Λίγα λόγια για τις ωοθήκες…
Οι ωοθήκες είναι δύο υπόλευκα («λευκωπά») όργανα με σχήμα αμυγδάλου, των οποίων η επιφάνεια παρουσιάζεται ανομοιόμορφη, καθότι φέρουν συνήθως μικρά εξογκώματα.
Κατά τη διάρκεια της αναπαραγωγικής ηλικίας της γυναίκας οι ωοθήκες έχουν μήκος 3 έως 5 εκατοστά περίπου, αλλά μετά την εμμηνόπαυση «συρρικνώνονται» και εμφανίζονται ατροφικές.
Οι ωοθήκες εντοπίζονται εκατέρωθεν της μήτρας πλησίον των κοιλιακών σαλπιγγικών στομίων, όπως φαίνεται στην παρακάτω εικόνα.
Τα όργανα αυτά είναι οι γεννητικοί αδένες του θήλεος.
Ο όρος «γεννητικοί» υποδηλώνει, πως οι ωοθήκες είναι τα όργανα, που εμπλέκονται στην αναπαραγωγική λειτουργία, ενώ ο όρος «αδένες» φανερώνει την λειτουργία των ωοθηκών ως οργάνων, που παράγουν ορμόνες.
Η λειτουργία τους είναι διττή:
• αποτελούν την έδρα αποθήκευσης και ωρίμανσης των ωαρίων, δηλαδή των κυττάρων, που ενωνόμενα με ζωντανά σπερματοζωάρια γονιμοποιούνται και προκύπτει αρχόμενη κύηση
• αποτελούν έδρα παραγωγής ορμονών, οι οποίες ρυθμίζουν τη λειτουργία του αναπαραγωγικού συστήματος της γυναίκας
Τι ονομάζουμε κύστεις των ωοθηκών;
Οι κύστεις των ωοθηκών είναι μορφώματα έχοντα τη μορφή κλειστού ασκού («σάκου»), τα οποία είναι πλήρη (γεμάτα) υγρού.
Κατά πόσον η παρουσία κύστεων στις ωοθήκες επηρεάζουν αρνητικά τη γονιμότητα της γυναίκας;
Η απάντηση στην ερώτηση αυτή θα πρέπει να χωρισθεί σε τρία σκέλη, ανάλογα με το είδος της ωοθηκικής κύστεως, ενώπιον της οποίας βρισκόμαστε:
• πρόκειται για κύστεις σχετιζόμενες με ενδομητρίωση;
• πρόκειται για κύστεις σχετιζόμενες με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών;
• πρόκειται για κύστεις άσχετες με τις δύο παραπάνω καταστάσεις;
Οι σχετιζόμενες με ενδομητρίωση κύστεις μειώνουν τη γονιμότητα της γυναίκας;
Ενδομητρίωση ονομάζουμε την κλινική οντότητα, που χαρακτηρίζεται από την παρουσία ιστού όμοιου με αυτόν, που καλύπτει εσωτερικά την ενδομητρική κοιλότητα και ονομάζεται ενδομήτριο, σε εστίες εκτός της της συγκεκριμένης κοιλότητας.
Ο εκτός της ενδομητρικής κοιλότητας ενδομητρικός ιστός ονομάζεται ενδομητριωσικός ιστός και εμφυτεύεται σε διάφορες έδρες εντός της κοιλιάς, αλλά συνηθέστερα επί των ωοθηκών, όπου και συχνά σχηματίζει κυστικά μορφώματα, τα ενδομητριώματα.
Ενδιαφέροντα στατιστικά στοιχεία σχετικά με τη σχέση μεταξύ ενδομητρίωσης και υπογονιμότητας αναφέρονται σε μελέτη του 2010. Εκεί αναφέρεται, πως το ποσοστό των γυναικών, που εμφανίζουν ενδομητρίωση κυμαίνεται μεταξύ του 6% και του 10% του γενικού πληθυσμού. Εντούτοις, το ποσοστό αυτό «σκαρφαλώνει» στο 35% με 50% μεταξύ των γυναικών, που αναφέρουν άλγος ή υπογονιμότητα. Εξάλλου, ποσοστό μεταξύ του 25% και 50% των υπογονίμων γυναικών έχουν ενδομητρίωση, ενώ το 30% με 50% των γυναικών με διαγνωσμένη ενδομητρίωση είναι υπογόνιμες. Εκ στοιχείων όπως αυτά συνάγεται η ύπαρξη σχέσης μεταξύ της παρουσίας ενδομητρίωσης και γυναικείας υπογονιμότητας.
