Γιατί ενδέχεται να χρειαστεί να χορηγηθεί σε μία έγκυο φαρμακευτική αγωγή;
Σύμφωνα με κάποιες στατιστικές άνω το 50% των εγκύων λαμβάνουν κάποιου είδους φαρμακευτική αγωγή σε κάποια φάση της κύησης. Μάλιστα έχει παρατηρηθεί πως από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 και έπειτα έχει υπερδιπλασιαστεί το ποσοστό των εγκύων, οι οποίες για διάφορους λόγους λαμβάνουν κατά τη διάρκεια της κύησης 4 ή περισσότερες φαρμακευτικές ουσίες.
Ενδέχεται να συστηθεί η χορήγηση φαρμακευτικής αγωγής κατά την εγκυμοσύνη για:
• Την αντιμετώπιση επιπλοκών αυτής καθαυτής της κύησης (υπέρταση, προεκλαμψία, διαβήτη κύησης, συσπάσεις, ανεπάρκεια τραχήλου, πρόωρη ρήξη υμένων κ.α.).
• Την αντιμετώπιση χρόνιων καταστάσεων, που η γυναίκα αντιμετώπιζε ακόμα και πριν την κύηση (άσθμα, υπέρταση, κατάθλιψη, διαβήτης κ.α.).
• Την αντιμετώπιση καταστάσεων όχι σχετικών με την κύηση (από την εξαγωγή ενός δοντιού, μέχρι ένα κρυολόγημα, μια πνευμονία, μία ουρολοίμωξη ή μια διαταραχή του πεπτικού κ.α.)
Εδώ θα πρέπει να σημειωθεί, πως λόγω των αλλαγών στο σώμα της γυναίκας κατά την κύηση, ενδέχεται, αν αυτή ήδη ελάμβανε κάποιου είδους αγωγή, να χρειαστεί αναπροσαρμογή της δοσολογίας ώστε να επιτευχθεί το επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα.
Έλα ακόμα πεδίο συζήτησης της χρησιμότητας και της ασφάλειας χορήγησης φαρμακευτικής αγωγής στην κύηση αποτελεί ο εμβολιασμός των εγκύων.
Πώς γνωρίζουμε, αν ένα φάρμακο είναι ασφαλές για το έμβρυο;
Τα στοιχεία της ασφάλειας κάθε φαρμάκου για το έμβρυο προέρχονται κατά κύριο λόγο από μελέτες σε ζώα και δευτερευόντως από στοιχεία, που προέκυψαν από τη χρήση του φαρμάκου σε ανθρώπους, αφού ξεκίνησε η κυκλοφορία του και η χορήγησή του σε εγκύους.
Κατά βάση η γνώση μας σχετικά με τις ενδεχόμενες επιδράσεις των διάφορων φαρμάκων στο έμβρυο έχει σημαντικά κενά. Αυτό οφείλεται στο ότι οι έγκυες κατά κανόνα εξαιρούνται από τις μελέτες, που σκοπό έχουν να καθορίσουν την ασφάλεια των νέων φαρμάκων, πριν αυτά βγουν στην αγορά.
Μάλιστα μια μελέτη του 2011 κατέληξε στο συμπέρασμα, πως επαρκή στοιχεία σχετικά με την πιθανότητα ένα φάρμακο να προκαλέσει ανωμαλίες στο έμβρυο, ήταν διαθέσιμα για λιγότερο από το 10% των νέων φαρμάκων, που εγκρίθηκαν για χρήση από τον Οργανισμό Διαχείρισης Τροφίμων και Φαρμάκων (Food and Drug Administration – F.D.A.) των Η.Π.Α..
Οι μελέτες των επιπτώσεων και των παρενεργειών ενός φαρμάκου δεν σταματάνε με τη έγκριση της ευρείας χρήσης του από τους διάφορους εξειδικευμένους διεθνείς και εθνικούς οργανισμούς. Αντίθετα, η καταγραφή των όποιων ανεπιθύμητων αντιδράσεων σε αυτό ή παρενεργειών από τη χρήση του είναι συνεχής. Συνεχής είναι και η καταγραφή ενδεχομένων επιδράσεών του στην εγκυμοσύνη.
