Τι είναι η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης;
Όπως και ο όρος «ορμονική υποκατάσταση» υποδηλώνει, μετά την εμμηνόπαυση σε κάποιες περιπτώσεις συστήνεται η χορήγηση ορμονικών φαρμακευτικών σκευασμάτων, τα οποία περιέχουν τις ορμόνες, που δεν παράγονται πλέον από τις ωοθήκες της γυναίκας ή ουσίες με ανάλογη με τις συγκεκριμένες ορμόνες δράση. Η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης χορηγείται, προκειμένου να αντιμετωπισθούν κάποια συμπτώματα, που σχετίζονται με την εμμηνόπαυση ή τουλάχιστον να περιορισθεί η ένταση των συμπτωμάτων αυτών.
Τα δύο βασικά συμπτώματα της εμμηνόπαυσης, που αντιμετωπίζονται δια της χορήγησης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης είναι οι εξάψεις και η κολπική ξηρότητα.
Εντούτοις, έχει διατυπωθεί η άποψη, πως δια της θεραπείας αυτής ενδέχεται να επιτυγχάνεται και μείωση της έντασης των διαταραχών στη διάθεση (π.χ. αγχώδεις διαταραχές, απότομες διακυμάνσεις της διάθεσης, κατάθλιψη), από τις οποίες συχνά γυναίκες υποφέρουν μετά την εμμηνόπαυση, αλλά και των προβλημάτων του ύπνου, που συχνά αναφέρονται τότε και ενίοτε συνδέονται με κάποια διαταραχή της διάθεσης. Επίσης, ως «παράπλευρο όφελος» του συγκεκριμένου είδους θεραπείας έχει αναφερθεί και η πρόληψη της οστεοπόρωσης.
Η χορήγηση θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης σε εμμηνοπαυσιακές γυναίκες με στόχο την βελτίωση της ερωτικής διάθεσης, είναι υπό μελέτη, αλλά τα σχετικά αποτελέσματα είναι μάλλον αντιφατικά.
Τι είναι άνοια;
Η ενδελεχής ανάλυση της άνοιας κείται πέραν του σκοπού του παρόντος πονήματος. Εντούτοις, σε γενικές γραμμές, σύμφωνα με τη σχετική ιστοσελίδα του Κέντρου Ελέγχου και Πρόληψης Νοσημάτων των Η.Π.Α. (Centers for Disease Control and Prevention/ CDC), όπως αυτή αναγνώστηκε στις 11/1/2024, με τον όρο άνοια δεν αναφερόμαστε σε κάποιο συγκεκριμένο νόσημα, αλλά εν γένει στην εκδήλωση διαταραχών μνήμης και έκπτωσης των γνωσιακών ικανοτήτων του ατόμου, σε βαθμό, που να επηρεάζεται η ικανότητα λήψης αποφάσεων και ανταπόκρισης στις ανάγκες της καθημερινότητας. Η νόσος του Alzheimer είναι το συνηθέστερο είδος ανοίας και καλύπτει το 60% με 80% του συνόλου των περιπτώσεων. Η άνοια κατά κανόνα αφορά άτομα μεγαλύτερης ηλικίας και δεν αποτελεί μέρος της κανονικής διαδικασίας της γήρανσης.
Πόσο συχνή είναι η άνοια στην Ελλάδα;
Σε μελέτη του 2018, στην οποία συμμετείχαν 1792 άτομα με ηλικία ανώτερη των 65 ετών, κατεγράφη ποσοστό ανοίας 5% με των 75,3% των περιπτώσεων να αφορά τη νόσο του Alzheimer. Οι πιθανότητες εκδήλωσης ανοίας αυξάνονταν κατά 15.8% για κάθε έτος ζωής, ενώ μειώνονταν κατά 9,4% για κάθε επιπλέον έτος εκπαίδευσης. Οι συντάκτες της συγκεκριμένης μελέτης δεν παρατήρησαν διαφορές, σε ό,τι αφορά τις πιθανότητες εκδήλωσης ανοίας μεταξύ των δύο φύλων. Τα στοιχεία αυτά είναι σύμφωνα με αντίστοιχα, που προκύπτουν από μελέτες στη Νότια Ευρώπη, ενώ η Ελλάδα κατατάσσεται μεταξύ των χωρών με τα χαμηλότερα ποσοστά ανοίας σε παγκόσμιο επίπεδο.
