Τι είναι η αποβολη;
Παραδοσιακά ως αποβολή ορίζεται η απώλεια ενός κυήματος πριν τη συμπλήρωση 20 εβδομάδων κύησης. Εντούτοις, διάφοροι διεθνείς οργανισμοί ορίζουν ως «πρώιμη αποβολή» την απώλεια του κυήματος εντός του πρώτο τριμήνου της κύησης. Συγκεκριμένα, το Αμερικανικό Κολλέγιο Μαιευτήρων και Γυναικολόγων (American College of Obstetricians and Gynecologists/ ACOG) ορίζει ως αποβολή τον εντοπισμό ενδομήτριου αμνιακού σάκου χωρίς την παρουσία εμβρύου ή τον εντοπισμό εμβρύου χωρίς καρδιακή λειτουργία εντός των πρώτων 12 εβδομάδων και 6 ημερών της κύησης. Πάντως, δεν υπάρχει απόλυτη συμφωνία μεταξύ των διαφόρων διεθνών επιστημονικών οργανισμών ως προς τον ορισμό της «πρώιμης απώλειας κυήματος». Χαρακτηριστικά αναφέρουμε την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογία (European Society of Human Reproduction and Embryology/ ESHRE), στα πλαίσια της οποίας ως αποβολή ορίζεται η απώλεια του κυήματος πριν τη συμπλήρωση των 10 εβδομάδων κύησης (Alves και συνεργάτες, 2023).
Η προσοχή μας «επικεντρώνεται» στην αποβολή κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης, καθότι μετά τη συμπλήρωση των 12 εβδομάδων κύησης, οι πιθανότητες αποβολής πέφτουν δραματικά. Συγκεκριμένα οι πιθανότητες αποβολής μεταξύ των 12 και των 14 εβδομάδων κύησης κυμαίνονται μεταξύ του 0,7% και το 3% και μεταξύ των 15 και των 21 εβδομάδων υπολογίζονται στο 0,4% (Odendaal και συνεργάτες, 2019).
Πόσο συχνή είναι η αποβολή;
Έχει υπολογισθεί, σε παγκόσμιο επίπεδο καταγράφονται 23 εκατομμύρια αποβολές ανά έτος. Ο αριθμός αυτός αντιστοιχεί στην απώλεια 44 κυήσεων το λεπτό. Η πιθανότητα αποβολής φαίνεται, ότι ανέρχεται στο 15,3% των αναγνωρισμένων κυήσεων. Το 10,8% των γυναικών, σύμφωνα πάντα με τις διεθνείς στατιστικές, είχε μία αποβολή, το 1,9% δύο αποβολές και το 0,7% τρεις ή περισσότερες αποβολές. (Quenby και συνεργάτες, 2021). Όταν μία γυναίκα έχει περισσότερες από 3 συνεχόμενες αποβολές, μιλάμε για καθ’ έξιν αποβολές.
Αξίζει στο σημείο αυτό να σημειωθεί, πως ενίοτε η αποβολή εκδηλώνεται ως κολπική αιμόρροια και η γυναίκα θεωρεί, πως πρόκειται για κοινή έμμηνο ρύση. Τέτοια περιστατικά δεν αναγνωρίζονται κατ’ ουσίαν ως αποβολές. Μελέτες, στα πλαίσια των οποίων οι συμμετέχουσες υπεβλήθησαν σε ημερήσια μέτρηση των επιπέδων β – χοριακής, κατέδειξαν, πως το ποσοστό των κυήσεων, που καταλήγουν σε αποβολή ενδέχεται να φθάνει ακόμα και το 38% (Alves και συνεργάτες, 2023).
Σε κλασσική μελέτη του 2002 (Macklon και συνεργάτες, 2002), τα αποτελέσματα και τα διαγράμματα της οποίας αναδημοσιεύθηκαν σε μελέτη του 2013 (Larsen και συνεργάτες, 2013), οι επιστήμονες υπολόγισαν τι ποσοστό των γονιμοποιημένων ωαρίων φθάνουν να γίνουν – όπως λέμε – «παιδί στην αγκαλιά». Ένα 30% των γονιμοποιημένων ωαρίων χάνονται πριν την εμφύτευση, ένα επιπλέον 30% χάνονται μετά την εμφύτευση, αλλά πριν η γυναίκα διαπιστώσει καθυστέρηση στην περίοδό της. Επομένως, τελικά μόνον το 30% των γονιμοποιημένων ωαρίων φθάνουν να γίνουν «μωρό στην αγκαλιά».