Η συνεχής παρακολούθηση των ενδεχόμενων επιδράσεων, που ένα νέο φάρμακο έχει στο κύημα, οδήγησε στην αποκάλυψη, πως η λήψη του φαρμάκου Θαλιδομίδη κατά την κύηση, συνδέεται με την εμφάνιση σοβαρών ανατομικών ανωμαλιών κυρίως στα άνω και κάτω άκρα των παιδιών. Πρόκειται για ένα φάρμακο, που τη δεκαετία του 1950 εχορηγείτο σε εγκύους ως ήπιο και ασφαλές ηρεμιστικό. Φυσικά η κυκλοφορία του διακόπηκε άμεσα.
Με ποιο μηχανισμό ένα φάρμακο ενδέχεται να επιδράσει πάνω στο έμβρυο;
Το μωρό εξαρτάται για την ανάπτυξή του από την παροχή οξυγόνου και θρεπτικών συστατικών από τη μητέρα μέσω του πλακούντα. Ο πιο προφανής μηχανισμός είναι η διάχυση (το «πέρασμα» δηλαδή) του φαρμάκου μέσω του πλακούντα, οπότε και φθάνει στο αναπτυσσόμενο μωρό και επιδρά επ’ αυτού.
Όμως ένα φάρμακο, ενδέχεται να επηρεάσει την εξέλιξη της κύησης, ακόμα και αν δεν διαβαίνει τον πλακούντα. Ενδεχόμενοι μηχανισμοί, μέσω των οποίων ένα φάρμακο θα ήταν δυνατό να βλάψει το έμβρυο, χωρίς να περάσει τον πλακούντα περιλαμβάνουν:
• Την πρόκληση σύσπασης του τοιχώματος των αγγείων, με αποτέλεσμα να προκληθεί μείωση της ροής του αίματος προς το έμβρυο. Τα αγγεία είναι σωλήνες, τα τοιχώματα των οποίων περιλαμβάνουν μυϊκό ιστό. Υπάρχουν φάρμακα, που δρουν πάνω στο μυϊκό αυτό ιστό προκαλώντας τη σύσπασή του. Έτσι ο αυλός του αγγείου (η διάμετρός του) μειώνεται και επιβραδύνεται η ροή του αίματος μέσω αυτού.
• Την πρόκληση υπερτονίας της μήτρας. Τα τοιχώματα της μήτρας αποτελούνται από μυϊκό ιστό. Υπάρχουν φάρμακα, που δρουν πάνω στο μυϊκό αυτό ιστό προκαλώντας μια κατάσταση παρατεταμένης και γενικευμένης σύσπασής του. Έτσι ενδέχεται τα αγγεία, που αιματώνουν τη μήτρα να «στραγγαλισθούν» τρόπον τινά και να μειωθεί η ροή του αίματος προς τη μήτρα και κατ’ επέκτασιν τον πλακούντα και το έμβρυο.
• Τη μεταβολή της γενικότερης φυσιολογίας της μητέρας. Κάποια φάρμακα αλλάζουν τον τρόπο, που λειτουργεί ο οργανισμός της μητέρας. Για παράδειγμα ενδέχεται να προκαλέσουν πτώση της αρτηριακής πίεσης της μητέρας (υπόταση). Εν τοιαύτην περιπτώσει η παροχή αίματος στο έμβρυο ενδέχεται να μειωθεί.
Ποιοι είναι οι παράγοντες, που καθορίζουν την επίδραση ενός εκάστου φαρμάκου στο έμβρυο;
Σε μεγάλο βαθμό η επίδραση του φαρμάκου στο έμβρυο καθορίζεται από τους κάτωθι παράγοντες:
• Την ηλικία της κύησης, όταν ληφθεί το φάρμακο
• Τη δραστικότητα του φαρμάκου (πόσο «δυνατό» είναι και ποιος είναι ο μηχανισμός δράσης του)
• Τη ληφθείσα ποσότητα (την ονομαζόμενη δοσολογία)
• Τον τρόπο, που ο οργανισμός της μητέρας αντιδρά στο ληφθέν φάρμακο (ο τρόπος αυτός ενδέχεται να καθορίζεται εν μέρει από τα γονίδια – το DNA δηλαδή – της μητέρας – δύο οργανισμοί ενδέχεται να μην αντιδρούν με τον ίδιο ακριβώς τρόπο στο ίδιο φάρμακο. Αυτό αποτελεί πεδίο μελέτης της λεγόμενης φαρμακογενωμικής).
