Πώς γίνεται η γονιμοποίηση;
Πριν αναφερθούμε σε αυτό καθαυτό το σπερμοδιάγραμμα, που περιλαμβάνεται στις βασικές εξετάσεις γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια, χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.
Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.
Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα). Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.
Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.
Είναι προφανές από την παραπάνω σύντομη περιγραφή της διαδικασίας της γονιμοποίησης, πως, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σπερματοζωάρια, που θα συναντηθούν με το ωάριο. Η εξέταση, δια της οποίας αξιολογείται η «ποιότητα» του σπέρματος, ως προς την περιεκτικότητά του σε σπερματοζωάρια, είναι το σπερμοδιάγραμμα.
Τι βλέπουμε με το σπερμοδιάγραμμα;
Με την εξέταση αυτή κατά βάσιν αξιολογούνται οι εξής παράμετροι, που σχετίζονται με τα σπερματοζωάρια:
• ο αριθμός
• η κινητικότητα (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων κινείται ικανοποιητικά)
• η ζωτικότητα (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων είναι ζωντανά)
• η μορφολογία (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων έχουν φυσιολογική μορφολογία)
Εκτιμάται εξάλλου τόσο ο όγκος του σπέρματος σε μία εκσπερμάτωση, όσο και το κατά πόσο εντός στου σπέρματος εντοπίζονται και κύτταρα, η παρουσία των οποίων υποδηλώνει φλεγμονή του γεννητικού συστήματος (λευκοκύτταρα)
Και ερχόμαστε στους όρους, που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε την ποιότητα του σπέρματος…
Μερικοί χρήσιμοι όροι, που συχνά χρησιμοποιούμε, προκειμένου να περιγράψουμε την ποιότητα του σπέρματος είναι (Leslie και συνεργάτες, 2024):
• Ασπερμία – με τον όρο αυτόν αναφερόμαστε στην ανυπαρξία σπέρματος μετά τον οργασμό του άνδρα. Τυπικά καταστάσεις, που έχουν συσχετισθεί με την κατάσταση αυτή χαρακτηρίζονται είτε από την απόφραξη των πόρων, με αποτέλεσμα την παρεμπόδιση του σπέρματος να φθάσει στην ουρήθρα ή στην παλίνδρομη εκσπερμάτωση (το σπέρμα δεν «ακολουθεί» το δρόμο της εξόδου από την ουρήθρα, αλλά καταλήγει στην ουροδόχο κύστη (Mehta & Sigman, 2015).
• Ασθενοσπερμία – στην περίπτωση αυτή ποσοστό μικρότερο του 32% των σπερματοζωαρίων είναι ζωντανά και παρουσιάζουν ικανοποιητική κινητικότητα, σε ακραίες δε περιπτώσεις ενδέχεται να μην υπάρχουν «κινητικά» σπερματοζωάρια, οπότε μιλάμε για «απόλυτη» ασθενοσπερμία. Η κατάσταση αυτή έχει αποδοθεί τόσο σε παθολογίες σχετιζόμενες με την επιδιδυμίδα (Wilton και συνεργάτες, 1988), όσο και σε γενετικούς μηχανισμούς (Tu και συνεργάτες, 2020).
• Αζωοσπερμία – δεν εντοπίζονται ζωντανά σπερματοζωάρια στο σπέρμα. Η κατάσταση αυτή ενδέχεται να οφείλεται σε γενετικούς ή ορμονικούς παράγοντες, στην έκθεση σε βαρέα μέταλλα, στη συστροφή όρχεων, σε χρήση ορμονικών σκευασμάτων, όπως αναβολικά, σε λοιμώξεις, αλλά και σε θεραπεία για καρκίνο στην περιοχή της πυέλου (ακτινοβολία, χημειοθεραπεία) (Sharma & Leslie, 2023). Ενίοτε δε στους όρχεις παράγονται σπερματοζωάρια, αλλά δεν φθάνουν στο σπέρμα, διότι σε κάποιο σημείο υφίσταται απόφραξη των πόρων και συχνά η διάγνωση των αιτίων της αζωοσπερμίας προϋποθέτει τη βιοψία των όρχεων (Andrade και συνεργάτες, 2021).