Γιατί συμβαίνουν οι αποβολές;
Σε ποσοστό 60% των κυήσεων, που χάνονται μεταξύ των 6 και των 10 εβδομάδων κύησης, η απώλεια συνδέεται με ανωμαλίες στο γενετικό υλικό του εμβρύου, δηλαδή στα χρωμοσώματά του. Ένας άλλος παράγων, που έχει συσχετισθεί με την εκδήλωση αποβολής είναι η «υπερβολική αντίδραση» του ανοσοποιητικού συστήματος της μητέρας (ανοσοποιητικό ονομάζεται το «σύστημα αμύνης» του οργανισμού, που προστατεύει από ιούς, βακτήρια και τον καρκίνο), το οποίο «επιτίθεται» στο έμβρυο καταστρέφοντάς το (Alves και συνεργάτες, 2023).
Ποιοι παράγοντες θεωρείται, πως αυξάνουν την πιθανότητα αποβολής;
Ο κυριώτερος παράγων, που συνδέεται με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης αποβολής είναι η προχωρημένη ηλικία της μητέρας. Επί παραδείγματι, η πιθανότητα μία γυναίκα να βιώσει αποβολή, όταν η ηλικία της κυμαίνεται μεταξύ των 20 και των 30 ετών, φθάνει το 9% με 17%, ενώ, αν πρόκειται για μία γυναίκα 45 ετών, η σχετική πιθανότητα αγγίζει το 80% (Alves και συνεργάτες, 2023). Αντίστοιχα, όμως υψηλότερη είναι και η πιθανότητα αποβολής, όταν η γυναίκα είναι ιδιαιτέρως νεαρή (μικρότερη των 20 ετών) (Quenby και συνεργάτες, 2021).
Όμως και η προχωρημένη ηλικία του άνδρα έχει «ενοχοποιηθεί» για αυξημένο κίνδυνο αποβολής. Σε ευρεία ανασκόπηση της διεθνούς σχετικής επιστημονικής βιβλιογραφίας υπολογίσθηκε η σχετική αύξηση της πιθανότητας αποβολής ανάλογα με το ηλικιακό φάσμα, στο οποίο ανήκε ο άνδρας, εν σχέσει με την πιθανότητα αποβολής, όταν η ηλικία του άνδρα ήταν μεταξύ των 25 και των 29 ετών. Η σχετική αύξηση των πιθανοτήτων αυτών υπολογίσθηκε ξεχωριστά για άνδρες ηλικίας 30 έως 34 ετών, 35 έως 39 ετών, 40 έως 44 ετών και για άνδρες μεγαλύτερους των 45 ετών με τη σχετική αύξηση των πιθανοτήτων αποβολής να ήταν 4%, 15%, 23% και 43% αντίστοιχα (du Fossé και συνεργάτες, 2020).
Έτερος παράγων εκ του ιστορικού της γυναίκας, που καθιστά την αποβολή πιθανότερη είναι και η παλαιότερη αποβολή. Συγκεκριμένα, μία γυναίκα με μία αποβολή διατρέχει κίνδυνο 20% για αποβολή σε επόμενη κύηση, αν είχε δύο συνεχόμενες αποβολές, τότε ο κίνδυνος αυτό ανέρχεται στο 28% και στο 43% στην περίπτωση, που η γυναίκα είχε 3 ή περισσότερες συνεχόμενες αποβολές (Alves και συνεργάτες, 2023).
Στη διεθνή βιβλιογραφία μπορεί κάποιος να βρει πλήθος ανασκοπικών άρθρων (άρθρων, που συλλέγουν και εκθέτουν τα αποτελέσματα των επιστημονικών μελετών, που σχετίζονται με ένα συγκεκριμένο θέμα) (Boots & Stephenson, 2011; Oostingh και συνεργάτες, 2019), αλλά και μελετών παρατήρησης, (de Weerd και συνεργάτες, 2003; Lash & Armstrong, 2009; Hahn και συνεργάτες, 2014; Ghimire και συνεργάτες, 2020; Wootton και συνεργάτες, 2023; Boxem και συνεργάτες, 2024) , εκ των στοιχείων των οποίων προκύπτει σαφής συσχέτιση μεταξύ της παχυσαρκίας της γυναίκας πριν από την εγκυμοσύνη, αλλά και κατά τα πρώτα στάδια αυτής, με την αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης αποβολής. Σημειώνεται δε, πως τα συμπεράσματα αυτά προέκυψαν από την ανάλυση του ιστορικού εκατοντάδων χιλιάδων γυναικών.
Μάλιστα, οι συντάκτες παλαιότερης μελέτης, που ανέλυσαν τα δεδομένα, που προέκυψαν από 2349 κυήσεις, οι οποίες είχαν προκύψει χάρη σε μεθόδους υποβοηθουμένης αναπαραγωγής, παρατήρησαν, ότι και στις περιπτώσεις αυτές οι παχύσαρκες γυναίκες διέτρεχαν υψηλότερο κίνδυνο να αντιμετωπίσουν το ενδεχόμενο αποβολής (Wang και συνεργάτες, 2002).