• Τη γενικότερη κατάσταση της υγείας της γυναίκας (την ενδεχόμενη συνύπαρξη άλλων παθολογιών)
• Την ενδεχόμενη σύγχρονη λήψη άλλων φαρμάκων
Πώς η ηλικία της κύησης καθορίζει την επίδραση ενός φαρμάκου στο έμβρυο;
Σχηματικά θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τρεις φάσεις της ζωής του εμβρύου μέσα στη μήτρα:
• Πριν την 20η ημέρα από τη γονιμοποίηση (λίγο πριν τη συμπλήρωση 3 εβδομάδων από τη γονιμοποίηση, δηλαδή κατά την 5η εβδομάδα της κύησης). Η πρόκληση τερατογένεσης (πρόκλησης ανατομικών – δομικών – ή λειτουργικών ανωμαλιών στο έμβρυο δηλαδή) είναι μάλλον απίθανη στο στάδιο αυτό. Συνήθως η επίδραση του φαρμάκου στο έμβρυο είναι στη φάση αυτή του τύπου «όλα ή τίποτα». Το φάρμακο ή προκαλεί αποβολή ή δεν προκαλεί καμία βλάβη στο έμβρυο.
• Κατά την ονομαζόμενη οργανογένεση (μεταξύ των 20 και 56 ημερών από τη γονιμοποίηση). Η αρχή της 5ης εβδομάδας της εγκυμοσύνης σηματοδοτεί και την έναρξη της αποκαλούμενης εμβρυονικής περιόδου. Η 5η εβδομάδα της κύησης στην πραγματικότητα είναι η 3η εβδομάδα της ζωής του εμβρύου. Κατά τη διάρκεια της περιόδου αυτής, η οποία διαρκεί μέχρι και τη 10η εβδομάδα της κύησης (8η εβδομάδα από την γονιμοποίηση) ξεκινάει η αποκαλούμενη οργανογένεση, δηλαδή κατά την περίοδο αυτήν ξεκινάει η δημιουργία των διάφορων οργάνων του εμβρύου. Η περίοδος αυτή είναι, θα μπορούσε να πει κανείς και η πιο «κρίσιμη», καθότι υφίσταται σχετικά υψηλή πιθανότητα τερατογένεσης λόγω της λήψης κάποιου φαρμάκου. Η λήψη φαρμάκου κατά τη διάρκεια της φάσης αυτής ενδέχεται να προκαλέσει:
o Αποβολή
o Τερατογένεση
o Μία ανωμαλία στο μεταβολισμό ή τη λειτουργία του εμβρύου, η οποία ενδέχεται να εκδηλωθεί αργότερα στη ζωή του παιδιού.
o Αύξηση της πιθανότητας εκδήλωσης παιδικού καρκίνου (αν εκτεθεί σε ραδιενεργό ιώδιο ή ακτινολογικά φάρμακα)
Βέβαια, κάποια φάρμακα ενδέχεται να μην έχουν κανενός είδους επίδραση στο έμβρυο
• Μετά την αποπεράτωση της οργανογένεσης (κατά το 2ο και το 3ο τρίμηνο). Οι πιθανότητες πρόκλησης τερατογένεσης μειώνονται σημαντικά κατά τη φάση αυτή. Εντούτοις, κάποια φάρμακα ενδέχεται να επηρεάσουν αρνητικά την ανάπτυξη ή τη λειτουργία οργάνων του εμβρύου, των οποίων η δομή είναι φυσιολογική . Επειδή ο μεταβολισμός στον πλακούντα είναι αυξημένος, η δόση του φαρμάκου πρέπει να είναι υψηλότερη, προκειμένου αυτό να έχει κάποια τοξική επίδραση στο έμβρυο.