• Κρυπτοαζωοσπερμία – στην κατάσταση αυτή η συγκέντρωση σπερματοζωαρίων στο σπέρμα είναι ιδιαίτερα χαμηλή και προκειμένου αυτά να εντοπισθούν απαιτείται ιδιαίτερη διαδικασία. Για της περιπτώσεις αυτές συνιστάται η υποβολή σε εξωσωματική γονιμοποίηση με σύγχρονη καταφυγή στην ενδοκυτοπλασμική έγχυση σπέρματος (Intracytoplasmic sperm injection – ICSI), αν και έχει διατυπωθεί η άποψη, πως σε τέτοιες περιπτώσεις υφίσταται σοβαρή αλλοίωση του γενετικού υλικού των σπερματοζωαρίων, με αποτέλεσμα την μείωση των πιθανοτήτων επιτυχίας της όλης διαδικασίας (Hibi και συνεργάτες, 2023).
• Λευκοκυτταροσπερμία – με τον όρο αυτόν περιγράφουμε την παρουσία λευκοκυττάρων στο σπέρμα με συγκέντρωση μεγαλύτερη του 1 εκατομμυρίου κυττάρων ανά ml. Η παρουσία των κυττάρων αυτών είναι ενδεικτική φλεγμονής ενδεχομένως μικροβιακής αιτιολογίας και κατά κανόνα το συγκεκριμένο εύρημα έχει συσχετισθεί με υπογονιμότητα και είναι λόγος για περαιτέρω εξέταση του σπέρματος με καλλιέργεια, εκ του αποτελέσματος της οποίας θα συσταθεί και η ανάλογη θεραπεία (Rodin και συνεργάτες, 2003).
• Νεκροσπερμία – Παλαιότερα το «φυσιολογικό» ποσοστό ζωντανών σπερματοζωαρίων στο σπέρμα είχε τεθεί στο 58% και η καταγραφή μικρότερου ποσοστού θεωρούνταν νεκροσπερμία. Στην τελευταία όμως αναθεώρηση των σχετικών κριτηρίων το όριο αυτό έχει αρθεί και δεν έχει τεθεί εν τοις πράγμασι νέο, διότι φαίνεται, πως η διάκριση μεταξύ «γόνιμου» και «υπογόνιμου» σπέρματος με βάση το συγκεκριμένο ποσοστό δεν είναι ξεκάθαρη. Η νεκροσπερμία έχει διάφορα αίτια: λοιμώξεις στην περιοχή, υψηλή θερμοκρασία στους όρχεις (π.χ. πυρετός), κιρσοκήλη, υπερθυρεοειδισμός, τραυματισμοί στη σπονδυλική στήλη, διαταραχές νεφρικής λειτουργίας, αντισώματα κατά των σπερματοζωαρίων, προχωρημένη ηλικία, επαφή με τοξικές ουσίες (π.χ. κάπνισμα, κάνναβη ή εντομοκτόνα), ενώ ενίοτε είναι αγνώστου αιτιολογίας (ιδιοπαθής) (Agarwal και συνεργάτες, 2022).
• Ολιγοζωοσπερμία – όταν η συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων είναι μικρότερη από 15 εκατομμύρια/ml και όταν ο συνολικός αριθμός σπερματοζωαρίων είναι μικρότερος των 39 εκατομμυρίων (Leslie και συνεργάτες, 2024). Έχει διατυπωθεί η άποψη, πως κατ’ ουσίαν η γνώση των αιτίων της ολιγοζωοσπερμίας έχει μάλλον μειωμένη αξία, καθότι όλες αυτές οι περιπτώσεις τελικά αντιμετωπίζονται με εξωσωματική γονιμοποίηση με σύγχρονη καταφυγή στην ενδοκυτοπλασμική έγχυση σπέρματος (Intracytoplasmic sperm injection – ICSI) (Esteves, 2022).