Ελαφρά αύξηση των πιθανοτήτων αποβολής καταγράφεται και μεταξύ των γυναικών με ιδιαίτερα χαμηλό σωματικό βάρος (Balsells και συνεργάτες, 2016), αν και η πραγματική επιρροή του χαμηλού σωματικού βάρους στις πιθανότητες αποβολής έχει αμφισβητηθεί (Zheng και συνεργάτες, 2022).
Άλλες καταστάσεις και παθολογίες, που έχουν συσχετισθεί με αυξημένο κίνδυνο αποβολής είναι:
• ο διαβήτης (Miao & Yang, 2024)
• διαταραχές του ενδοκρινικού συστήματος, όπως Υπερπρολακτιναιμία (υπερβολικά υψηλά επίπεδα προλακτίνης στο αίμα) (Chen και συνεργάτες, 2016) και υποθυρεοειδισμός ή η παρουσία αντισωμάτων έναντι του θυρεοειδούς αδένα (Sarkar, 2012)
• Αυτοάνοσα, όπως το Αντιφωσφολιπιδικό Σύνδρομο ή ο Συστηματικός Ερυθηματώδης Λύκος (Gao και συνεργάτες, 2021; Singh και συνεργάτες, 2024)
• Διάφορες λοιμώξεις από ιούς ή παράσιτα (π.χ. Παρβοϊός, Κυτταρομεγαλοιός, ιός Ζίκα, Σύφιλη) (Alves και συνεργάτες, 2023)
• το κάπνισμα – κάθε ένα τσιγάρο την ημέρα οδηγεί σε αύξηση των πιθανοτήτων αποβολής κατά 1%, ενώ ακόμα και το παθητικό κάπνισμα αυξάνει την πιθανότητα αποβολής κατά 11% (Pineles και συνεργάτες, 2014)
• διαταραχές στη δομή της μήτρας, όπως τα ινομυώματα, οι πολύποδες, οι συγγενείς ανωμαλίες ή το σύνδρομο Asherman
• η κατανάλωση οινοπνευματωδών – αν και δεν υφίσταται «ασφαλές όριο» κατανάλωσης οινοπνεύματος στην εγκυμοσύνη, έχει υπολογισθεί, πως ο κίνδυνος αποβολής αυξάνεται κατά 6% για κάθε οινοπνευματώδες ποτό την εβδομάδα (Sundermann και συνεργάτες, 2019)
• η υπερβολική κατανάλωση καφέ (πάνω από 200 mg καφεΐνης ημερησίως), σημειώνεται δε, πως καφεΐνη εντοπίζεται και στη σοκολάτα, στο τσάι και σε διάφορα ενεργειακά ποτά (Practice Committee, 2012; Alves και συνεργάτες, 2023)
• διάφορες ουσίες, που εντοπίζονται στο περιβάλλον (π.χ. αρσενικό, μόλυβδος, διαλύτες, ζιζανιοκτόνα κ.α.) (Quenby και συνεργάτες, 2021; Alves και συνεργάτες, 2023)
• η χρήση κοκαΐνης (Alves και συνεργάτες, 2023)
Τι μπορώ να κάνω για να μειώσω τις πιθανότητες αποβολής;
Ανατρέχοντας στον κατάλογο των παραγόντων, που έχουν συσχετισθεί με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης αποβολής, θα μπορούσαμε σχηματικά να τους διαχωρίσουμε στις εξής κατηγορίες:
• παράγοντες, που δεν μπορούμε πρακτικά να επηρεάσουμε
• παράγοντες, που μπορούμε να επηρεάσουμε
Ο βασικότερος εκ των παραγόντων, που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε τυγχάνει να είναι και το συνηθέστερο αίτιο αποβολής. Πρόκειται για τις χρωμοσωμικές ανωμαλίες. Αυτές εν πολλοίς επέρχονται τυχαία και δεν διαθέτουμε κάποιο επιστημονικό εργαλείο, για να τις αποφύγουμε, εκτός από τον προεμφυτευτικό γενετικό έλεγχο στα πλαίσια της εξωσωματικής γονιμοποίησης, αλλά η συγκεκριμένη περίπτωση είναι μάλλον εξειδικευμένη. Πάντως, η πιθανότητα χρωμοσωμικών ανωμαλιών αυξάνεται με την ηλικία της μητέρας.