Η χρήση θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης αυξάνει τις πιθανότητες εκδήλωσης ανοίας;
Στοιχεία από παλαιότερες μελέτες συνηγορούσαν υπέρ της χορήγησης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης στα πλαίσια και της μείωσης των πιθανοτήτων εκδήλωσης ανοίας. Δύο όμως μελέτες μία του 2003 και μία του 2004 κατέληξαν στο συμπέρασμα, πως η λήψη τέτοιου είδους θεραπείας δεν έχει προστατευτική δράση έναντι της εκδήλωσης ανοίας, ενώ αντίθετα σχετίζεται με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης της κλινικής αυτής οντότητας, τουλάχιστον όσον αφορά γυναίκες με ηλικία μεγαλύτερη των 65 ετών.
Ερχόμαστε όμως σε νεώτερη μελέτη από τη Δανία, η οποία δημοσιεύθηκε το 2023 (Shumaker και συνεργάτες). Οι συντάκτες της μελέτης αυτής παρακολούθησαν το ιστορικό περισσοτέρων από 60.000 γυναικών μεταξύ των ετών 2000 και 2018, οι οποίες είχαν ηλικία μεταξύ των 50 και των 60 ετών. Εκ των γυναικών αυτών 5.589 γυναίκες εκδήλωσαν άνοια, ενώ 55.890 όχι. Οι γυναίκες, που ελάμβαναν ορμονική θεραπεία υποκατάστασης είχαν 24% περισσότερες πιθανότητες να εκδηλώσουν άνοια κάποια στιγμή στη ζωή τους. Επιπροσθέτως, οι πιθανότητες εκδήλωσης τέτοιου είδους διαταραχής αυξάνονταν, όσο αυξανόταν και το διάστημα λήψης της συγκεκριμένης θεραπείας. Συγκεκριμένα, ο κίνδυνος εκδήλωσης ανοίας αυξανόταν κατά 21% μετά από ένα χρόνο λήψης της θεραπείας, ενώ η συγκεκριμένη αύξηση έφθανε το 74% μετά από 12 χρόνια λήψης. Επίσης η αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης ανοίας ήταν μεγαλύτερη, όσο νωρίτερα ξεκινούσε η θεραπεία. Έτσι αν η έναρξη της θεραπείας τοποθετείτο μεταξύ των 45 και των 50 ετών,
η αύξηση αυτή ήταν 26%, ενώ αν η έναρξη τοποθετείτο μεταξύ των 51 και των 60 ετών, το αντίστοιχο ποσοστό έφθανε το 21%.
Οι συντάκτες έτερης μελέτης του 2023, από την Κορέα αυτήν την φορά, στην οποία ελήφθησαν υπόψη τα στοιχεία από το ιστορικό 1.399.256 γυναικών εκ των οποίων οι 387.477 ελάμβαναν θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης κατέληξαν στο συμπέρασμα, ότι η λήψη της θεραπείας αυτής συνδέεται με αύξηση των πιθανοτήτων εκδήλωσης μόνον των μορφών ανοίας, που δεν σχετίζονται με τη νόσο του Alzheimer.
Δηλαδή είναι σίγουρο, πως η θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης προκαλεί άνοια;
Οι συντάκτες της ανωτέρω αναφερθείσας μελέτης του 2023 (Shumaker και συνεργάτες) συνιστούν περαιτέρω έρευνα, προκειμένου να ελεγχθεί το ενδεχόμενο συσχέτισης μεταξύ της λήψης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης και κινδύνου εκδήλωσης ανοίας.
