Τι σημαίνει η φράση: «οι ωοθήκες παράγουν ωάρια»;
Ο άνδρας μπορεί να παράγει σπερματοζωάρια σε όλη του τη ζωή από την εφηβεία κι έπειτα. Έτσι θα μπορούσε να πει κανείς, πως αυτός – θεωρητικά – παραμένει γόνιμος μέχρι τα γεράματά του.
Αντίθετα, το κορίτσι γεννιέται με πεπερασμένο αριθμό ανώριμων ωαρίων στις ωοθήκες του. Δηλαδή η γυναίκα δεν παράγει στη ζωή της ωάρια.
Συγκεκριμένα, έχει υπολογιστεί, πως ένα κορίτσι στη γέννησή του έχει περίπου ένα εκατομμύριο ανώριμα ωάρια. Κατά τη διάρκεια της παιδικής ηλικίας ο αριθμός αυτός μειώνεται και μέχρι να εισέλθει στην εφηβεία ο αριθμός των ανώριμων ωαρίων έχει κατέλθει στα 500.000 περίπου.
Από τα ανώριμα αυτά ωάρια ένας εξαιρετικά μικρός αριθμός θα φθάσει στην πλήρη ωρίμανση. Συνήθως, κατά τη διάρκεια κάθε έμμηνου κύκλου (περιόδου) κάποιος αριθμός από τα ανώριμα ωάρια αυτά θα ξεκινήσουν να ωριμάζουν, αλλά μόνον ένα (αυτό ονομάζεται «επικρατές» ωάριο) θα φθάσει στην πλήρη ωρίμανση και θα απελευθερωθεί με την ωοθυλακιορρηξία (ή ωορρηξία) μέσα στη σάλπιγγα.
Αν το ωάρια αυτό έρθει σε επαφή εντός της σάλπιγγος με κάποιο ζωντανό σπερματοζωάριο, θα γονιμοποιηθεί και θα αρχίσει μία νέα κύηση.
Επομένως, για να είμαστε ακριβείς, δεν είναι σωστό να λέμε, πως στις ωοθήκες παράγονται ωάρια, διότι η δήλωση αυτή θα υπονοούσε, ότι στα όργανα αυτά δημιουργούνται νέα ωάρια. Το ορθόν είναι να λέμε, πως στις ωοθήκες ωριμάζουν τα ήδη εκεί αποθηκευμένα ανώριμα ωάρια και είναι έτοιμα προς γονιμοποίηση.
Πώς επιτυγχάνεται η ωρίμανση των ωαρίων στις ωοθήκες;
Η λειτουργία των ωοθηκών είναι καταρχάς διττή: αφενός εκεί βρίσκονται αποθηκευμένα και ωριμάζουν τα ανώριμα ωάρια, αφετέρου στις ωοθήκες παράγονται ορμόνες, μέσω των οποίων ρυθμίζεται ο κύκλος της γυναίκας.
Οι δράσεις των ωοθηκών «ελέγχονται» από συγκεκριμένες περιοχές του εγκεφάλου: τον υποθάλαμο και την υπόφυση. Στις περιοχές αυτές παράγονται ορμόνες, που φθάνουν στις ωοθήκες μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Μέσω των συγκεκριμένων ορμονών οι ωοθήκες «διεγείρονται» και έτσι αρχίζει η ωρίμανση ενός αριθμού ανώριμων ωαρίων, ένα (συνήθως) εκ των οποίων θα ωριμάσει πλήρως.
Οι ορμόνες, που παράγονται στην υπόφυση και «διεγείρουν» άμεσα τις ωοθήκες είναι: (α) Η Θυλακιοτρόπος ορμόνη (Follicle Stimulating Hormone – FSH) και (β) η Ωχρινοτρόπος ορμόνη (Luteinizing Hormone – LH)
Υπάρχουν γυναίκες, των οποίων οι ωοθήκες δεν παράγουν ώριμα, έτοιμα για γονιμοποίηση ωάρια;
Οι ωοθήκες κάποιων γυναικών δεν παράγουν ώριμα, έτοιμα για γονιμοποίηση ωάρια. Την κατάσταση αυτή την ονομάζουμε ανωοθυλακιορρηξία.
Η ανωοθυλακιορρηξία είναι συχνότερη και θεωρείται φυσιολογική στους πρώτους κύκλους της έφηβης, αλλά και όσο η γυναίκα πλησιάζει στην εμμηνόπαυση.
Υπάρχουν όμως και γυναίκες, που αντιμετωπίζουν το πρόβλημα αυτό, καθ’ όλη τη διάρκεια της αναπαραγωγικής τους ζωής, με αποτέλεσμα να αναφέρουν υπογονιμότητα. Οι γυναίκες αυτές ενδέχεται να μην παρουσιάζουν κανένα σύμπτωμα, όμως συνήθως αναφέρουν αστάθεια στην περίοδό τους. Χαρακτηριστικό παράδειγμα γυναικών, που αντιμετωπίζουν πρόβλημα ανωοθυλακιορρηξίας είναι αυτές, που εμφανίζουν το Σύνδρομο Πολυκυστικών Ωοθηκών.