Έτσι ερχόμαστε στον δεύτερο παράγοντα, που έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και κατ’ ουσίαν δεν είναι δυνατόν να επηρεαστεί. Αναφερόμαστε την ηλικία της γυναίκας κατά κύριο λόγο, αλλά δευτερευόντως και του άνδρα. Θα μπορούσε κάποιος να πει, πως καλό θα ήταν ένα ζευγάρι να αποκτήσει παιδί το νωρίτερο δυνατόν. Εντούτοις, συχνά το πότε κάποιος θα αποφασίσει να ξεκινήσει προσπάθειες δημιουργίας οικογένειας δεν εξαρτάται μόνον από την προσωπική επιθυμία ενός εκάστου, αλλά και από τις εν γένει κοινωνικές, οικονομικές και επαγγελματικές συνθήκες, μέσα στις οποίες διαβιεί.
Εξετάζοντας όμως περαιτέρω τον κατάλογο των παραγόντων, που συνδέονται με αύξηση των πιθανοτήτων αποβολής ανακαλύπτουμε διάφορες παθολογικές καταστάσεις. Επί των καταστάσεων αυτών, ανάλογα και με το αναπαραγωγικό ιστορικό της γυναίκας, αλλά και του ζευγαριού, μπορούμε κατά περίπτωση να εφαρμόσουμε μέτρα, που θα μειώσουν την πιθανότητα αποβολής.
Πάντως μεταξύ των παραγόντων, που μπορούμε να επηρεάσουμε συγκαταλέγονται και αυτοί, που συνδέονται με τον τρόπο ζωής της γυναίκας, όπως είναι η πόση ροφημάτων, αναψυκτικών και ποτών, που περιέχουν καφεΐνη ή οινόπνευμα και καλόν είναι να αποφεύγεται, η χρήση ναρκωτικών ουσιών, η οποία φυσικά και πρέπει να αποφεύγεται τόσο κατά τη διάρκεια της κύησης, αλλά και καθ’ όλη τη ζωή γενικότερα, αλλά και η παχυσαρκία και το κάπνισμα.
Η παχυσαρκία συνδέεται με την τάση του ατόμου για υπερφαγία, ενώ το κάπνισμα είναι από μόνο του μία επιβλαβής για την υγεία της γυναίκα και του κυοφορούμενου μωρού συνήθεια. Τόσο η υπερφαγία, όσο και το κάπνισμα είναι βλαπτικές συνήθειες, που δεν είναι πάντα εύκολο να αντιμετωπισθούν από το άτομο, που βασίζεται μόνον στη δύναμη της θέλησής του. Εντούτοις, ιδιαίτερα χρήσιμο και αποτελεσματικό εργαλείο στην προσπάθεια κάποιου να αποβάλλει την υπερφαγία και το κάπνισμα από την καθημερινότητά του είναι η ιατρική κλινική ύπνωση.
Τι είναι η κλινική ύπνωση;
Ο πλήρης τίτλος της εν λόγω μεθόδου είναι «Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία». Κατ’ ουσίαν σε αυτή «συνδυάζεται» η ύπνωση με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία.
Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία είναι ένα είδος ψυχοθεραπείας, το οποίο εστιάζει στον τρόπο, που οι σκέψεις, οι πεποιθήσεις και οι στάσεις ζωής ενός εκάστου επηρεάζουν τα συναισθήματα και τη συμπεριφορά του. Το συγκεκριμένο είδος θεραπείας αποσκοπεί στην απόκτηση εκ μέρους του θεραπευομένου δεξιοτήτων, χάρη στις οποίες αυτός θα είναι σε θέση να αντιμετωπίσει με τρόπο λειτουργικό διάφορες καταστάσεις, που ο ίδιος αντιλαμβάνεται ως προβληματικές. Εν ολίγοις, δια της Γνωσιακής Συμπεριφορικής Θεραπείας εξετάζονται οι γνωσίες («ο τρόπος σκέψης») και οι συμπεριφορές («ο τρόπος δράσης») και αξιολογείται το κατά πόσον αυτές βοηθούν στην αντιμετώπιση των προκλήσεων της ζωής. Εν τέλει διερευνάται το ενδεχόμενο δυνατότητας εκτέλεσης τροποποιήσεων των γνωσιών και των συμπεριφορών, προκειμένου να καταστούν χρηστικές, αποτελεσματικές και λειτουργικές (Chand και συνεργάτες, 2023).
