Λίγα λόγια εισαγωγικά…
Η απεικόνιση σε πραγματικό χρόνο του ανθρωπίνου σώματος δια της χρήσης υπερήχων εφαρμόστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1940 από τον αυστριακής καταγωγής Karl Theo (Theodore) Dussik.
Εντούτοις, ως ο πρώτος, που ασχολήθηκε ευρέως με τη χρήση των υπερήχων για ιατρικούς σκοπούς, θεωρείται ο Ian Donald. Ο Σκωτσέζος αυτός ιατρός πειραματίστηκε αρχικά με βιομηχανικού τύπου υπερηχογράφους. Ορόσημο θεωρείται η έρευνά του πάνω στην απεικόνιση μαζών εντός της κοιλιάς, η οποία δημοσιεύθηκε το 1958.
Ήδη το 1963 άρχισε η διάθεση στην αγορά υπερηχογράφων προς ιατρική χρήση, ενώ το 1972 κατεγράφη για πρώτη φορά η καρδιακή λειτουργία εμβρύου με υπερηχογράφημα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 το υπερηχογράφημα άρχισε να χρησιμοποιείται στα πλαίσια της παρακολούθησης του εμβρύου, ενώ τόσο τα μηχανήματα όσο και οι τεχνικές παρακολούθησης γνώρισαν αλματώδη ανάπτυξη κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Σήμερα το υπερηχογράφημα έχει πλέον ενταχθεί στην πάγια κλινική πρακτική στα πλαίσια της γυναικολογίας και της παρακολούθησης της εγκυμοσύνης.
Πώς το υπερηχογράφημα έχει ενσωματωθεί στην παρακολούθηση της κύησης;
Ο υπερηχογραφικός έλεγχος «άνοιξε ένα παράθυρο» στο μαιευτήρα στη ζωή του εμβρύου. Είμαστε πλέον σε θέση να παρακολουθήσουμε σε πραγματικό χρόνο την ανάπτυξη του εμβρύου και να εξάγουμε συμπεράσματα σχετικά με αυτήν, ώστε και να προτείνουμε λύσεις σε ενδεχόμενα προβλήματα.
Πώς το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται κατά το πρώτο τρίμηνο της κύησης;
Ο υπερηχογραφικός έλεγχος της εγκυμοσύνης ειδικά στα πρώτα στάδια αυτής εκτελείται δια της κολπικής οδού (βλ. εικόνα), αφού έως και τις 12 εβδομάδες της κύησης περίπου η μήτρα «κρύβεται» πίσω από τα οστά της λεκάνης.
Δια του ελέγχου αυτού:
• εντοπίζουμε τα εμβρυϊκά στοιχεία (αμνιακό σάκο και λεκιθικό ασκό)
• καθορίζουμε τον αριθμό αμνιακών σάκων και λεκιθικών ασκών (αν πρόκειται για μονοαμνιακά δίδυμα ο αμνιακός σάκος είναι ένας, αλλά οι λεκιθικοί ασκοί δύο)
• καταγράφουμε την καρδιακή λειτουργία
• μετράμε τον αριθμό καρδιακών λειτουργιών (άρα και εμβρύων), αλλά και τη συχνότητα της καρδιακής λειτουργίας
• μετράμε το μήκος του (ή των) εμβρύου (ή εμβρύων) (ονομάζεται κεφαλουραίο μήκος) , οπότε και υπολογίζουμε με ακρίβεια την ηλικία της κύησης
• μετράμε την αυχενική διαφάνεια, οπότε και υπολογίζουμε τις πιθανότητες για Σύνδρομο Down. Στο υπερηχογράφημα αυτό γίνεται άλλωστε μία πρώτη εκτίμηση της ανατομίας της καρδιάς, αλλά και της γενικότερης ανατομίας, όπως και του μήκους του τραχήλου της μήτρας.
• γίνεται και εκτίμηση της ανατομίας της μήτρας, αλλά ενίοτε και των ωοθηκών
Πώς το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται κατά το δεύτερο τρίμηνο της κύησης;
Κατά τη διάρκεια του δευτέρου τριμήνου δια του υπερηχογραφικού ελέγχου παρακολουθούμε την ανάπτυξη του εμβρύου καταγράφοντας την καρδιακή λειτουργία, το εκτιμώμενο βάρος του και υπολογίζοντας την ποσότητα αμνιακού υγρού.