Οι κύστεις, που σχετίζονται με σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, σχετίζονται με τη γυναικεία υπογονιμότητα;
Η διάγνωση του συνδρόμου πολυκυστικών ωοθηκών βασίζεται στην διερεύνηση της εκπλήρωσης δύο από τα τρία ακόλουθα κριτήρια:
• ανωοθυλακιορρηξία ή ολιγοθυλακιορρηξία
• ωοθήκες πολυκυστικής μορφολογίας
• αυξημένη δράση ανδρογόνων ορμονών
Ως ανωοθυλακιορρηξία ορίζεται η αδυναμία της ωοθήκης να παράγει ωάρια και αντίστοιχα στην ολιγοθυλακιορρηξία παράγει πολύ λίγα ωάρια κατά τη διάρκεια του έτους. Οι δύο αυτές καταστάσεις συνδέονται με υπογονιμότητα και με δυσλειτουργίες στην έμμηνο ρήση (περίοδο), οι οποίες φτάνουν από την ολιγομηνόρροια (λίγες περίοδοι κατά τη διάρκεια του έτους – από 4 έως 9) έως την αμηνόρροια (απουσία περιόδου – φυσικά για να χαρακτηρίσουμε την απουσία περιόδου ως παθολογική αμηνόρροια, πρέπει πρώτα να αποκλείσουμε την κύηση).
Με απλό υπερηχογραφικό έλεγχο μπορούμε να διαπιστώσουμε, αν πληρείται και το κριτήριο των ωοθηκών πολυκυστικής μορφολογίας, ώστε να αποφανθούμε, αν η γυναίκα πάσχει από πολυκυστικές ωοθήκες. Συγκεκριμένα οι ωοθήκες της πάσχουσας έχουν μέγεθος 2 έως και 5 φορές μεγαλύτερο του κανονικού και παρουσιάζουν πολλαπλά μικρά κυστίδια με διάμετρο μικρότερη του ενός εκατοστού (βλ. Φωτογραφία).
Το έτερο κριτήριο, που χαρακτηρίζει τις πολυκυστικές ωοθήκες, αυτό της αυξημένης δράσης ανδρογόνων, μπορούμε να το διαπιστώσουμε με εργαστηριακές εξετάσεις και με την κλινική εξέταση. Τα ανδρογόνα είναι ορμόνες, που εντοπίζονται στο αίμα του άνδρα. Στο αίμα της γυναίκας τα επίπεδά τους είναι υπό φυσιολογικές συνθήκες χαμηλά. Τα επίπεδα των ανδρογόνων στο αίμα γυναικών με πολυκυστικές ωοθήκες είναι συνήθως σημαντικά υψηλότερα του φυσιολογικού και αυτό μπορεί να διαπιστωθεί με μια εξέταση αίματος.
Τα κλινικά σημεία, τα οποία χαρακτηρίζουν την αυξημένη δράση των ανδρογόνων στο αίμα γυναικών, που πάσχουν από πολυκυστικές ωοθήκες είναι η υπερτρίχωση (η ύπαρξη έντονης τριχοφυΐας στο πρόσωπο και το στήθος), η ακμή και πιο σπάνια η αλωπεκία (η αραίωση των τριχών της κεφαλής).
Το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών συνδέεται με γυναικεία υπογονιμότητα και οι πλειοψηφία των γυναικών, που πληρούν τα σχετικά διαγνωστικά κριτήρια, θα αναζητήσουν ιατρική αρωγή για να αποκτήσουν παιδί. Η αρωγή αυτή ανάλογα με την περίπτωση θα έχει τη μορφή της χορήγησης ειδικής φαρμακευτικής αγωγής, που αποσκοπεί στην πρόκληση ωορρηξίας και ενίοτε συνδυάζεται με τη σπερματέγχυση, είτε – επί αποτυχίας της σπερματέγχυσης – της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Η παρουσία κύστεων, που δεν έχουν σχέση με την ενδομητρίωση ή με το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών, επηρεάζει αρνητικά τη γονιμότητα της γυναίκας;
Φαίνεται, πως ή παρουσία κύστεων, που δεν έχουν σχέση με την ενδομητρίωση ή το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών δεν επηρεάζουν αρνητικά – τουλάχιστον όχι άμεσα – τη γονιμότητα της γυναίκας.