Στα πλαίσια της «Γνωσιακής Συμπεριφορικής Κλινικής Υπνοθεραπείας» η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία συνδυάζεται με την Κλινική Ύπνωση. Ο όρος Κλινική Ύπνωση θεωρείται πρακτικά ταυτόσημος με τον όρο Υπνοθεραπεία (Geagea και συνεργάτες, 2024). Ως ύπνωση ορίζεται μία κατάσταση, στην οποία το άτομο βρίσκεται σε εγρήγορση (είναι ξύπνιο) και εν πλήρει συνειδήσει (έχει αντίληψη της κατάστασης), ενώ η προσοχή του έχει αποσπασθεί από το άμεσο περιβάλλον και έχει εστιασθεί σε «εσωτερικές εμπειρίες», όπως συναισθήματα, γνωσίες ή εικόνες (Heap, 2012).
Η ύπνωση «εισάγει» το άτομο σε μία κατάσταση «τροποποιημένης συνειδητότητας», η οποία αποτελεί τμήμα της ανθρώπινης εμπειρίας. Σε τέτοια κατάσταση το άτομο εισέρχεται, όταν – για παράδειγμα – «ξεχνιέται» διαβάζοντας ένα καλό βιβλίο, οδηγεί ακολουθώντας μία γνωστή διαδρομή, προσεύχεται, διαλογίζεται ή όταν εμπλέκεται σε μία μονότονη ή δημιουργική δραστηριότητα (Williamson, 2019).
Όσο ο θεραπευόμενος είναι σε κατάσταση ύπνωσης, καθίσταται ανοικτός και δεκτικός στην υποβολή από το θεραπευτή. Δια της υποβολής ο θεραπευτής περιγράφει λεκτικά «μηνύματα» ή εικόνες, οι οποίες κατατείνουν («οδηγούν») σε ένα επιθυμητό αποτέλεσμα, όπως είναι η ανακούφιση από την ψυχική πίεση και το άγχος ή τον πόνο (Williamson, 2019).
Η ύπνωση εξάλλου έχει περιγραφεί ως μία «συμφωνία» μεταξύ υπνοθεραπευτή και θεραπευομένου, προκειμένου ο δεύτερος να υποβληθεί σε μία ψυχοθεραπευτική τεχνική, στα πλαίσια της οποίας θα χρησιμοποιηθεί η υποβολή προκειμένου να επιτευχθούν μεταβολές στην αίσθηση, αντίληψη, γνωσία, συναισθηματική κατάσταση, διάθεση ή συμπεριφορά (Montgomery και συνεργάτες, 2002). Είναι επομένως σημαντικό να γίνει κατανοητό, πως οι όποιες αλλαγές επιτυγχάνονται δια της ύπνωσης προϋποθέτουν τη σύμφωνη γνώμη και ευθαρσώς διατυπωμένη συγκατάθεση του θεραπευομένου.
Είναι αποτελεσματική η κλινική ύπνωση στην απώλεια βάρους;
Δεν υπάρχει μέθοδος απώλειας βάρους, η οποία δεν περιλαμβάνει κάποιου είδους «παρέμβαση» στον τρόπο διατροφής του ενδιαφερομένου (Freire, 2020; Kim, 2021). Είναι σημαντικό επομένως να μεταβληθεί η «διατροφική συμπεριφορά» του ατόμου, που ζητά να χάσει βάρος.
Από την ανάγνωση της διεθνούς ιατρικής βιβλιογραφίας προκύπτει, πως η υποβολή σε Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία (ονομάζεται και «Κλινική Ύπνωση») των παχύσαρκων ατόμων οδηγεί σε βελτίωση των διατροφικών συνηθειών (Roslim και συνεργάτες, 2021; Delestre και συνεργάτες, 2022) και απώλεια βάρους (Erşan & Erşan, 2020; Roslim και συνεργάτες, 2022).
Είναι αποτελεσματική η Κλινική Ύπνωση στη διακοπή του τσιγάρου;
Στη διεθνή βιβλιογραφία, μπορεί κανείς να βρει τόσο άρθρα (Carmody και συνεργάτες, 2008; Hasan και συνεργάτες, 2014; Green & Lynn, 2023; Batra και συνεργάτες, 2024), όσο και επιστημονικά εγχειρίδια (Green & Jay, 2024), που εκθέτοντας στοιχεία, επιχειρηματολογούν υπέρ της αποτελεσματικότητας της κλινικής ύπνωσης στη διακοπή του καπνίσματος.
Ποιοι ασκούν τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Κλινική Υπνοθεραπεία;
Σύμφωνα και με τις οδηγίες τόσο της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας (National Health Service/ NHS), όσο και του Βασιλικού Κολλεγίου των Ψυχιάτρων (Royal College of Psychiatrists) (αμφότεροι είναι θεσμικοί φορείς του χώρου της υγείας στο Ηνωμένο Βασίλειο), υπνοθεραπεία ασκούν επαγγελματίες υγείας, όπως είναι οι ιατροί, οι οποίοι έχουν λάβει τη σχετική εκπαίδευση και πιστοποίηση, ενώ – ιδανικά – είναι και μέλη διεθνών οργανισμών, που σχετίζονται με την υπνοθεραπεία.
