Λίγα λόγια εισαγωγικά…
Η απεικόνιση σε πραγματικό χρόνο του ανθρωπίνου σώματος δια της χρήσης υπερήχων εφαρμόστηκε για πρώτη φορά τη δεκαετία του 1940 από τον αυστριακής καταγωγής Karl Theo (Theodore) Dussik.
Εντούτοις, ως ο πρώτος, που ασχολήθηκε ευρέως με τη χρήση των υπερήχων για ιατρικούς σκοπούς, θεωρείται ο Ian Donald. Ο Σκωτσέζος αυτός ιατρός πειραματίστηκε αρχικά με βιομηχανικού τύπου υπερηχογράφους. Ορόσημο θεωρείται η έρευνά του πάνω στην απεικόνιση μαζών εντός της κοιλιάς, η οποία δημοσιεύθηκε το 1958.
Ήδη το 1963 άρχισε η διάθεση στην αγορά υπερηχογράφων προς ιατρική χρήση, ενώ το 1972 κατεγράφη για πρώτη φορά η καρδιακή λειτουργία εμβρύου με υπερηχογράφημα. Από τα τέλη της δεκαετίας του 1970 το υπερηχογράφημα άρχισε να χρησιμοποιείται στα πλαίσια της παρακολούθησης του εμβρύου, ενώ τόσο τα μηχανήματα όσο και οι τεχνικές παρακολούθησης γνώρισαν αλματώδη ανάπτυξη κατά τις δεκαετίες του 1980 και του 1990. Σήμερα το υπερηχογράφημα έχει πλέον ενταχθεί στην πάγια κλινική πρακτική στα πλαίσια της γυναικολογίας και της παρακολούθησης της εγκυμοσύνης.
Πώς χρησιμοποιούμε το υπερηχογράφημα στα πλαίσια της γυναικολογίας;
Δια της χρήσης του υπερηχογράφου είμαστε σε θέση να λάβουμε σημαντικά στοιχεία σε ό,τι αφορά την ανατομία του γεννητικού συστήματος της γυναίκας, αφού είμαστε σε θέση να απεικονίσουμε σε πραγματικό χρόνο τόσο τη μήτρα, όσο και τις ωοθήκες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις είναι δυνατόν αν απεικονισθούν και οι σάλπιγγες.
Δεδομένου ότι η μήτρα βρίσκεται πίσω από τα οστά της λεκάνης, αλλά και της αδυναμίας των υπερήχων να διαπεράσουν τον οστικό ιστό, συνήθως ο υπερηχογραφικός γυναικολογικός έλεγχος διενεργείται δια της κολπικής οδού (βλ. εικόνα).
Πώς με το υπερηχογράφημα μπορούμε να αξιολογήσουμε τη μήτρα;
Δια του υπερηχογραφήματος μπορούμε να εντοπίσουμε ινομυώματα, αλλά και να εκτιμήσουμε με αρκετή ακρίβεια το πλήθος τους και μέγεθός τους.
Η ενδομητρική κοιλότητα είναι δυνατόν να απεικονισθεί δια του υπερηχογραφικού ελέγχου. Τα όποια ευρήματα όμως αξιολογούνται πάντα σε συνδυασμό με το ιστορικό της γυναίκας. Διαφορετικά αξιολογούνται τα υπερηχογραφικά ευρήματα από τον έλεγχο της μήτρας, αν πρόκειται για γυναίκα αναπαραγωγικής ηλικίας, διαφορετικά, αν πρόκειται για γυναίκα, η οποία έχει μπει στην εμμηνόπαυση.
Αν η γυναίκα βρίσκεται ακόμα σε αναπαραγωγική ηλικία, τότε το υπερηχογράφημα είναι χρήσιμο στην:
• διερεύνηση της αυξημένης ροής στην περίοδο
• αξιολόγηση της κοιλότητας της μήτρας, προκειμένου να καταστεί δυνατόν να εντοπισθούν καλοήθη μορφώματα εντός αυτής, όπως είναι οι πολύποδες
• διερεύνηση των αιτίων υπογονιμότητας
Αν η γυναίκα έχει πλέον μπει στην εμμηνόπαυση, τότε το υπερηχογράφημα είναι χρήσιμο στην αξιολόγηση αφενός της θέσης και του μεγέθους των όποιων ινομυωμάτων, αφετέρου της ενδομητρικής κοιλότητας, προκειμένου να εντοπισθούν καλοήθεις παθήσεις εντός αυτής, αλλά και να διαγνωσθεί έγκαιρα ενδεχόμενος καρκίνος του ενδομητρίου.
