Πώς γίνεται η γονιμοποίηση;
Πριν αναφερθούμε σε αυτό καθαυτό το σπερμοδιάγραμμα, που περιλαμβάνεται στις βασικές εξετάσεις γονιμότητας, στις οποίες συστήνουμε να υποβληθούν υπογόνιμα ζευγάρια, χρήσιμο είναι να ανατρέξουμε στη διαδικασία της γονιμοποίησης.
Περί τα μέσα του κύκλου απελευθερώνεται δια της ωοθυλακιορρηξίας ένα (συνήθως) ωάριο από τις ωοθήκες της γυναίκας και εισέρχεται στις σάλπιγγες. Η απελευθέρωση του ωαρίου καθορίζει και το πότε η γυναίκα βρίσκεται στις λεγόμενες «γόνιμες ημέρες» της.
Αν εκεί «συναντηθεί» με ζωντανά σπερματοζωάρια, τότε ενώνεται με ένα από αυτά και επιτυγχάνεται η γονιμοποίησή του (βλ. εικόνα). Αν όμως η «συνάντηση» αυτή δεν λάβει χώρα εντός 12 έως 24 το πολύ ωρών, τότε το ωάριο εκφυλίζεται και χάνεται.
Επί επίτευξης γονιμοποίησης του ωαρίου από σπερματοζωάριο, το κύτταρο, που δημιουργείται (ονομάζεται «ζυγωτό») αρχίζει να «ταξιδεύει» μέσω των σαλπίγγων προς την κοιλότητα της μήτρας, ενώ ταυτοχρόνως διαιρείται σε περισσότερα κύτταρα. Φθάνοντας στη κοιλότητα εμφυτεύεται στο τοίχωμά της και αρχίζει η κύηση.
Είναι προφανές από την παραπάνω σύντομη περιγραφή της διαδικασίας της γονιμοποίησης, πως, προκειμένου αυτή να επιτευχθεί, είναι απαραίτητο να υπάρχουν σπερματοζωάρια, που θα συναντηθούν με το ωάριο. Η εξέταση, δια της οποίας αξιολογείται η «ποιότητα» του σπέρματος, ως προς την περιεκτικότητά του σε σπερματοζωάρια, είναι το σπερμοδιάγραμμα.
Τι βλέπουμε με το σπερμοδιάγραμμα;
Με την εξέταση αυτή κατά βάσιν αξιολογούνται οι εξής παράμετροι, που σχετίζονται με τα σπερματοζωάρια:
• ο αριθμός
• η κινητικότητα (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων κινείται ικανοποιητικά)
• η ζωτικότητα (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων είναι ζωντανά)
• η μορφολογία (ποιο ποσοστό των σπερματοζωαρίων έχουν φυσιολογική μορφολογία)
Εκτιμάται εξάλλου τόσο ο όγκος του σπέρματος σε μία εκσπερμάτωση, όσο και το κατά πόσο εντός στου σπέρματος εντοπίζονται και κύτταρα, η παρουσία των οποίων υποδηλώνει φλεγμονή του γεννητικού συστήματος (λευκοκύτταρα).
Πόσο ακριβές είναι το σπερμοδιάγραμμα στην εκτίμηση της γονιμότητας του άνδρα;
Η αξία του σπερμοδιαγράμματος στα πλαίσια των απαραίτητων βασικών εξετάσεων αξιολόγησης της γονιμότητας του ζευγαριού δεν αμφισβητείται. Εντούτοις, δεν εξυπακούεται, πως και η ερμηνεία των αποτελεσμάτων της συγκεκριμένης εξέτασης είναι απόλυτη.
Ενδεικτικά αναφέρουμε μελέτη του 2021 (Boeri και συνεργάτες, 2021). Οι συντάκτες του συγκεκριμένου πονήματος έλαβαν υπόψη τους στοιχεία από το ιστορικό 1.957 υπογονίμων ανδρών και 103 αναλόγου ηλικίας γονίμων ανδρών και συνέκριναν τα αποτελέσματα των σπερμοδιαγραμμάτων τους. Το 12,1% των υπογονίμων ανδρών είχαν φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα και μόνον το 40,8% των γονίμων ανδρών είχαν φυσιολογικό σπερμοδιάγραμμα. Επομένως, αυτά καθαυτά τα αποτελέσματα του σπερμοδιαγράμματος από μόνα τους δεν είναι απολύτως ακριβή στην εκτίμηση της ανδρικής υπογονιμότητας. Εδώ ίσως αξίζει να σημειωθεί, πως στη συγκεκριμένη μελέτη ως φυσιολογικές τιμές του σπερμοδιαγράμματος ελήφθησαν αυτές, που ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε περιλάβει στις σχετικές οδηγίες, που δημοσιεύθηκαν το 2010. Έκτοτε έχουν δημοσιευθεί νεώτερες σχετικές φυσιολογικές τιμές από τον εν λόγω οργανισμό, το 2021.