Δείτε στο παρακάτω video τι είναι η κλινική ύπνωση!
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Alves C, Jenkins SM, Rapp A. Early Pregnancy Loss (Spontaneous Abortion) [Updated 2023 Oct 12]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK560521/
Balsells M, García-Patterson A, Corcoy R. Systematic review and meta-analysis on the association of prepregnancy underweight and miscarriage. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2016 Dec;207:73-79. doi: 10.1016/j.ejogrb.2016.10.012. Epub 2016 Oct 26. PMID: 27825031.
Batra A, Eck S, Riegel B, Friedrich S, Fuhr K, Torchalla I, Tönnies S. Hypnotherapy compared to cognitive-behavioral therapy for smoking cessation in a randomized controlled trial. Front Psychol. 2024 Feb 27;15:1330362. doi: 10.3389/fpsyg.2024.1330362. PMID: 38476396; PMCID: PMC10929270.
Boots C, Stephenson MD. Does obesity increase the risk of miscarriage in spontaneous conception: a systematic review. Semin Reprod Med. 2011 Nov;29(6):507-13. doi: 10.1055/s-0031-1293204. Epub 2011 Dec 8. PMID: 22161463.
Boxem AJ, Blaauwendraad SM, Mulders AGMGJ, Bekkers EL, Kruithof CJ, Steegers EAP, Gaillard R, Jaddoe VWV. Preconception and Early-Pregnancy Body Mass Index in Women and Men, Time to Pregnancy, and Risk of Miscarriage. JAMA Netw Open. 2024 Sep 3;7(9):e2436157. doi: 10.1001/jamanetworkopen.2024.36157. PMID: 39298166; PMCID: PMC11413718.
Carmody TP, Duncan C, Simon JA, Solkowitz S, Huggins J, Lee S, Delucchi K. Hypnosis for smoking cessation: a randomized trial. Nicotine Tob Res. 2008 May;10(5):811-8. doi: 10.1080/14622200802023833. PMID: 18569754.
Chand SP, Kuckel DP, Huecker MR. Cognitive Behavior Therapy. [Updated 2023 May 23]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2025 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK470241/
Chen H, Fu J, Huang W. Dopamine agonists for preventing future miscarriage in women with idiopathic hyperprolactinemia and recurrent miscarriage history. Cochrane Database Syst Rev. 2016 Jul 25;7(7):CD008883. doi: 10.1002/14651858.CD008883.pub2. PMID: 27455388; PMCID: PMC6458049.
de Weerd S, Steegers-Theunissen RP, de Boo TM, Thomas CM, Steegers EA. Maternal periconceptional biochemical and hematological parameters, vitamin profiles and pregnancy outcome. Eur J Clin Nutr. 2003 Sep;57(9):1128-34. doi: 10.1038/sj.ejcn.1601654. PMID: 12947432.
Delestre F, Lehéricey G, Estellat C, Diallo MH, Hansel B, Giral P. Hypnosis reduces food impulsivity in patients with obesity and high levels of disinhibition: HYPNODIET randomized controlled clinical trial. Am J Clin Nutr. 2022 Jun 7;115(6):1637-1645. doi: 10.1093/ajcn/nqac046. Erratum in: Am J Clin Nutr. 2022 Oct 6;116(4):1187. doi: 10.1093/ajcn/nqac226. PMID: 35170724.
du Fossé NA, van der Hoorn MP, van Lith JMM, le Cessie S, Lashley EELO. Advanced paternal age is associated with an increased risk of spontaneous miscarriage: a systematic review and meta-analysis. Hum Reprod Update. 2020 Sep 1;26(5):650-669. doi: 10.1093/humupd/dmaa010. PMID: 32358607; PMCID: PMC7456349.
Erşan S, Erşan EE. Effects of Hypnotherapy on Weight Loss and thus on Serum Leptin, Adiponectin, and Irisin Levels in Obese Patients. J Altern Complement Med. 2020 Nov;26(11):1047-1054. doi: 10.1089/acm.2020.0104. Epub 2020 Jul 21. PMID: 32716207.
Freire R. Scientific evidence of diets for weight loss: Different macronutrient composition, intermittent fasting, and popular diets. Nutrition. 2020 Jan;69:110549. doi: 10.1016/j.nut.2019.07.001. Epub 2019 Jul 4. PMID: 31525701.