Πώς με το υπερηχογράφημα μπορούμε να αξιολογήσουμε τις ωοθήκες;
Δια του υπερηχογραφικού ελέγχου είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε κυστικά μορφώματα επί των ωοθηκών, αλλά και να διαγνώσουμε το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών.
Δια της υπερηχογραφικής απεικόνισης των ωοθηκών εξάλλου σε διαφορετικές φάσεις του κύκλου, είναι δυνατόν να εντοπίσουμε τις γόνιμες ημέρες της γυναίκας. Έτσι είμαστε σε θέση να συστήσουμε στο ζευγάρι, που βρίσκεται σε διαδικασία τεκνοποίησης, πότε είναι η καλύτερη στιγμή για να έρθει σε επαφή ή να προβούμε σε σπερματέγχυση. Ο εντοπισμός των γονίμων ημερών είναι δυνατόν να γίνει δια του υπερηχογραφήματος είτε σε φυσικό κύκλο, είτε μετά από τη χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής, που προκαλεί ωορρηξία.
Το υπερηχογράφημα είναι και απαραίτητο εργαλείο στα πλαίσια της διαδικασίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης, αφού δια αυτού καθορίζεται με ακρίβεια η κατάλληλη ημέρα της ωοληψίας. Αυτή καθαυτή η ωοληψία εξάλλου διενεργείται υπό υπερηχογραφική παρακολούθηση.
Ο εντοπισμός των ωοθηκών είναι ενίοτε δυσχερής μετά την εμμηνόπαυση, αφού αυτές ατροφούν και «συρρικνώνονται». Στην περίπτωση αυτή εξετάζεται δια του υπερηχογράφου επιμελώς η περιοχή, στην οποία αναμένεται να εντοπίζονται οι ατροφικές ωοθήκες, ώστε να απεικονισθούν ενδεχόμενα μορφώματα.
Πώς με το υπερηχογράφημα μπορούμε να αξιολογήσουμε τις σάλπιγγες;
Υπό φυσιολογικές συνθήκες οι σάλπιγγες δεν απεικονίζονται στο γυναικολογικό υπερηχογράφημα. Εξαίρεση αποτελεί η περίπτωση συλλογής υγρού εντός μίας ή αμφοτέρων των σαλπίγγων. Η κατάσταση αυτή ονομάζεται υδροσάλπιγγα και αποτελεί αίτιο υπογονιμότητας, οπότε χρήζει αντιμετώπισης.
Κατά κανόνα πάντως οι σάλπιγγες απεικονίζονται, μόνον αν η συλλογή υγρού εντός αυτών είναι αρκετά μεγάλη. Αντίθετα, πιο «ελαφριές» περιπτώσεις υδροσάλπιγγας συχνά δεν εντοπίζονται δια του υπερηχογραφικού ελέγχου, αλλά μόνον δια της υστεροσαλπιγγογραφίας.
Σήμερα είναι δυνατόν μετά από έγχυση υγρού εντός της ενδομητρικής κοιλότητας κατά τη διάρκεια του υπερηχογραφικού ελέγχου να απεικονισθούν και οι σάλπιγγες και να αξιολογηθεί η διαβατότητά τους. Η μέθοδος αυτή εξέτασης των σαλπίγγων πάντως προς ώρας τουλάχιστον δεν έχει «εκτοπίσει» το «χρυσό κανόνα» στην αξιολόγηση της διαβατότητας των σαλπίγγων, που είναι η «κλασσική» υστεροσαλπιγγογραφία.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
DONALD I, MACVICAR J, BROWN TG. Investigation of abdominal masses by pulsed ultrasound. Lancet. 1958 Jun 7;1(7032):1188-95. doi: 10.1016/s0140-6736(58)91905-6. PMID: 13550965.