Η βασική όμως υπερηχογραφική εξέταση του τριμήνου αυτού είναι το υπερηχογράφημα β επιπέδου. Η εξέταση αυτή μας δίνει στοιχεία για:
• τη βασική ανατομία του εμβρύου
• τη θέση του πλακούντα
• το μήκος του τραχήλου (ώστε να διαγνωσθεί έγκαιρα ενδεχόμενη ανεπάρκεια τραχήλου και να εκτιμηθούν οι πιθανότητες για πρόωρο τοκετό)
• την ροή του αίματος στον ομφάλιο λώρο, αλλά και στα αγγεία, δια των οποίων αιματώνεται η μήτρα
• το φύλο του (ή των) εμβρύου (ή εμβρύων)
Εξάλλου, αν πρόκειται για μονοζυγωτική δίδυμη διαμνιακή κύηση (δίδυμα σε δύο σάκους) εξετάζεται κατά το δεύτερο τρίμηνο και η πιθανότητα αυτά να είναι μονοχοριακά (μοιράζονται έναν πλακούντα) ή διχοριακά (έχουν ξεχωριστούς πλακούντες). Θα πρέπει να σημειώσουμε, πως η διάκριση αυτή γίνεται με υπερηχογραφικό έλεγχο και κατά τη διάρκεια του πρώτου τριμήνου
Πώς το υπερηχογράφημα χρησιμοποιείται κατά το τρίτο τρίμηνο της κύησης;
Κατά τη διάρκεια του τρίτου τριμήνου συνεχίζουμε να παρακολουθούμε δια του υπερηχογραφικού ελέγχου την ανάπτυξη του εμβρύου καταγράφοντας την καρδιακή λειτουργία, το εκτιμώμενο βάρος του και υπολογίζοντας την ποσότητα αμνιακού υγρού, ενώ ελέγχουμε και το βαθμό ωριμότητας του πλακούντα. Δια της μεθόδου Doppler εξάλλου γίνεται αξιολόγηση της ροής του αίματος σε συγκεκριμένα αγγεία, ενώ με διακολπικό υπερηχογράφημα μετράται ξανά το μήκος του τραχήλου της μήτρας.
Ποιες παθολογίες της κύησης είναι δυνατόν να διαγνωσθούν δια του υπερηχογραφήματος;
Δια του υπερηχογραφήματος είναι δυνατόν να εντοπισθούν παθολογίες της κύησης όπως:
• αποβολή
• παθολογίες εμφύτευσης του πλακούντα
• προβλήματα του ομφαλίου λώρου
• ανεπάρκεια του τραχήλου της μήτρας
• ενδομήτρια υπολειπόμενη ανάπτυξη
• ενδομήτριος εμβρυϊκός θάνατος
• σύνδρομο έμβρυο – εμβρυϊκής μετάγγισης (επί μονοχοριακής/ διαμνιακής κύησης)
Η υπερηχογραφική εξέταση είναι ασφαλής για το έμβρυο;
Εκ πλήθους επιστημονικών μελετών επί του συγκεκριμένου θέματος, δεν προέκυψαν στοιχεία, που να καταδεικνύουν, ότι υφίσταται η πιθανότητα εκδήλωσης προβλημάτων στο μωρό ένεκα της υπερηχογραφικής παρακολούθησης της κύησης. Μάλιστα, στα πλαίσια κάποιων εκ των μελετών αυτών συνεχίστηκε επί σειρά η παρακολούθηση των μωρών, που γεννήθηκαν από μητέρες, οι οποίες υπεβλήθησαν κατά την κύηση σε υπερηχογραφικό έλεγχο.
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
DONALD I, MACVICAR J, BROWN TG. Investigation of abdominal masses by pulsed ultrasound. Lancet. 1958 Jun 7;1(7032):1188-95. doi: 10.1016/s0140-6736(58)91905-6. PMID: 13550965.