Με τα φάρμακα εμείς πώς μπορούμε να «ωθήσουμε» τις ωοθήκες να παράγουν ώριμα ωάρια;
Σήμερα είμαστε σε θέση να βοηθήσουμε τις γυναίκες αυτές με τη χορήγηση φαρμάκων, τα οποία «διεγείρουν» τις ωοθήκες και τις «ωθούν» να παράγουν ώριμα ωάρια.
Σε αδρές γραμμές, θα μπορούσαμε να χωρίσουμε τα φάρμακα αυτά σε δύο κατηγορίες:
• Φάρμακα, που είναι όμοια με τις ορμόνες, που παράγονται στον εγκέφαλο και «διεγείρουν» απευθείας τις ωοθήκες.
• Φάρμακα, τα οποία με τη δράση τους προκαλούν την αύξηση της παραγωγής FSH και LH, από την υπόφυση, ώστε να επιτευχθεί «εντονότερη» διέγερση των ωοθηκών από τις «ενδογενείς» ορμόνες του σώματος.
Τα φάρμακα, που ανήκουν στην πρώτη κατηγορία είναι κατά κανόνα ενέσιμα. Στον κατάλογο με τα φάρμακα αυτά συμπεριλαμβάνονται και τα φάρμακα, που χορηγούμε σε γυναίκες, που πρόκειται να υποβληθούν σε εξωσωματική γονιμοποίηση.
Τα φάρμακα, που ανήκουν στη δεύτερη κατηγορία χορηγούνται από το στόμα υπό τη μορφή δισκίων. Η χορήγηση των φαρμάκων αυτών συνήθως συνδυάζεται με σπερματέγχυση, ενώ δεν αποκλείεται σε κάποιες περιπτώσεις να επιλεγεί ή απλή σύσταση στο ζευγάρι να έρθει σε επαφή, όταν θα επίκειται ωοθυλακιορρηξία, οπότε και η γυναίκα θα είναι στις γόνιμες ημέρες της.
Ποιες είναι οι ουσίες, που περιέχονται στα δισκία αυτά;
Δύο είναι οι ουσίες, που σήμερα χρησιμοποιούνται και έχουν ελαφρώς διαφορετικό τρόπο δράσης:
• Κιτιρκή Κλομιφαίνη: πρόκειται και για την «αρχαιότερη» τέτοια ουσία. Η χρήση της εγκρίθηκε για πρώτη φορά στις Η.Π.Α. το μακρινό 1967, οπότε και έφερε πραγματική επανάσταση στη θεραπεία για υπογονιμότητα, αφού για πρώτη φορά οι ιατροί είχαν στη διάθεσή τους ένα φθηνό και ασφαλές φάρμακο, για να βοηθήσουν γυναίκες με ανωοθυλακιορρηξία, να τεκνοποιήσουν.
• Λετροζόλη: η ουσία αυτή χορηγείται κατά κύριο λόγο σε γυναίκες, που έχουν υποβληθεί σε μαστεκτομή, στα πλαίσια της θεραπείας για καρκίνο του μαστού. Την τελευταία δεκαετία άρχισε να χορηγείται με επιτυχία και στα πλαίσια αντιμετώπισης της υπογονιμότητας σε γυναίκες, που παρουσιάζουν ανωοθυλακιορρηξία. Η ουσία αυτή μάλιστα φαίνεται, πως πλεονεκτεί έναντι της κιτρικής κλομιφαίνης, γιατί μετά από τη χορήγησή της το ενδομήτριο παρουσιάζει καλύτερα χαρακτηριστικά. Ενδομήτριο είναι ο ιστός, που καλύπτει εσωτερικά την κοιλότητα της μήτρας, όπου και αναπτύσσεται προστατευμένο το έμβρυο. Εντός του ενδομητρίου θα εμφυτευθεί το έμβρυο ήδη από τα πρώτα στάδια της κύησης. Επομένως, όσο «καλύτερα» είναι τα ποιοτικά χαρακτηριστικά του ιστού αυτού, τόσο ευνοείται και η ανάπτυξη του εμβρύου.
Πώς ο ιατρός επιλέγει τη στιγμή, που θα χορηγήσει τα δισκία αυτά στη γυναίκα;
Κατά κανόνα τα δισκία αυτά χορηγούνται για πέντε συνεχόμενες ημέρες συνήθως από την 2η ή 3η ημέρα του κύκλου.
Τα φάρμακα αυτά χορηγούνται σε συγκεκριμένες ημέρες του κύκλου. Τι γίνεται, αν η γυναίκα δεν έχει περίοδο;
Στην περίπτωση, που η γυναίκα εμφανίζει αμηνόρροια (δεν έχει περίοδο) ή αν το διάστημα μεταξύ των διαδοχικών περιόδων είναι υπερβολικά μακρύ, τότε είναι δυνατόν να της χορηγηθούν δισκία προγεστερόνης.