• Τερατοζωοσπερμία – η κατάσταση αυτή χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερα χαμηλό ποσοστό (μικρότερο του 4%) σπερματοζωαρίων με φυσιολογική μορφολογία (Leslie και συνεργάτες, 2024). Η διάγνωση μεμονωμένης τερατοζωοσπερμίας στο σπέρμα δεν είναι ξεκάθαρο κατά πόσον όντως επηρεάζει τη γονιμότητα του άνδρα. Εντούτοις, σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις συστήνεται η αντιμετώπιση με εξωσωματική γονιμοποίηση με σύγχρονη καταφυγή στην ενδοκυτοπλασμική έγχυση σπέρματος (Intracytoplasmic sperm injection – ICSI). Εντούτοις, συνήθως η τερατοζωοσπερμία εντοπίζεται συγχρόνως με ολιγοσπερμία και ασθενοσπερμία (Όλιγο – άσθενο – τερατοζωοσπερμία) (Atmoko και συνεργάτες, 2024).
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Agarwal A, et al. Sperm Vitality and Necrozoospermia: Diagnosis, Management, and Results of a Global Survey of Clinical Practice. World J Mens Health. 2022 Apr;40(2):228-242. doi: 10.5534/wjmh.210149. Epub 2021 Oct 13. PMID: 34666422; PMCID: PMC8987132.
Andrade DL, Viana MC, Esteves SC. Differential Diagnosis of Azoospermia in Men with Infertility. J Clin Med. 2021 Jul 16;10(14):3144. doi: 10.3390/jcm10143144. PMID: 34300309; PMCID: PMC8304267.
Atmoko W, Savira M, Shah R, Chung E, Agarwal A. Isolated teratozoospermia: revisiting its relevance in male infertility: a narrative review. Transl Androl Urol. 2024 Feb 29;13(2):260-273. doi: 10.21037/tau-23-397. Epub 2024 Feb 26. PMID: 38481866; PMCID: PMC10932644.
Esteves SC. Who cares about oligozoospermia when we have ICSI. Reprod Biomed Online. 2022 May;44(5):769-775. doi: 10.1016/j.rbmo.2021.11.026. Epub 2021 Dec 11. PMID: 35153142.
Hibi H, Tokoro M, Sonohara M, Ihara K, Fukunaga N, Asada Y. Cryptozoospermia: Should we use ejaculated sperm or surgically retrieved sperm for assisted reproductive technology? Reprod Med Biol. 2023 Oct 26;22(1):e12546. doi: 10.1002/rmb2.12546. PMID: 37900700; PMCID: PMC10601583.
Leslie SW, Soon-Sutton TL, Khan MAB. Male Infertility. [Updated 2024 Feb 25]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK562258/
Mehta A, Sigman M. Management of the dry ejaculate: a systematic review of aspermia and retrograde ejaculation. Fertil Steril. 2015 Nov;104(5):1074-81. doi: 10.1016/j.fertnstert.2015.09.024. Epub 2015 Oct 1. PMID: 26432530.
Rodin DM, Larone D, Goldstein M. Relationship between semen cultures, leukospermia, and semen analysis in men undergoing fertility evaluation. Fertil Steril. 2003 Jun;79 Suppl 3:1555-8. doi: 10.1016/s0015-0282(03)00340-6. PMID: 12801559.
Sharma M, Leslie SW. Azoospermia. [Updated 2023 Nov 18]. In: StatPearls [Internet]. Treasure Island (FL): StatPearls Publishing; 2024 Jan-. Available from: https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK578191/
Tu C, Wang W, Hu T, Lu G, Lin G, Tan YQ. Genetic underpinnings of asthenozoospermia. Best Pract Res Clin Endocrinol Metab. 2020 Dec;34(6):101472. doi: 10.1016/j.beem.2020.101472. Epub 2020 Nov 6. PMID: 33191078.
Wilton LJ, Temple-Smith PD, Baker HW, de Kretser DM. Human male infertility caused by degeneration and death of sperm in the epididymis. Fertil Steril. 1988 Jun;49(6):1052-8. doi: 10.1016/s0015-0282(16)59960-9. PMID: 3371483.
