ωοθηκικής δραστηριότητας αντικατοπτρίζεται τόσο σε αναφερόμενες από τη γυναίκα μεταβολές στην περίοδό της, αλλά και σε εργαστηριακές εξετάσεις.
Πώς αλλάζει η περίοδος της γυναίκας, όσο πλησιάζει στην εμμηνόπαυση;
Συνήθως, γυναίκες, οι οποίες εισέρχονται στην κλιμακτήριο, διαπιστώνουν, πως η περίοδός τους παρουσιάζει αστάθεια, ήτοι χάνεται η χαρακτηριστική της «ρυθμικότητα» και καθίσταται λιγότερο «προβλέψιμη».
Πώς επηρεάζονται οι εργαστηριακές εξετάσεις κατά την κλιμακτήριο;
Προκειμένου να κατανοήσουμε, πώς οι εργαστηριακές εξετάσεις επηρεάζονται ένεκα της κλιμακτηρίου, θα πρέπει να έχουμε υπόψη μας, πως «κεντρικό γεγονός» στην όλη αυτή διαδικασία είναι η μείωση της ωοθηκικής δραστηριότητας.
Ας θυμηθούμε επιγραμματικά πώς ρυθμίζεται η λειτουργία των ωοθηκών.
Οι ωοθήκες είναι δύο υπόλευκα («λευκωπά») όργανα με σχήμα αμυγδάλου, των οποίων η επιφάνεια παρουσιάζεται ανομοιόμορφη, καθότι φέρουν συνήθως μικρά εξογκώματα.
Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας οι ωοθήκες έχουν μήκος 3 έως 5 εκατοστά περίπου, αλλά μετά την εμμηνόπαυση «συρρικνώνονται» και εμφανίζονται ατροφικές.
Οι ωοθήκες εντοπίζονται εκατέρωθεν της μήτρας πλησίον των κοιλιακών σαλπιγγικών στομίων, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Το γεννητικό σύστημα της γυναίκας
Τα όργανα αυτά είναι οι γεννητικοί αδένες του θήλεος.
Ο όρος «γεννητικοί» υποδηλώνει, πως οι ωοθήκες είναι τα όργανα, που εμπλέκονται στην αναπαραγωγική λειτουργία, ενώ ο όρος «αδένες» φανερώνει την λειτουργία των ωοθηκών ως οργάνων, που παράγουν ορμόνες.
Η λειτουργία τους είναι διττή:
• αποτελούν την έδρα αποθήκευσης και ωρίμανσης των ωαρίων, δηλαδή των κυττάρων, που ενωνόμενα με ζωντανά σπερματοζωάρια γονιμοποιούνται και προκύπτει αρχόμενη κύηση
• αποτελούν έδρα παραγωγής ορμονών, οι οποίες ρυθμίζουν τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας
Επομένως, η μείωση της δραστηριότητας των ωοθηκών συνεπάγεται και μείωση της παραγωγής ωαρίων, αλλά και μείωση της παραγωγής των ωοθηκικών ορμονών.
Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε τη μείωση της δυνατότητας παραγωγής ωρίμων ωαρίων από τις ωοθήκες;
Το κορίτσι γεννιέται με πεπερασμένο αριθμό ανώριμων ωαρίων στις ωοθήκες του. Δηλαδή η γυναίκα δεν παράγει στη ζωή της ωάρια.
Από τα ανώριμα αυτά ωάρια ένας εξαιρετικά μικρός αριθμός θα φθάσει στην πλήρη ωρίμανση. Συνήθως, κατά τη διάρκεια κάθε έμμηνου κύκλου (περιόδου) κάποιος αριθμός από τα ανώριμα ωάρια αυτά θα ξεκινήσουν να ωριμάζουν, αλλά κατά κανόνα μόνον ένα (αυτό ονομάζεται «επικρατές» ωάριο) θα φθάσει στην πλήρη ωρίμανση και θα απελευθερωθεί με την ωοθυλακιορρηξία (ή ωορρηξία) μέσα στη σάλπιγγα.