Τα δισκία αυτά συνήθως χορηγούνται για 5 ημέρες. Η περίοδος έρχεται στις περισσότερες περιπτώσεις εντός 3 ή 4 ημερών από τη διακοπή λήψης τους.
Τα δισκία κιτρικής κλομιφαίνης ή λετροζόλης χορηγούνται πάντα μόνα τους;
Υπάρχουν περιπτώσεις, που, προκειμένου να αυξηθούν οι πιθανότητες επίτευξης της κύησης, θα γίνει σύσταση για παράλληλη χορήγηση και άλλων ουσιών όπως:
• Μετφορμίνη: δισκία της ουσίας αυτής χορηγούνται κατά βάση προκειμένου να επιτευχθεί η ρύθμιση των επιπέδων του σακχάρου στο αίμα σε κάποιες περιπτώσεις διαβήτη.
• Κορτιζόνη σε δισκία
• Ενέσιμη FSH. Η δόση της ουσίας αυτής, όταν χορηγείται σε συνδυασμό με κιτρική κλομιφαίνη ή λετροζόλη εν όψει σπερματέγχυσης είναι εξαιρετικά χαμηλή εν σχέσει με τη δόση, που χορηγείται εν όψει εξωσωματικής γονιμοποίησης. Συνήθως χορηγούνται ενέσεις για 4 ημέρες μετά από τη χορήγηση της κιτρικής κλομιφαίνης ή της λετροζόλης.
• Ενέσιμη χοριακή: Η χοριακή είναι η «ορμόνη της εγκυμοσύνης». Όμως η δομή της μοιάζει με την LH. Η χορήγησή της, όταν το ωοθυλάκιο είναι ώριμο προκαλεί ενός είδους αναπαραγωγή του φαινομένου «κορύφωσης της LH», που προηγείται αυτής καθαυτής της ωορρηξίας. Έτσι αυξάνουμε τις πιθανότητες να επιτευχθεί ωορρηξία και το ώριμο ωάριο να απελευθερωθεί, έτοιμο για γονιμοποίηση.
Πώς ξέρουμε, ότι επίκειται ωορρηξία;
Ο μακράν πιο αξιόπιστος τρόπος, για να εντοπίσουμε πότε επίκεται ωορρηξία, ώστε να δώσουμε τις κατάλληλες οδηγίες στο ζευγάρι για επαφή ή σπερματέγχυση, είναι δια του υπερηχογραφικού ελέγχου των ωοθηκών σε συγκεκριμένες ημέρες του κύκλου.
Παλαιότερα, όταν η χρήση του υπερηχογράφου δεν ήταν ακόμα διαδεδομένη, συνιστάτο στο ζευγάρι να έρθει σε επαφή χονδρικά μεταξύ της 11ης και της 14ης ημέρας του κύκλου, οπότε και ήταν στατιστικά πιθανότερο αν λάβει χώρα η ωορρηξία.
Ένας άλλος τρόπος, για να δούμε πότε επίκειται η ωορρηξία, είναι με test ωορρηξίας, που μπορεί κάποιος να προμηθευτεί στα φαρμακεία. Το test αυτό μοιάζει με το test κύησης και γίνεται στα πρωινά ούρα σύμφωνα με τις οδηγίες του ιατρού. Ο δείκτης του test αυτού εντοπίζει την ορμόνη LH στα ούρα, τα επίπεδα της οποία αυξάνονται απότομα 36 ώρες περίπου πριν την ωορρηξία.
Η λετροζόλη και η κιτρική κλομιφαίνη έχουν παρενέργειες;
Με βάση τη μακρόχρονη εμπειρία, που έχουμε, η χορήγηση των φαρμάκων αυτών θεωρείται ασφαλής και η παρενέργειές τους δεν είναι ιδιαίτερα συνηθισμένες, ενώ αν τελικά παρενέργειες εμφανιστούν, στις περισσότερες των περιπτώσεων είναι ελαφρές και δεν οδηγούν στη διακοπή λήψης των εν λόγω δισκίων.
Οι πιο συνηθισμένες παρενέργειές τους είναι οι εξάψεις και η ναυτία.
Στις παρενέργειες των φαρμακευτικών αυτών ουσιών θα μπορούσαμε να συμπεριλάβουμε και την αύξηση των πιθανοτήτων για δίδυμη κύηση, καθότι η χορήγησή τους καθιστά πιθανότερη την ωρίμανση πλέον του ενός ωαρίου.
Ποιες γυναίκες μπορούν να ωφεληθούν από τη χορήγηση κιτρικής κλομιφαίνης ή λετροζόλης;
Τα φάρμακα αυτά έχουν βοηθήσει εκατομμύρια γυναίκες, που παρουσιάζουν ανωοθυλακιορρηξία να τεκνοποιήσουν. Φυσικά απαραίτητη προϋπόθεση, πριν τη χορήγησή τους είναι ο έλεγχος διαβατότητας των σαλπίγγων με σαλπιγγογραφία.
Δείτε και στο σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ πότε είναι οι γόνιμες ημέρες σας!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