Υπάρχουν παράμετροι, που αφορούν τα σπερματοζωάρια, οι οποίες δεν είναι δυνατόν να αξιολογηθούν με το σπερμοδιάγραμμα;
Ο κατάλογος με τις παραμέτρους, που δεν είναι δυνατόν να αξιολογηθούν με το «τυπικό» σπερμοδιάγραμμα περιλαμβάνει (Boitrelle και συνεργάτες, 2021):
• η λεγόμενη «κατάτμηση του DNA του σπερματοζωαρίου» (sperm DNA fragmentation) – φαίνεται, πως ένα ποσοστό των σπερματοζωαρίων, που περιέχονται στο σπέρμα, παρουσιάζουν κατάτμηση του γενετικού τους υλικού. Το DNA, το οποίο περιέχεται στα σπερματοζωάρια υπό κανονικές συνθήκες εμφανίζεται με τη μορφή ακέραιων αλυσίδων. Σε κάποια όμως σπερματοζωάρια οι αλυσίδες αυτές εμφανίζονται «τεμαχισμένες». Τότε λέμε πως τα σπερματοζωάρια αυτά παρουσιάζουν κατάτμηση του DNA.
• χρωμοσωμικές ανωμαλίες και μεταλλάξεις γονιδίων
• η «οξειδωτική καταπόνηση» από «ελεύθερες ρίζες οξυγόνου» (Seminal Oxidative Stress and Reactive Oxygen Species) – Με τον όρο «ελεύθερες ρίζες οξυγόνου», όπως αναλύεται εκτενώς σε μελέτη του 2021 (Liu και συνεργάτες, 2021), αναφερόμαστε σε μόρια, τα οποία προκύπτουν από το μεταβολισμό του οξυγόνου. Μικρές συγκεντρώσεις των μορίων αυτών στο σώμα μας είναι απαραίτητες για τη διεκπεραίωση διαφόρων βιοχημικών διαδικασιών. Εντούτοις, αν η συγκέντρωσή τους αυξηθεί υπερβολικά, τότε αυξάνονται οι πιθανότητες πρόκλησης κυτταρικής βλάβης και εκδήλωσης σοβαρών παθολογιών, οι οποίες σχετίζονται με χρόνιες φλεγμονές, καρκίνο ή εκφυλιστικές ασθένειες του νευρικού συστήματος. Σε μελέτη του 2017 (https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5551541/) (Pizzino και συνεργάτες, 2017) συναντάμε τον όρο «οξειδωτική καταπόνηση» του οργανισμού, δια του οποίου περιγράφεται η υπερβολικά υψηλή συγκέντρωση των ελευθέρων ριζών, εξαιτίας είτε της αυξημένης παραγωγής τους, είτε της αδυναμίας των μηχανισμών του οργανισμού να τις απομακρύνουν επαρκώς. Η υψηλή συγκέντρωση ελευθέρων ριζών έχει συσχετισθεί και με την εκδήλωση καρδιαγγειακών παθήσεων, παθήσεων των πνευμόνων, νεφροπαθειών, αυτοάνοσων νοσημάτων και διαταραχών στην ωρίμανση των γεννητικών οργάνων κατά την εφηβεία. Η οξειδωτική καταπόνηση σχετίζεται όμως και με την εκδήλωση ανδρικής υπογονιμότητας. Καταστάσεις που αυξάνουν τις πιθανότητες οξειδωτικής καταπόνησης των σπερματοζωαρίων είναι η κιρσοκήλη, η παρουσία λευκοκυττάρων στο σπέρμα, ο διαβήτης και η παχυσαρκία (Boitrelle και συνεργάτες, 2021).
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Boeri L, Belladelli F, Capogrosso P, Cazzaniga W, Candela L, Pozzi E, Valsecchi L, Papaleo E, Viganò P, Abbate C, Pederzoli F, Alfano M, Montorsi F, Salonia A. Normal sperm parameters per se do not reliably account for fertility: A case-control study in the real-life setting. Andrologia. 2021 Feb;53(1):e13861. doi: 10.1111/and.13861. Epub 2020 Oct 30. PMID: 33125742.
Boitrelle F, Shah R, Saleh R, Henkel R, Kandil H, Chung E, Vogiatzi P, Zini A, Arafa M, Agarwal A. The Sixth Edition of the WHO Manual for Human Semen Analysis: A Critical Review and SWOT Analysis. Life (Basel). 2021 Dec 9;11(12):1368. doi: 10.3390/life11121368. PMID: 34947899; PMCID: PMC8706130.
Liu J, Wu M, Zhang R, Xu ZP. Oxygen-derived free radicals: Production, biological importance, bioimaging, and analytical detection with responsive luminescent nanoprobes. VIEW. 2021, 2, 20200139. https://doi.org/10.1002/VIW.20200139
Pizzino G, Irrera N, Cucinotta M, Pallio G, Mannino F, Arcoraci V, Squadrito F, Altavilla D, Bitto A. Oxidative Stress: Harms and Benefits for Human Health. Oxid Med Cell Longev. 2017;2017:8416763. doi: 10.1155/2017/8416763. Epub 2017 Jul 27. PMID: 28819546; PMCID: PMC5551541.