Στο σημείο αυτό χρήσιμον θα ήταν να αναφερθούμε στον όρο «ωοθηκική εφεδρεία» (ovarian reserve). Με τον όρο αυτόν αναφερόμαστε στη δυνατότητα των ωοθηκών μίας γυναίκας να παράγει περαιτέρω ώριμα ωάρια. Για να ακριβολογούμε, ο όρος ωοθηκική εφεδρεία αντιστοιχεί στο πλήθος των ανώριμων ωαρίων των ωοθηκών, τα οποία “αναμένουν” την ωρίμανσή τους.
Φαίνεται, πως τα επίπεδα της Αντιμυλλερίου Ορμόνης (anti – Mullerian Hormone/AMH) στο αίμα της γυναίκας αντικατοπτρίζουν αυτό, που ονομάζουμε, «ωοθηκική εφεδρεία».
Όσο η γυναίκα πλησιάζει στην εμμηνόπαυση και η ωοθηκική εφεδρεία μοιραία κάμπτεται, αφού όλο και λιγοστεύουν τα ανώριμα ωάρια, που είναι εκεί αποθηκευμένα, αντίστοιχη κάμψη παρουσιάζουν και τα καταγραφόμενα επίπεδα της AMH στο αίμα της.
Πώς μπορούμε να διαπιστώσουμε τη μείωση της παραγωγής των ωοθηκικών ορμονών;
Η δραστηριότητα των ωοθηκών μέσω της δράσης ορμονών, που εκκρίνονται από εξειδικευμένες περιοχές του εγκεφάλου. Οι περιοχές αυτές απεικονίζονται παρακάτω και είναι:
• Ο υποθάλαμος (εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου) στον οποίον παράγεται η ορμόνη, που ελέγχει την απελευθέρωση των γοναδοτροπινών (Gonadotropin Releasing Hormone – GnRH)
• Η υπόφυση (εξειδικευμένη περιοχή του εγκεφάλου), στην οποία παράγονται οι γοναδοτροπίνες: (α) Η Θυλακιοτρόπος ορμόνη (Follicle Stimulating Hormone – FSH) και (β) η Ωχρινοτρόπος ορμόνη (Luteinizing Hormone – LH)
Από τις ορμόνες αυτές χρήσιμη στην «πρόβλεψη» της εμμηνόπαυσης είναι η FSH. Η ορμόνη αυτή θα μπορούσαμε σχηματικά να την παρομοιάσουμε με τη «φωνή» του εγκεφάλου προς τις ωοθήκες, μέσω της οποίας τις «παροτρύνει» να αρχίσουν να παράγουν ορμόνες.
Επομένως, εκ της υπόφυσης εκκρίνεται η FSH, αυτή φθάνει στις ωοθήκες μέσω της κυκλοφορίας του αίματος και διεγείρεται τοιουτοτρόπως η παραγωγή των ωοθηκικών ορμονών. Η άνοδος της συγκέντρωσης των ορμονών αυτών στο αίμα της γυναίκας «ανιχνεύεται» από τον εγκέφαλο και η έκκριση της FSH μειώνεται. Συνεπώς, καταγράφεται πτώση των επιπέδων της FSH στο αίμα της γυναίκας.
Αν όμως η δραστηριότητα των ωοθηκών έχει καμφθεί – όπως συμβαίνει, όσο η γυναίκα πλησιάζει στην εμμηνόπαυση – τότε η παραγωγή των ωοθηκικών ορμονών είναι περιορισμένη. Έτσι τα επίπεδα στο αίμα της γυναίκας των ωοθηκικών ορμονών δεν ανεβαίνουν και δεν δίνεται το «σήμα» στον εγκέφαλο της μείωσης της παραγωγής της FSH. Το αποτέλεσμα είναι η παραγωγή της FSH δεν περιορίζεται και τα επίπεδά της στο αίμα της γυναίκας παραμένουν υψηλά. Τα υψηλά επίπεδα της FSH στο αίμα της γυναίκας είναι ένα εκ των χαρακτηριστικών εργαστηριακών ευρημάτων της κλιμακτηρίου.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