Πήρα κάποιο φάρμακο χωρίς να γνωρίζω, ότι είμαι έγκυος, τι να κάνω;
Αν λάβατε το φάρμακο πριν καταλάβετε πως είστε έγκυος, είναι πολύ πιθανό να μην έχουν ακόμα συμπληρωθεί οι πρώτες 20 ημέρες από τη γονιμοποίηση. Συνεπώς, το φάρμακο ή θα προκαλέσει αποβολή ή δεν θα έχει καμία αρνητική επίδραση στο έμβρυο. Σε κάθε περίπτωση θα πρέπει να τεθεί το ζήτημα στο θεράποντα ιατρό.
Γενικά, καλό θα ήταν, αν προσπαθείτε να μείνετε έγκυος, να έχετε λάβει προηγουμένως κάποια γενική ενημέρωση για τα φάρμακα, που θεωρούνται σχετικά «ασφαλή» για την εγκυμοσύνη. Έτσι θα μπορεί να γίνει η επιλογή των πιο κατάλληλων θεραπευτικών λύσεων.
Επίσης, αν σχεδιάζετε να μείνετε έγκυος και πάσχετε από κάποιο χρόνιο νόσημα, χρήσιμο είναι να συζητήσετε με τον ιατρό σας τις «ασφαλέστερες» θεραπευτικές επιλογές.
Τελικά να πάρω ή να μην πάρω φάρμακα, τώρα που είμαι έγκυος;
Κατά κανόνα, η χορήγηση φαρμάκων στην έγκυο γίνεται με φειδώ και η κάθε περίπτωση αξιολογείται εξατομικευμένα.
Παράγοντες, που λαμβάνονται υπόψη, προκειμένου να ληφθεί η απόφαση της χορήγησης ή όχι κάποιας θεραπείας είναι:
• Τα οφέλη από τη θεραπεία
• Οι κίνδυνοι, που ενδέχεται να προκύψουν για τη μητέρα, από τη μη χορήγηση θεραπείας
• Οι κίνδυνοι, που ενδέχεται να προκύψουν για το έμβρυο, από τη μη χορήγηση θεραπείας
• Οι κίνδυνοι, που ενδέχεται να προκύψουν για το έμβρυο, από τη χορήγηση της θεραπείας
Γενικά προτιμώνται φάρμακα παλαιότερης γενεάς, για τα οποία συνήθως υπάρχουν περισσότερα στοιχεία σχετικά με την ασφάλειά τους στην κύηση, ενώ – όποτε αυτό είναι δυνατόν – αποφεύγουμε τη συγχορήγηση περισσότερων φαρμάκων. Βέβαια, πρέπει να τονιστεί, πως το επιθυμητό θεραπευτικό αποτέλεσμα δεν επιτυγχάνεται πάντα με κάποιο φάρμακο παλαιότερης γενεάς ή με τη χορήγηση ενός μόνον φαρμάκου.
Όμως παρόλη την εκτεταμένη ανησυχία, σχετικά με τη χορήγηση φαρμάκων στην εγκυμοσύνη, η στατιστικές είναι μάλλον καθησυχαστικές. Φαίνεται, πως μόλις το 2% με 3% των συγγενών ανωμαλιών (δηλαδή των ανωμαλιών, που είναι εμφανείς από τη γέννηση) οφείλεται στη χορήγηση κάποιου φαρμάκου. Οι πλειονότητα των ανωμαλιών αυτών δεν σχετίζεται τόσο με τη χορήγηση κάποιου φαρμάκου, αλλά με γενετικούς ή περιβαλλοντικούς παράγοντες ή είναι αγνώστου αιτιολογίας.
Δείτε και το σχετικό video, που δημιουργήσαμε σε συνεργασία με τον ιστότοπο mothersblog.gr, στην ομάδα ειδικών του οποίου ανήκουμε!
Δείτε ΕΔΩ σε ποιο στάδιο της κύησης βρίσκεστε!
Δρ ΜΕΝΕΛΑΟΣ ΚΩΝ. ΛΥΓΝΟΣ, MSc, PhD
ΜΑΙΕΥΤΗΡ ΧΕΙΡΟΥΡΓΟΣ ΓΥΝΑΙΚΟΛΟΓΟΣ
Master of Science University College London
Διδάκτωρ Μαιευτικής Γυναικολογίας