Gao R, Zeng X, Qin L. Systemic autoimmune diseases and recurrent pregnancy loss: research progress in diagnosis and treatment. Chin Med J (Engl). 2021 Aug 25;134(17):2140-2142. doi: 10.1097/CM9.0000000000001691. PMID: 34432653; PMCID: PMC8439985.
Geagea D, Ogez D, Kimble R, Tyack Z. Redefining hypnosis: A narrative review of theories to move towards an integrative model. Complement Ther Clin Pract. 2024 Feb;54:101826. doi: 10.1016/j.ctcp.2023.101826. Epub 2023 Dec 30. PMID: 38199053.
Ghimire PR, Akombi-Inyang BJ, Tannous C, Agho KE. Association between obesity and miscarriage among women of reproductive age in Nepal. PLoS One. 2020 Aug 6;15(8):e0236435. doi: 10.1371/journal.pone.0236435. PMID: 32760090; PMCID: PMC7410243.
Green Joseph P., Jay Lynn Steven, “The Routledge International Handbook of Clinical Hypnosis” 1st Edition (2024), chapter “The Promise of Hypnosis Within CBT for Smoking Cessation”, Routledge ed, eBook ISBN 9781003449126
Green, J. P., & Lynn, S. J. (2023). Hypnosis for the treatment of smoking. In L. S. Milling (Ed.), Evidence-based practice in clinical hypnosis (pp. 163–192). American Psychological Association. https://doi.org/10.1037/0000347-007
Hahn KA, Hatch EE, Rothman KJ, Mikkelsen EM, Brogly SB, Sørensen HT, Riis AH, Wise LA. Body size and risk of spontaneous abortion among danish pregnancy planners. Paediatr Perinat Epidemiol. 2014 Sep;28(5):412-23. doi: 10.1111/ppe.12142. PMID: 25225009; PMCID: PMC4356022.
Hasan FM, Zagarins SE, Pischke KM, Saiyed S, Bettencourt AM, Beal L, Macys D, Aurora S, McCleary N. Hypnotherapy is more effective than nicotine replacement therapy for smoking cessation: results of a randomized controlled trial. Complement Ther Med. 2014 Feb;22(1):1-8. doi: 10.1016/j.ctim.2013.12.012. Epub 2014 Jan 6. PMID: 24559809.
Heap, M. (2012). Hypnotherapy: A Handbook: A handbook. McGraw-Hill Education (UK).
Kim JY. Optimal Diet Strategies for Weight Loss and Weight Loss Maintenance. J Obes Metab Syndr. 2021 Mar 30;30(1):20-31. doi: 10.7570/jomes20065. PMID: 33107442; PMCID: PMC8017325.
Larsen EC, Christiansen OB, Kolte AM, Macklon N. New insights into mechanisms behind miscarriage. BMC Med. 2013 Jun 26;11:154. doi: 10.1186/1741-7015-11-154. PMID: 23803387; PMCID: PMC3699442.
Lash MM, Armstrong A. Impact of obesity on women’s health. Fertil Steril. 2009 May;91(5):1712-6. doi: 10.1016/j.fertnstert.2008.02.141. Epub 2008 Apr 14. PMID: 18410940.
Macklon NS, Geraedts JP, Fauser BC. Conception to ongoing pregnancy: the ‘black box’ of early pregnancy loss. Hum Reprod Update. 2002 Jul-Aug;8(4):333-43. doi: 10.1093/humupd/8.4.333. PMID: 12206468.
Miao S, Yang L. Association between diabetes mellitus and miscarriage, recurrent miscarriage: A meta-study. J Obstet Gynaecol Res. 2024 Nov;50(11):2029-2037. doi: 10.1111/jog.16091. Epub 2024 Sep 24. PMID: 39315484.
Montgomery GH, Weltz CR, Seltz M, Bovbjerg DH. Brief presurgery hypnosis reduces distress and pain in excisional breast biopsy patients. Int J Clin Exp Hypn. 2002 Jan;50(1):17-32. doi: 10.1080/00207140208410088. PMID: 11778705.
Odendaal H, Wright C, Brink L, Schubert P, Geldenhuys E, Groenewald C. Association of late second trimester miscarriages with placental histology and autopsy findings. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol. 2019 Dec;243:32-35. doi: 10.1016/j.ejogrb.2019.10.024. Epub 2019 Oct 22. PMID: 31670146; PMCID: PMC6876705.
Oostingh EC, Hall J, Koster MPH, Grace B, Jauniaux E, Steegers-Theunissen RPM. The impact of maternal lifestyle factors on periconception outcomes: a systematic review of observational studies. Reprod Biomed Online. 2019 Jan;38(1):77-94. doi: 10.1016/j.rbmo.2018.09.015. Epub 2018 Oct 26. PMID: 30424937.