Η «λέξη κλειδί» στην ανωτέρω πρόταση είναι το «άμεσα», καθότι ναι μεν η γονιμότητα δεν μειώνεται ένεκα της παρουσίας τέτοιων κύστεων, αλλά, αν χρειαστεί να καταφύγουμε σε μεθόδους υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, η πιθανότητες επιτυχίας τους ενδέχεται να μειωθούν. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε μελέτη του 1999, η οποία κατέδειξε, ότι η παρουσία κυστικών μορφωμάτων επί των ωοθηκών με διάμετρο μεγαλύτερη των 10 χιλιοστών, ενδέχεται να μειώσει τις πιθανότητες επιτυχίας της εξωσωματικής γονιμοποίησης.
Όπως εξάλλου αναφέρεται και σε μελέτη του 2004 η παρουσία κυστικών μορφωμάτων με διάμετρο μεγαλύτερη των 10 χιλιοστών θεωρείται από πολλούς αντένδειξη για τη χορήγηση και κιτρικής κλομιφαίνης, η οποία είναι μία εκ των ουσιών, που χορηγούνται από του στόματος και υποβοηθά την επίτευξη ωορρηξίας.
Η αφαίρεση των κυστικών μορφωμάτων οδηγεί σε βελτίωση της γονιμότητας;
Μονοσήμαντη απάντηση δεν μπορεί να δοθεί στην ερώτηση αυτή.
Στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία ανευρίσκονται αρκετές μελέτες, στα συμπεράσματα των οποίων υποστηρίζεται, ότι η χειρουργική αντιμετώπιση της ενδομητρίωσης αυξάνει τις πιθανότητες επίτευξης κύησης είτε με φυσιολογικό τρόπο, είτε δια εξωσωματικής γονιμοποίησης. Χαρακτηριστικά αναφέρουμε τόσο μελέτη του 2010, όσο και μελέτη του 2016, αλλά και μελέτη του 2017.
Εντούτοις, δεν πρέπει να ξεχνάμε, πως η χειρουργική αφαίρεση κυστικών μορφωμάτων από τις ωοθήκες είναι τραυματική για τα όργανα αυτά και υφίσταται πάντα το ενδεχόμενο μειωμένης δραστηριότητάς τους μετά την επέμβαση. Υπό αυτήν την έννοια, η παρουσία οποιασδήποτε ωοθηκικής κύστης δεν αποκλείεται να επηρεάσει αρνητικά τη γονιμότητα, αν χρειαστεί αυτή να αφαιρεθεί εξαιτίας της εκδήλωσης επιπλοκών.
Για το λόγο αυτό η κάθε περίπτωση εκτιμάται εξατομικευμένα, ειδικά αν πρόκειται για γυναίκες αναπαραγωγικής ηλικίας.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
Ενδεικτική βιβλιογραφία
Bulletti C, Coccia ME, Battistoni S, Borini A. Endometriosis and infertility. J Assist Reprod Genet. 2010;27(8):441-447. doi:10.1007/s10815-010-9436-1
Segal S, Shifren JL, Isaacson KB, Leykin L, Chang Y, Pal L, Toth TL. Effect of a baseline ovarian cyst on the outcome of in vitro fertilization-embryo transfer. Fertil Steril. 1999 Feb;71(2):274-7. doi: 10.1016/s0015-0282(98)00449-x. PMID: 9988397.
Frattarelli JL, Dempsey MS. Characteristics of baseline ovarian cysts in clomiphene citrate ovulation cycles. Fertil Steril. 2004 Oct;82(4):979-81. doi: 10.1016/j.fertnstert.2004.02.145. PMID: 15482788.
Barri PN, Coroleu B, Tur R, Barri-Soldevila PN, Rodríguez I. Endometriosis-associated infertility: surgery and IVF, a comprehensive therapeutic approach. Reprod Biomed Online. 2010 Aug;21(2):179-85. doi: 10.1016/j.rbmo.2010.04.026. Epub 2010 Apr 27. PMID: 20541976.
Centini G, Afors K, Murtada R, Argay IM, Lazzeri L, Akladios CY, Zupi E, Petraglia F, Wattiez A. Impact of Laparoscopic Surgical Management of Deep Endometriosis on Pregnancy Rate. J Minim Invasive Gynecol. 2016 Jan;23(1):113-9. doi: 10.1016/j.jmig.2015.09.015. Epub 2015 Sep 30. PMID: 26427703.
Abbott J. Surgical treatment is an excellent option for women with endometriosis and infertility. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 2017 Dec;57(6):679-681. doi: 10.1111/ajo.12742. Epub 2017 Nov 6. PMID: 29105730.