Στο σημείο αυτό αξίζει να αναφερθούμε και σε μελέτη του 2013, στην οποία συμμετείχαν 1,326 γυναίκες με ηλικίες, που κυμαίνονταν μεταξύ των 50 και των 55 ετών και είχαν ήδη μπει στην εμμηνόπαυση, οι συγγραφείς της οποίας δεν διαπίστωσαν καμία επιβάρυνση του κινδύνου εκδήλωσης ανοίας ένεκα της χορήγησης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης.
Χρήσιμο θα ήταν εξάλλου να ανατρέξει κανείς και στο εμπεριστατωμένο σχόλιο επί της προαναφερθείσας μελέτης του 2023 (Shumaker και συνεργάτες), το οποίο δημοσιεύθηκε και αυτό το 2023, του οποίου οι συντάκτες επιχειρηματολογούν κατά του ενδεχομένου να υφίσταται συσχέτιση της λήψης θεραπείας ορμονικής υποκατάστασης και εκδήλωσης ανοίας.
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Centers for Disease Control and Prevention/ CDC, “Alzheimer’s Disease and Healthy Aging”, https://www.cdc.gov/aging/dementia/index.html (όπως αναγνώσθηκε στις 11/1/2024)
Kosmidis MH, Vlachos GS, Anastasiou CA, Yannakoulia M, Dardiotis E, Hadjigeorgiou G, Sakka P, Ntanasi E, Scarmeas N. Dementia Prevalence in Greece: The Hellenic Longitudinal Investigation of Aging and Diet (HELIAD). Alzheimer Dis Assoc Disord. 2018 Jul-Sep;32(3):232-239. doi: 10.1097/WAD.0000000000000249. PMID: 29528855.
Shumaker SA, Legault C, Rapp SR, Thal L, Wallace RB, Ockene JK, Hendrix SL, Jones BN 3rd, Assaf AR, Jackson RD, Kotchen JM, Wassertheil-Smoller S, Wactawski-Wende J; WHIMS Investigators. Estrogen plus progestin and the incidence of dementia and mild cognitive impairment in postmenopausal women: the Women’s Health Initiative Memory Study: a randomized controlled trial. JAMA. 2003 May 28;289(20):2651-62. doi: 10.1001/jama.289.20.2651. PMID: 12771112.
Shumaker SA, Legault C, Kuller L, Rapp SR, Thal L, Lane DS, Fillit H, Stefanick ML, Hendrix SL, Lewis CE, Masaki K, Coker LH; Women’s Health Initiative Memory Study. Conjugated equine estrogens and incidence of probable dementia and mild cognitive impairment in postmenopausal women: Women’s Health Initiative Memory Study. JAMA. 2004 Jun 23;291(24):2947-58. doi: 10.1001/jama.291.24.2947. PMID: 15213206.
Menopausal hormone therapy and dementia: nationwide, nested case-control study. BMJ. 2023 Jun 29;381:p1499. doi: 10.1136/bmj.p1499. Erratum for: BMJ. 2023 Jun 28;381:e072770. PMID: 37385647; PMCID: PMC10309025.
Yuk JS, Lee JS, Park JH. Menopausal hormone therapy and risk of dementia: health insurance database in South Korea-based retrospective cohort study. Front Aging Neurosci. 2023 Sep 7;15:1213481. doi: 10.3389/fnagi.2023.1213481. PMID: 37744387; PMCID: PMC10512830.
Espeland MA, Shumaker SA, Leng I, Manson JE, Brown CM, LeBlanc ES, Vaughan L, Robinson J, Rapp SR, Goveas JS, Wactawski-Wende J, Stefanick ML, Li W, Resnick SM; WHIMSY Study Group. Long-term effects on cognitive function of postmenopausal hormone therapy prescribed to women aged 50 to 55 years. JAMA Intern Med. 2013 Aug 12;173(15):1429-36. doi: 10.1001/jamainternmed.2013.7727. PMID: 23797469; PMCID: PMC3844547.
Kantarci K, Manson JE. Menopausal hormone therapy and dementia. BMJ. 2023 Jun 28;381:1404. doi: 10.1136/bmj.p1404. PMID: 37380188.