Pineles BL, Park E, Samet JM. Systematic review and meta-analysis of miscarriage and maternal exposure to tobacco smoke during pregnancy. Am J Epidemiol. 2014 Apr 1;179(7):807-23. doi: 10.1093/aje/kwt334. Epub 2014 Feb 10. PMID: 24518810; PMCID: PMC3969532.
Practice Committee of the American Society for Reproductive Medicine. Evaluation and treatment of recurrent pregnancy loss: a committee opinion. Fertil Steril. 2012 Nov;98(5):1103-11. doi: 10.1016/j.fertnstert.2012.06.048. Epub 2012 Jul 24. PMID: 22835448.
Quenby S, Gallos ID, Dhillon-Smith RK, Podesek M, Stephenson MD, Fisher J, Brosens JJ, Brewin J, Ramhorst R, Lucas ES, McCoy RC, Anderson R, Daher S, Regan L, Al-Memar M, Bourne T, MacIntyre DA, Rai R, Christiansen OB, Sugiura-Ogasawara M, Odendaal J, Devall AJ, Bennett PR, Petrou S, Coomarasamy A. Miscarriage matters: the epidemiological, physical, psychological, and economic costs of early pregnancy loss. Lancet. 2021 May 1;397(10285):1658-1667. doi: 10.1016/S0140-6736(21)00682-6. Epub 2021 Apr 27. PMID: 33915094.
Roslim NA, Ahmad A, Mansor M, Aung MMT, Hamzah F, Hassan H, Lua PL. Hypnotherapy for overweight and obese patients: A narrative review. J Integr Med. 2021 Jan;19(1):1-5. doi: 10.1016/j.joim.2020.10.006. Epub 2020 Oct 22. PMID: 33162374.
Roslim NA, Ahmad A, Mansor M, Aung MMT, Hamzah F, Shahril MR, Lua PL. Does hypnosis result in greater weight loss compared to conventional approach? Am J Clin Hypn. 2022 Oct;65(2):99-109. doi: 10.1080/00029157.2021.2010642. Epub 2022 Feb 2. PMID: 35108492.
Sarkar D. Recurrent pregnancy loss in patients with thyroid dysfunction. Indian J Endocrinol Metab. 2012 Dec;16(Suppl 2):S350-1. doi: 10.4103/2230-8210.104088. PMID: 23565424; PMCID: PMC3603072.
Singh M, Wambua S, Lee SI, Okoth K, Wang Z, Fayaz FFA, Eastwood KA, Nelson-Piercy C, Reynolds JA, Nirantharakumar K, Crowe F; MuM-PreDiCT. Autoimmune diseases and adverse pregnancy outcomes: an umbrella review. BMC Med. 2024 Mar 5;22(1):94. doi: 10.1186/s12916-024-03309-y. PMID: 38438886; PMCID: PMC10913233.
Sundermann AC, Zhao S, Young CL, Lam L, Jones SH, Velez Edwards DR, Hartmann KE. Alcohol Use in Pregnancy and Miscarriage: A Systematic Review and Meta-Analysis. Alcohol Clin Exp Res. 2019 Aug;43(8):1606-1616. doi: 10.1111/acer.14124. Epub 2019 Jul 3. PMID: 31194258; PMCID: PMC6677630.
Wang JX, Davies MJ, Norman RJ. Obesity increases the risk of spontaneous abortion during infertility treatment. Obes Res. 2002 Jun;10(6):551-4. doi: 10.1038/oby.2002.74. PMID: 12055331.
Williamson A. What is hypnosis and how might it work? Palliat Care. 2019 Jan 31;12:1178224219826581. doi: 10.1177/1178224219826581. PMID: 30728719; PMCID: PMC6357291.
Wootton RE, Lawn RB, Magnus MC, Treur JL, Corfield EC, Njølstad PR, Andreassen OA, Lawlor DA, Munafò MR, Håberg SE, Davey Smith G, Reichborn-Kjennerud T, Magnus P, Havdahl A. Associations between health behaviours, fertility and reproductive outcomes: triangulation of evidence in the Norwegian Mother, Father and Child Cohort Study (MoBa). BMC Med. 2023 Apr 3;21(1):125. doi: 10.1186/s12916-023-02831-9. PMID: 37013617; PMCID: PMC10071662.
Zheng Y, Dong X, Chen B, Dai J, Yang W, Ai J, Jin L. Body mass index is associated with miscarriage rate and perinatal outcomes in cycles with frozen-thawed single blastocyst transfer: a retrospective cohort study. BMC Pregnancy Childbirth. 2022 Feb 11;22(1):118. doi: 10.1186/s12884-022-04443-2. PMID: 35148705; PMCID: PMC8840631.
